Δύο παραβλεπόμενες αυτονόητες λύσεις

Διάβαζα μια έκθεση για την εκπαίδευσή μας. Ήταν από μια ομάδα συγγραφέων με κύριο υπεύθυνο τον κ. Π.Βόγλη, αναπληρωτή καθηγητή κοινωνικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Υπήρχαν σημαντικές επισημάνσεις που θα βελτίωναν σημαντικά το επίπεδο της εκπαίδευσής μας. Ως συνήθως, δεν έχει ληφθεί υπόψη από τα κέντρα εξουσίας. Μια επισήμανση που την έχουν κάνει πάρα πολλοί, είναι ότι η εκπαίδευσή μας στηρίζεται στην αποστήθιση («παπαγαλία») και όχι στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Η αποστήθιση ανταμείβεται με βαθμούς που εξαργυρώνονται με είσοδο σε ΑΕΙ, κατάληψη μιας θέσης στο δημόσιο κλπ. Οι μαθητές υποχρεώνονται έτσι να μάθουν να αποστηθίζουν.

Τα εκπαιδευτικά αντικείμενα μπορούν να ταξινομηθούν σε τρία πεδία, το γνωστικό, των πρακτικών δεξιοτήτων και των στάσεων. Το γνωστικό πεδίο, αφορά την ικανότητα για ανάκληση γεγονότων, ερμηνεία γεγονότων και λύση προβλημάτων. Από όλα αυτά, οι πνευματικές ικανότητες του ακέραιου μαθητή κρίνονται σχεδόν αποκλειστικά από την ικανότητά του για ανάκληση γεγονότων. Η αξιολόγηση είναι το πιο δυναμικό στοιχείο της εκπαίδευσης, καθώς τα αποτελέσματά της μπορούν να χρησιμοποιηθούν για λήψη αποφάσεων. Και η αγωνία των μαθητών μας προσανατολίζεται στο πώς θα πάνε στις εξετάσεις, πώς θα γίνουν καλοί παπαγάλοι. Μα γίνεται αλλιώς;

Η λύση είναι προφανής. Την παραβλέπομε. Απλώς στις εξετάσεις διατίθενται στον εξεταζόμενο ελεύθερα οι αναγκαίες γνώσεις. «Λαϊκισμός» θα αντιτείνουν κάποιοι. « Έτσι, όλοι οι μαθητές θα παίρνουν άριστα». Ακριβώς το αντίθετο. Με τα μαθηματικά, τη φυσική είναι απλό. Με ανοιχτό βιβλίο ο μαθητής καλείται να λύσει ασκήσεις ή προβλήματα. Αλλά και με περιγραφικά μαθήματα, π.χ. ιστορία, να ένα θέμα εξετάσεων: «Χρησιμοποιώντας οποιεσδήποτε πηγές, γράψετε σε μισή ώρα ομοιότητες και διαφορές μεταξύ 1ης Γαλλικής δημοκρατίας και Αθηναϊκής δημοκρατίας του Κλεισθένη». Προφανώς, αν δεν έχει μελετήσει προηγουμένως ο μαθητής τα ιστορικά αυτά γεγονότα, δεν θα μπορέσει να απαντήσει μέσα στη μισή ώρα που του διατίθεται. Ακόμη και αν οι λεπτομέρειες έχουν ξεχαστεί, έχει εντυπωθεί στο μαθητή η αντίστοιχη παιδεία και φρεσκάροντας τη μνήμη του μπορεί να εκφέρει την κρίση του. Κι όμως δεν συζητά κανένας «εξετάσεις με ανοιχτό βιβλίο». Στους περισσότερους φαίνεται αδιανόητο. Βέβαια, το σύστημα απαιτεί άριστη εκπαίδευση των εξεταστών και κοπιώδη περιγραφή των κριτηρίων με τα οποία θα κρίνουν. Κι αυτά όλα σημαίνουν ξεβόλεμα των ιθυνόντων, ιδίως απαιτείται απομάκρυνση από όσα στραβά έχομε μάθει. Ακατόρθωτο ως τώρα!

Άλλο πρόβλημα με αυτονόητη λύση είναι η πελατειακή σχέση πολιτικών με ψηφοφόρους, ΜΜΕ, οικονομικούς παράγοντες. Μια λύση θα ήταν η μοναρχία, κατά τον Αριστοτέλη. Η βασιλεία ελέω Θεού, μπορεί πραγματικά να επιβάλει τη βούλησή της χωρίς πελατειακές σχέσεις, αφού έχει τη στήριξη του Θεού (ή άλλης ανθρωπίνως απροσπέλαστης δύναμης, όπως είναι η καταγωγή) και βέβαια τη βία. Το ίδιο και μια δικτατορία. Εξορισμού βασιλιάς λέγεται ο αρχηγός του στρατού. Η διαφθορά που συνεπάγεται η απόλυτη εξουσία και η διάστασή της από την ηθική, τη βούληση της κοινωνίας, είναι τα κυριότερα μειονεκτήματα της μοναρχίας, ενώ, επιπλέον, για τη δικτατορία, η απουσία εξόδου, διάδοχης κατάστασης.

