Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι

Έμαθα ωριμάζοντας πως όποτε θέλεις να μάθεις κάτι καινούργιο, πρόσεχε ή και ρώτα κάποιο νήπιο. Πριν πάει σχολείο. Πετούσε ο γιος μου, τεσσάρων χρονών, μια κάλτσα. Τη σήκωνε και την ξαναπετούσε. Κάποια στιγμή έπεσε μέσα σε ένα βάζο. «Ζήτω! Νικησα!». «Ποιον νίκησες, αγόρι μου;» απόρησα. «Το στόχο!» με αποστόμωσε. Τότε συνειδητοποίησα πως νίκη δεν είναι μόνον η ήττα του αντιπάλου, αλλά, προπάντων, η επίτευξη του στόχου. Αν ο άλτης πήδηξε τα 2,5 μέτρα όπου είχε τοποθετήσει τον πήχη κι αν ο Μαραθωνοδρόμος έφθασε στο τέρμα, αυτοί νίκησαν, έστω και αν κάποιος άλλος πήδηξε ψηλότερα ή τερμάτισεγρηγορότερα. Ο άλλος είναι ο πρώτος νικητής, αλλά και αυτοί δεν είναι ηττημένοι: Πέτυχαν ό,τι επιδίωκαν. Ηττημένος είναι όποιος δεν πέρασε τον πήχη ή δεν τερμάτισε. Στα τεσσεράμισή του τον ρώτησα: «Τι θα πει σκέφτομαι;» Ο Καρτέσιος με το «cogitoergosum» δεν με ικανοποιούσε. Ύστερα από κάποιο δισταγμό, το παιδί απάντησε: «Κουβεντιάζω από μέσα μου!» Κι ως τώρα άλλος ορισμός δεν με έχει ικανοποιήσει περισσότερο. Άλλη φορά τον ρώτησα το πιο δύσκολο: «Τι θα πει θέλω;» Εδώ δεν έχω διαβάσει αξιόλογο ορισμό. Δίστασε περισσότερο. Στο τέλος μου απάντησε: «Προσπαθώ να κάνω κάτι από μέσα μου!». Πέρασαν τα χρόνια. Τα παιδιά μου είναι μεγάλοι άντρες πια. Η σκέψη τους είναι κοινότοπη σαν τη δική μου. Σαν όλων των ενηλίκων. Άλλα δεν έχουν να με μάθουν πια. Όμως εγώ εξακολούθησα να έχω απορίες. «ΕἶπενὁΘεὸςγεννηθήτωφῶς. Καὶἐγένετοφῶς. ΚαὶεἶδενὁΘεὸςτὸφῶςὃτικαλὸν». Τι θα πει «καλόν;» Σημαίνει «ωραίο», όπως το εννοούσαν οι αρχαίοι ή «αγαθό», όπως το εννοούμε εμείς σήμερα; Ρώτησα σοφούς γνώστες της γλώσσας μας, ρώτησα κι ένα ραβίνο, αλλά οι απαντήσεις τους δεν με ικανοποιούσαν. Τα παιδιά μου ήταν μεγάλα πια. Μου ήλθε όμως μια ιδέα. Τώρα είχα εγγόνια. «Ήλθε προχθές ο υδραυλικός στο σπίτι και είπαμε πως έκανε “καλή” δουλειά. Τι εννοούσαμε;» Το συζήτησε. Μέσα του και έξω του. Στο τέλος κατάληξε: «Όπως πρέπει!» Και αυτή η ερμηνεία του «καλός» κάλυπτε τόσο την αισθητική όσο και την ηθική διάστασή του. «Ἂφετετὰ παιδία ἐλθεῖνπρὸς με».

