Μαρξισμός μας τελείωσε;

Εδώ και πάνω από ένα αιώνα στην εξέλιξη του κόσμου δέσποσαν τρεις Γερμανοεβραίοι, ο Αϊνστάιν, ο Φρόυντ και ο Μαρξ. Και οι τρεις πρότειναν μία κοσμοθεωρία ο καθένας, με την οποίαν προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τα πάντα, όπως ο πρόγονός τους Μωυσής ερμήνευσε τα πάντα με μονοθεϊσμό. Και οι τρείς θεωρίες έχουν κλονισθεί. Θα ασχοληθώ με το μαρξισμό.

Ο Μαρξ στηρίχθηκε στον Ηράκλειτο: «Δὶς ἐς τὸν αὐτὸν ποταμὸν οὐκ ἂν ἐμβαίης. Τά πάντα ρεῖ. Πόλεμος πάντων πατήρ», έλεγε ο μέγας Σοφός, σε αντίθεση με τον άλλο μεγάλο Σοφό, τον Πλάτωνα που έβλεπε τις αιώνιες, αμετάβλητες, θείες ιδέες. Τα πάντα αλλάζουν λοιπόν και μαζί μ΄ αυτά είναι και οι ιστορικές σταθερές. Μ΄ αυτή την έννοια, ο Μαρξ παρατήρησε πως από τότε που άρχισε ο πολιτισμός με την παραγωγή τροφής, υπήρχαν αντιμαχόμενες τάξεις: Κύριοι έναντι δούλων· ευγενείς έναντι πληβείων· καπιταλιστές έναντι εργαζομένων κλπ. Με τη βιομηχανική επανάσταση, εδώ και πάνω από δυο αιώνες, επικράτησε η τελευταία ταξική διαίρεση: Καπιταλιστές (δεξιοί) έναντι εργαζομένων (αριστερών). Οι πάντες υιοθέτησαν το μαρξισμό. Άλλοι αυτοτοπροσδιορίσθηκαν δεξιοί και άλλοι αριστεροί. Σήμερα όποιος λέει: «Είμαι αριστερός» αυτοπροσδιορίζεται προφανώς ως μαρξιστής, αλλά εξίσου μαρξιστής είναι και όποιος αυτοπροσδιορίζεται δεξιός, αφού αποδέχεται τη διαίρεση του Μαρξ. Εξακολουθεί όμως να ισχύει αυτή η διαίρεση;

Η ειρηνική κατάρρευση της σοβιετικής επανάστασης μετέβαλε τη Ρωσία από σοσιαλιστικό σε καπιταλιστικό κράτος. Όμως ο ανταγωνισμός μεταξύ Ρωσίας και Δύσης δεν σταμάτησε. Συνεχίζεται αμείωτος, όπως όταν εισέβαλλαν στη Ρωσία Σουηδοί, Γάλλοι, Γερμανοί. Επομένως η αντιπαλότητα που βιώσαμε εδώ και ένα αιώνα δεν είχε ιδεολογικό υπόβαθρο, αλλά κάποιο άλλο, πιθανώς κυρίως γεωπολιτικό. Ακόμη και σήμερα σε όλη την Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, βλέπομε να συμμαχούν κόμματα αριστερά και δεξιά, εναντίον κεντροδεξιών και κεντροαριστερών στο θέμα της παγκοσμιοποίησης, που στην περίπτωσή μας σημαίνει Ενωμένη Ευρώπη. Η διαίρεση του κόσμου σε αριστερό και δεξιό ήταν επομένως ένα φάντασμα! Τίποτε άλλο. Ο αυτοπροσδορισμός οποιουδήποτε σε δεξιό ή αριστερό είναι ένας αναχρονισμός, ενδεχομένως επικίνδυνος, επειδή ανασύρει στοιχειωμένες μνήμες.