Στην ολιγαρχία κατά τον Αριστοτέλη, οι πολίτες εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους, όπως όταν αρρωστήσω εκλέγω το γιατρό μου, όταν μπλέξω με τη δικαιοσύνη το δικηγόρο μου και όταν χτίζω σπίτι το μηχανικό μου. Αυτό είναι το επικρατούν πολίτευμα στις δυτικού τύπου «δημοκρατίες» που είναι βέβαια ολιγαρχίες ονομαζόμενες ρεπούμπλικες (Repubblica Italiana, Bundesrepublik Deutschland, République française κλπ). Αυτό είναι και το δικό μας πολίτευμα που το ονομάζομε ευφημιστικά «Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία». Φυσικά δεν είναι δημοκρατία. Είναι ρεπούμπλικα, ολιγαρχία. Περισσότερο από κάθε άλλο η ολιγαρχία έχει το μειονέκτημα της «πελατειακής σχέσης». Ο πολιτικός, για να εκλεγεί, πουλά εξυπηρέτηση για να αγοράσει ψήφους. Η πελατειακή σχέση είναι πολλαπλή. Μεταξύ βουλευτή και ψηφοφόρων του αφενός και μεταξύ βουλευτή και κυβέρνησης, ΜΜΕ, κεφαλαίου, συνδικαλισμού αφετέρου. Στις ρεπούμπλικες κυβερνά μια καλά περιχαρακωμένη κλίκα από κόμματα, οικονομικά συμφέροντα και ΜΜΕ, ενώ ο λαός καλείται να εκλέξει «εκπροσώπους» του προεπιλεγμένους από την κλίκα. Αυτοί ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την εξουσία, αλλά συμφωνούν σε ένα: να μην αλλάξει το σύστημα που τους υποστηρίζει. Μα γίνεται αλλιώς;

Ο Αριστοτέλης έδωσε τον ορισμό των πολιτευμάτων: «ΛΕΓΩ Δ’ ΟΙΟΝ ΔΟΚΕΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΝ ΜΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΛΗΡΩΤΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑΣ ΑΡΧΑΣ, ΤΟ Δ’ ΑΙΡΕΤΑΣ ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΟΝ». Δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο οι άρχοντες κληρώνονται από όλο το λαό. Η εκλογή αρχόντων είναι το χαρακτηριστικό της ολιγαρχίας, της ρεπούμπλικας. Με την κλήρωση των βουλευτών, αποκλείεται πρακτικά οποιαδήποτε πελατειακή σχέση. Προφανώς έχει μειονεκτήματα η δημοκρατία. Συχνά όμως οφείλονται σε σύγχυση. «Τέτοιοι βουλευτές θα είναι συχνά αγράμματοι ή, πάντως, ανεπαρκώς εκπαιδευμένοι. Πώς θα κυβερνήσουν;» Μα η βουλή δεν κυβερνά. Η σωστή πολιτεία, όλοι συμφωνούν, έχει τρεις ανεξάρτητες εξουσίες: Κυβέρνηση (εκτελεστικό), βουλή, δικαιοσύνη. Σε ολιγαρχίες όμως, όπως η δική μας, η κυβέρνηση αποτελείται από άτομα του κόμματος που έχει την πλειοψηφία στη βουλή και, επομένως, αμφότερες υπόκεινται στη βούληση του ίδιου κόμματος. Και τους επικεφαλής της δικαιοσύνης διορίζει, τουλάχιστον στη δική μας ρεπούμπλικα, ο υπουργός δικαιοσύνης. Πού είναι λοιπόν η ανεξαρτησία των εξουσιών; Ακόμη και όταν κάνει σωστά το έργο της η δικαιοσύνη, δεν εμπνέει εμπιστοσύνη στο λαό. Έργο της βουλής είναι να νομοθετεί ψηφίζοντας θέματα που εισηγείται η κυβέρνηση με αντίθετη την αντιπολίτευση και να κρίνει την κυβέρνηση. Οι βουλευτές, γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, ή αναγνωρισμένοι από το κοινό ηθοποιοί ή αθλητές, είναι ικανότεροι από κάθε άλλον να κρίνουν θέματα που άπτονται της ειδικότητάς τους. Όχι θέματα έξω από αυτήν. Οι βουλευτές όμως οφείλουν να εκφράζουν τη βούληση του λαού σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής μας. Και, κληρωμένο δείγμα του λαού, αποφασίζουν, καθώς ο λαός είναι αυτός που θα ωφεληθεί ή θα ζημιωθεί από την απόφασή τους και όχι οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί του. Άλλη δικαιολογία είναι ότι ο λαός είναι ανώριμος για τέτοια βουλή. Μα η ωριμότητα έρχεται με την άσκηση στη λήψη αποφάσεων κι αυτήν ακριβώς του αρνούνται.

Με την κατάλληλη πλύση εγκεφάλου ανταμείβονται δυσεπίτευκτοι άθλοι αντί εκείνης της προσπάθειας που προάγει την κρίση, την ωρίμανση. Οι εξετάσεις με ανοικτό βιβλίο σίγουρα αποθαρρύνουν την απομνημόνευση· η βουλή με κλήρωση σίγουρα περιορίζει τις πελατειακές σχέσεις. Γιατί δεν τα εφαρμόζομε;

Τις αυτονόητες λύσεις δεν τις βλέπομε, κι ας είναι μπροστά μας, ίσως διότι η πλύση εγκεφάλου που μας επιβάλλεται γίνεται μαζικά, διαχρονικά κι ο καθένας μας, τυφλωμένος, απλώς μιμείται ό,τι κάνουν όλοι.