Υπερπληθυσμός

Ο πλανήτης μας είναι πεπερασμένος. Επομένως η ικανότητά του να θρέψει ανθρώπους είναι πεπερασμένη. Ήδη από την εποχή των Ρωμαίων είχε απασχολήσει το πρόβλημα. ΕπιστημονικάτοδιατύπωσεοMalthus πριν από τρεις αιώνες: Ηαύξησητουπληθυσμούπεριορίζεταιαναγκαστικάαπόταμέσασυντήρησής του. Οπληθυσμόςπάντοτεαυξάνεταιόταναυξάνονταιταμέσασυντήρησής του. Ηανώτερηδύναμητουπληθυσμούκαταστέλλεταικαιοπραγματικόςπληθυσμόςπαραμένειίσοςπροςταμέσασυντήρησης, απότηναθλιότητα και αντιστρόφως. Θεμελιώδης κοινωνικός νόμος. Όπως όμως οι φυσικοί νόμοι δεν παραβιάζονται, αλλά μπορούν να αντισταθμίζονται (φύγαμε από τη γη παρά το νόμο της βαρύτητας), μήπως ισχύει το ίδιο για τους κοινωνικούς νόμους;

Ο μαλθουσιανισμός επανέρχεται κάθε τόσο, και πάντοτε διαψεύδεται· ως σήμερα. Τονίζεται ιδιαίτερα από όσους τον προβάλλουν ως μόνη αιτία της αθλιότητας πάνω στη γη, αποσείοντας έτσι δικές τους ευθύνες. Από την εποχή του Malthusο πληθυσμός της γης έχει τριπλασιασθεί, αλλά η θνησιμότητα είναι πολύ μικρότερη. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αναπτυξιακή πρόοδο που αυξάνει την παραγωγικότητα της γης. Φυσικά, χωρίς ανθρώπους ανάπτυξη δεν γίνεται και η γη μένει χέρσα. Ωστόσο, το βασικό γεγονός παραμένει: Ο πλανήτης μας είναι πεπερασμένος. Δεν μπορεί να αντέξει επάπειρον αύξηση του πληθυσμού. Επιπλέον, άρχισε να γίνεται αισθητός ένας κίνδυνος που είχε αγνοηθεί ως σχετικά πρόσφατα. Πόσα απορρίμματα μπορεί η γη να ανακυκλώνει; Ακόμη και αν η αυξημένη παραγωγή εξασφαλίζει την επιβίωση περισσότερων ανθρώπων, τα αυξανόμενα απόβλητα πληθαίνουν. Ο κίνδυνος είναι σοβαρός, όπως ο ειλεόςσκοτώνειτουλάχιστον τόσο, όσο και η ασιτία.

Ο πληθυσμός κάπουμένει σταθερός ότανοι γεννήσεις είναι ίσες με τους θανάτους και οι αφίξεις μεταναστών ίσες με τις αναχωρήσεις. Το μέγεθος του σταθερού πληθυσμού εξαρτάται από τη διάρκεια της ζωής. Με τη σειρά της αυτή εξαρτάται από τις συνθήκες υγιεινής, την παραγωγή τροφής και την αποβολή απορριμμάτων. Άλλοι, σπανιότατοι, αστάθμητοι, παράγοντες είναι ποικίλες θεομηνίες. Η πιο σοβαρή ήταν πριν από 60 εκατομμύρια χρόνια, όταν έπεσε ένα τεράστιος μετεωρίτης πάνω στη γη. Η έκρηξη της Σαντορίνης και ο κατακλυσμός ήταν οι σοβαρότερες καταστροφές στη μυθολογική περίοδο της ανθρωπότητας.

Οι αφίξεις και αναχωρήσεις μεταναστών παίρνουν κατά καιρούς πανδημικές διαστάσεις. Οφείλονται τελικά στην ανομοιογένεια του εδάφους της γης και στην ανισότητα της κατανομής του πληθυσμού που οδηγούν συχνά σε βία. Στην Ελλάδα, ενώ εδώ και μισό αιώνα περίπου η γεννητικότητα μειώνεται σταθερά, έτσι που κάθε γυναίκα γεννά πια μόλις 1,3 παιδιά, και οι νέοι στην πιο παραγωγική τους ηλικία φεύγουν ομαδικά, ο πληθυσμός αυξάνεται. Αυτό οφείλεται αφενός στην παράταση της ζωής (συνθήκες υγιεινής, επάρκεια τροφίμων) και αφετέρου στην εισροή ξένων μεταναστών περισσότερων από τη φυγή Ελλήνων.

Κάποιους από τους παραπάνω παράγοντες μπορούμε κάπως να τους αντισταθμίσουμε. Το κύριο όμως είναι να αποφασίσουμε τι ακριβώς επιδιώκομε, ποιος είναι ο σκοπός μας. Να μειώσουμε τον πληθυσμό; Να ζούμε περισσότερο; Καλύτερα; Να εξασφαλίσουμε το μέλλον το δικό μας; των απογόνων μας; Του έθνους μας; Του πολιτισμού μας; Της ανθρωπότητας; Της γης ολόκληρης; Οι στόχοι αυτοί μπορεί να είναι ανταγωνιστικοί. Για να επιτευχθεί ο ένας πρέπει να θυσιαστεί κάποιος άλλος. Ομοίως αλληλεπηρεάζονται τόσο, που συχνά δημιουργούν φαύλους κύκλους, η έξοδος από τους οποίους δεν είναι καθόλου εύκολη.