Ένα από τα λάθη του Μαρξ ήταν ότι αγνόησε τον τρίτο παράγοντα στην παραγωγική διαδικασία, τον καταναλωτή, που χωρίς αυτόν δεν υπάρχουν ούτε επενδυτές ούτε εργαζόμενοι. Ένα άλλο ήταν ότι δεν μπορούσε να προβλέψει την τεχνολογική πρόοδο που επέτρεψε άνετες επικοινωνίες και διακίνηση κεφαλαίου. Σήμερα ο κόσμος δεν διέπεται από την παραγωγή αγαθών, με κυρίαρχους τους αστούς, αλλά από τη διακίνηση του κύριου εμπορεύματος, του χρήματος. Αφεντικά δεν είναι πια οι κάτοχοι των μέσων παραγωγής, αλλά οι «αγορές», δηλαδή οι τραπεζίτες. Ο Μαρξ λοιπόν πέθανε!

Πέθανε όμως; Η φιλοσοφία του Μαρξ περιέχει και άλλες αρχές, που αντέστρεψαν την ιδεαλιστική φιλοσοφία του Εγέλου σε υλιστική. Η εξέλιξη, γίνεται όχι ευθύγραμμα, αλλά σα μια έλιξη που περνά από φάσεις. Από μια θέση περνάει στην αντίθεση κι από κει στη σύνθεση, που αποτελεί τη θέση για παραπέρα εξέλιξη. Ακόμη παρατήρησε ότι μια ποσότητα, όταν αθροισθεί ως ένα κρίσιμο όριο, συνεπάγεται ποιοτική αλλαγή. Για παράδειγμα, όταν η αντιπαλότητα έφθασε σε κρίσιμη ένταση μεταξύ ευγενών-αστών, έγινε η Γαλλική Επανάσταση και μεταξύ καπιταλιστών-εργαζομένων, η Σοβιετική Επανάσταση. Αυτή η θεωρία επιτρέπει να ερμηνευθεί και το φαινόμενο των περιοδικών πολιτικών και οικονομικών κρίσεων.

Πριν από 90 χρόνια περίπου, ένας Ολλανδός φυσικός, ο ΒανΝτερΠολ, περιέγραψε τις ταλαντώσεις χάλασης και τις εξέφρασε μαθηματικά. Τόνισε τότε ότι αυτές οι ταλαντώσεις είναι οι πιο συχνές στη φύση και εξεικονίζουν τα πιο ποικίλα φαινόμενα, τους παλμούς της καρδιάς, τις οικονομικές κρίσεις κλπ. Οι ταλαντώσεις χάλασης προτυπώνουν τις αρχές του Μαρξ δίνοντάς τους μάλιστα μαθηματική έκφραση. Με αρνητική ανάδραση αυξάνεται βραδέως μια ποσότητα που όταν φθάσει σε κρίσιμη τιμή, τον ουδό (=κατώφλι) γίνεται η ποιοτική μεταβολή, έτσι που η βραδεία ανιούσα αρνητική ανάδραση μεταπίπτει σε ταχεία κατιούσα θετική ανάδραση. Αυτή αποτελεί φαύλο κύκλο και φθάνει σε έναν κρίσιμο κάτω ουδό, όπου γίνεται πάλι ποιοτική αλλαγή και η θετική κατιούσα ανάδραση μεταπίπτει σε αρνητική ανιούσα. Οι δύο ουδοί αντιστοιχούν στη θέση και αντίθεση του Μαρξ. Η βραδεία φάση αντιστοιχεί στην ανάπτυξη, ενώ η ταχεία φάση στην πολιτικο-οικονομική κρίση με ύφεση. Η αρχική φάση της ταλάντωσης μετά την κρίση είναι ανερέθιστη. Τα εξωτερικά ερεθίσματα δεν την επηρεάζουν. Βαθμιαία μεταπίπτει στη διεγέρσιμη φάση, στη διάρκεια της οποίας ένα τυχαίο ερέθισμα επιφέρει πρόωρη ποιοτική μετατροπή (κρίση). Για παράδειγμα, ένα ευνομούμενο κράτος αλλάζει περιοδικά κυβέρνηση. Χωρίς αυτή την αλλαγή, καραδοκεί η ανεξέλεγκτη κρίση. Μια κρίση σε γειτονική χώρα (π.χ. πτώχευση) δεν προκαλεί αναστάτωση μόλις άλλαξε η κυβέρνηση στην ευνομούμενη χώρα (ανερέθιστη περίοδος «χάριτος»). Αντίθετα, αργότερα, η ίδια κρίση, μπορεί να μεταδοθεί στο ευνομούμενο κράτος, όταν έχουν ήδη αθροισθεί και σ΄ αυτό δυσεπίλυτα προβλήματα, που έτσι κι αλλιώς διαρκώς δημιουργούνται. Η ταλάντωση χάλασης προτυπώνει το φιλοσοφικό δίλημμα ντετερμινισμού και τυχαιότητας. Σε ένα κλειστό σύστημα υπάρχει ντετερμινισμός, οι αλλαγές γίνονται περιοδικά, με προβλεπόμενη ταλάντωση· το ανοικτό σύστημα, ωστόσο, είναι εκτεθειμένο σε τυχαία ερεθίσματα που καθορίζουν τελικά την (τυχαία) πορεία του συστήματος έστω και στα πλαίσια μιας ταλάντωσης.

Η οικονομική ταλάντωση είναι γνωστή από τον καιρό του Αβραάμ. Νηστεία (λιτότητα), σαν τη Σαρακοστή, για να αθροισθεί και πολλαπλασιασθεί το κεφάλαιο, εναλλάσσεται με θυσία (ύφεση), σαν την Πασχαλιά, για να ικανοποιηθεί η κοινωνία και να ανανεωθούν (οικολογικά) τα λιβάδια, που αλλιώς θα εξαντλούνταν από την υπερανάπτυξη των κοπαδιών. Η ταυτόχρονη λιτότητα με ύφεση είναι καταστροφική.

Μια σύγχρονη συνετή κυβέρνηση επομένως οφείλει να ακολουθήσει τους νόμους των ταλαντώσεων ΒανΝτερΠολ. Μόλις εκλεγεί (περίοδος χάριτος) εφαρμόζει ένα αυστηρό καπιταλιστικό πρόγραμμα λιτότητας με ανάπτυξη, στη διάρκεια του οποίου θα αθροίσει κεφάλαιο για επενδύσεις. Τα όποια έσοδα γίνονται κέρδη, κίνητρα για (προγραμματισμένες) επενδύσεις. Βαθμιαία μεταπίπτει αυτό το στάδιο σε σοσιαλιστικό φιλεργατικό. Τα όποια έσοδα γίνονται μισθοί, κίνητρα για εργασία. Θα πρέπει να τελειώσει η κυβέρνηση με την κομμουνιστική φάση της θυσίας, με μοίρασμα του περισσεύματος σε όλους, νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες, εργασθέντες και μη εργασθέντες, κατά τις ανάγκες του καθενός, καθώς όλοι, προκομμένοι και τεμπέληδες, συμβάλλουν στη διατήρηση και αναπαραγωγή της κοινωνίας. Θα ακολουθήσει η κρίση που στις δημοκρατίες συντελείται με περιοδική αλλαγή βουλής και κυβέρνησης. Εμπειρικά, στην Ελλάδα αλλάζομε βουλή κατά μέσον όρο κάθε 3 χρόνια. Θα πλησίαζε το ιδανικό ένα σύστημα βασισμένο στην αρχαία Αθηναϊκή δημοκρατία, τη μόνη γνήσια δημοκρατία. Θα ακολουθήσει, φυσικά, η νέα ταλάντωση με καπιταλιστική φάση κοκ.