Η μείωση της γεννητικότητας, όπως εφαρμόσθηκε καταναγκαστικά στην Κίνα και αυτόματα στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, συμβάλλει πραγματικά στην μη αύξηση του πληθυσμού. Μπορεί να προγραμματισθεί είτε άμεσα, με επιβολή κυρώσεων σε όσους γεννούν περίσσεια παιδιών, είτε έμμεσα, π.χ. προωθώντας αντισυλληπτικά μέσα, ελευθερώνοντας τις εκτρώσεις, ευνοώντας τις σχέσεις μεταξύ ομοφύλων κλπ. Πρώτον όμως, όπως είδαμε, δεν αρκεί για να εξασφαλίσει τον περιορισμό του υπερπληθυσμού και, δεύτερο, συμβάλλει στη γήρανση του πληθυσμού. Όταν η σχέση γερόντων προς ενήλικες αυξηθεί σε κρίσιμη τιμή, οι νέοι δεν μπορούν και τους γέρους να συντηρήσουν και παιδιά να αναθρέψουν. Η κοινωνία οδεύει με φαύλο κύκλο στον αφανισμό της. Στην Κίνα, με τον καταναγκαστικό προγραμματισμό, χαλάρωσε πρόσφατα ο έλεγχος των γεννήσεων.

Ο έλεγχος των θανάτων είναι ο άλλος τρόπος για να αντιμετωπισθεί ο υπερπληθυσμός. Ο πόλεμος θανατώνει συνήθως περισσότερους νέους παρά γέρους. Ο περιορισμός της παροχής υγείας είναι άλλος τρόπος, που θίγει κυρίως τα ασθενέστερα μέλη της κοινωνίας, γέρους και αναπήρους, αλλά όχι αποκλειστικά. Είναι βάρβαρος τρόπος, αλλά λιγότερο βίαιος από τον πόλεμο και έχει αρχίσει ήδη να εφαρμόζεται με διεθνείς περιορισμούς στις δαπάνες για την υγεία. Η θανάτωση γέρων και ανιάτων έχει επίσης αρχίσει δειλά να εφαρμόζεται σε μερικές περιοχές συνήθως με την εφαρμογή «υποβοηθούμενης αυτοκτονίας».

Οι άλλοι τρόποι είναι, αντί της ποσοτικής, να γίνει ποιοτική παρέμβαση. Αυτή αφορά πρώτιστα θέματα κατανομής. Η γη δεν είναι εξίσου αποδοτική σε όλη την επιφάνειά της. Η σύγχρονη τεχνολογία θα μπορούσε να στραφεί προς αύξηση της παραγωγικότητας άγονων περιοχών και σε πιο συστηματική ανακύκλωση αποβλήτων. Μεταφορά γλυκού νερού σε ερήμους σαν τη Σαχάρα (όπως γίνεται μεταφορά του πετρελαίου τους σε άλλες περιοχές του κόσμου) θα μπορούσε να προσφέρει στην ανθρωπότητα εκτεταμένες εκτάσεις καλλιεργήσιμης και κατοικήσιμης γης. Εξάλλου, η εύκολη μετανάστευση από χώρες με υπερπληθυσμό σε τόπους που γίνονται κατοικήσιμοι, αλλά και σε χώρες με αραιότερο πληθυσμό, αν γίνεται απρογραμμάτιστα είναι κατάρα· αν γίνει προγραμματισμένα μπορεί να γίνει ευλογία. Όχι μόνο δίνεται η δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης των χωρών υποδοχής με φθηνή εργασία, αλλά και γίνεται δημιουργική μίξη πολιτισμών, επέκταση των πολιτιστικών κεκτημένων σε ευρύτερο πληθυσμό, μείωση της διεθνούς ανισότητας και επομένως μείωση της καταστροφικής βίας κλπ. Βέβαια, αυτό ακριβώς είναι που δεν επιθυμούν πολλοί κρατούντες στις αναπτυγμένες χώρες. Έχουν συνηθίσει στην ιδέα της υπεροχής τους, που όμως, χωρίς την υποταγή των υπαναπτύκτων(νομίζουν ότι) δεν μπορεί να διατηρηθεί. Ποιοτική αλλαγή κατεύθυνσης της παιδείας προς μεγαλύτερη ανεκτικότητα του διαφορετικού είναι αναγκαία.

Άφησα τελευταία μια σκέψη στα όρια της επιστημονικής φαντασίας. Ως πριν από 6 δεκαετίες, η απομάκρυνση από τη γη υπήρχε μόνο στα παραμύθια και στα μυθιστορήματα του Ιουλίου Βερν. Ήδη οι άνθρωποι περπάτησανστο Φεγγάρι. Το όραμα μεταφοράς πρώτων υλών από το Διάστημα ή και μετανάστευσης ανθρώπων σε άλλους πλανήτες δεν φαίνεται πια μόνο επιστημονική φαντασία.

Με τα παραπάνω, θέλω να τονίσω ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο ποσοτικό, υπερ- ή υπο-πληθυσμός, αλλά και ποιοτικό. Δηλαδή κατανομής της γης στους ανθρώπους και των ανθρώπων στη γη ή και παραπέρα. Απαιτεί έλλογη φαντασία με θυσίες·αλλιώςανεξέλεγκτη βία.