Οι μεγάλοι έχομε χάσει την ικανότητα της γνήσιας πρωτοτυπίας. Έρχονται όμως οι στιγμές του ονείρου, όταν με ασύδοτη φαντασία, μπορεί να αναδυθεί η πιο τρελή και πρωτότυπη εικόνα. Είναι απίστευτο πώς είναι δυνατό στον ύπνο να συντελούνται κάποιες εξαιρετικά πολύπλοκες λογικές διεργασίες. Ήμουν 17 ετών και περίμενα τα αποτελέσματα των εισαγωγικών εξετάσεων στην Ιατρική. Πολύ θα τόθελα να ήμουν ο πρώτος. Συγχρόνως ήμουν ερωτευμένος με τη μουσική, ιδιαίτερα τουBach. Ήταν κι εκείνο το κορίτσι που έπαιζε στο πιάνο Bach... Στο όνειρό μου λοιπόν, κάποιος ανάγγελλε τα αποτελέσματα των εξετάσεων. Μάθημα πρώτο, Biology. Πρώτος είναι ο Β (πρώτο γράμμα στο Biology). Δεύτερο μάθημα, Anatomyofman. Πρώτος ο Α. Τρίτο Chemistry. Πρώτος ο C. Τέταρτο μάθημα δεν ήταν, λέει, η έκθεση, αλλά η ερμηνεία σε ένα αρχαίο κείμενο που μας είχαν δώσει. Η ερμηνεία δασύνεται και, επομένως, θα μπορούσε να γράφεται ως hερμηνεία. Πρώτος λοιπόν ήταν ο h. Σε όλα μαζί λοιπόν τα μαθήματα πρώτος ήταν ο B.A.C.h. «Εγώ είμαι ο Bach» φώναξα και ξύπνησα ενθουσιασμένος. Και απογοητευμένος με την προσγείωση. Τις προάλλες λοιπόν είδα περίεργο όνειρο. Μεγαλοβδομάδα και βρισκόμουν στην πατρίδα μου, στη Σύρο. Προσπαθούσα να διατυπώσω στον ύπνο μου τις ιδιότητες που άρμοζαν στο Χριστό. Βρήκα δύο, αλλά με το ξύπνημα τις είχα πια ξεχάσει. Όμως στο όνειρό μου κάποιος ήθελε να μου τονίσει την πραότητα, την αγνότητα του αμνού, που ταίριαζε, λέει, στον Ιησού. «Ἐπείδ΄ἂμνιος…» και δεν συνέχισε την κουβέντα του. «Μα τότε ο Χριστός, ο δικός μας Χριστός, είναι Έλληνας, από την Επίδαμνο, ΕΠΙΔΑΜΝΙΟΣ!» φώναξα στον ύπνο μου. Και ξύπνησα.

Το σχολείο; Η ζωή; Πώς χάνομε, καθώς μεγαλώνομε την πρωτοτυπία και την αγνότητα της σκέψης μας; Και πώς αποτιμούμε μόνον όσα μας φαίνονται λογικά και μετρήσιμα; Ήμουν στην προτελευταία τάξη του τότε Γυμνασίου. Εκείνη τη χρονιά, με απρόβλεπτη αλλαγή του νόμου είχαν μείνει αρκετά παιδιά στην ίδια τάξη. Ένας τους, με την έναρξη του έτους ήλθε και κάθισε δίπλα μου, ίδιο θρανίο. Δενδρινός λεγόταν. Δυσανασχέτησα. Εγώ, ο πρώτος μαθητής, δίπλα σ΄ αυτόν που έμεινε στην ίδια τάξη; Κρατούσα, σαν πρώτος μαθητής, το απουσιολόγιο. «Μπορώ να το δω;» «Καλά, έλεγχο θα μου κάνει αυτός;» Είπα μέσα μου. «Τι θες να δεις;» Έμεινα άφωνος με την απάντησή του: «Το γραφικό σου χαρακτήρα!». Δεν ήξερα αν έπρεπε να δυσανασχετήσω περισσότερο ή… Του έδωσα το απουσιολόγιο, αλλά έριξα λοξή ματιά στο πρόχειρό του. Τα γράμματά του δεν ήταν τα κλασικά καλλιγραφικά, αλλά ήταν η ωραιότερη γραφή που έχω δει στη ζωή μου. Και ήλθε η ώρα της πρώτης έκθεσης. «Ο καλός μαθητής» το θέμα. Στην κριτική των εκθέσεων την επόμενη εβδομάδα, ο καθηγητής μας, ο Κανάκης, σχολίασε. «Όλες οι εκθέσεις είχαν κάτι το κοινό, με εξαίρεση του Σιδερή και του Δενδρινού. Και ο μεν Δενδρινός πέτυχε, ο δε Σιδερής απέτυχε. Διάβασε,Δενδρινέ, την έκθεσή σου». Θυμάμαι ακόμη πώς άρχιζε: «Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ, που η Αγία Πουλχερία ν΄ αναπάψει την ψυχούλα του, έλεγε πως ο άνθρωπος γεννήθηκε λεύτερος και παντού είναι σιδεροδέσμιος…» και συνέχιζε αναλύοντας το αφόρητα καταπιεστικό εκείνη την εποχή εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα, για να εκθέσει πώς φανταζόταν εκείνος τον καλό μαθητή. Το τρίτο σοκ ήταν στα τεχνικά. Όπως σε όλα τα μαθήματα, όπου έπαιρνα εικοσάρια και το δεκαεννιά το θεωρούσα αποτυχία, έτσι και στα τεχνικά ήμουν άπιαστος. Αυτό που ζωγράφισε όμως ο Δενδρινός ήταν έργο τέχνης! Δεν είχε χρήματα να πληρώσει εγγραφή, δίδακτρα και εξέταστρα, που χρειάζονταν τότε, στη Σχολή Καλών Τεχνών.

Έτσι, διδάχθηκα πως αξία δεν έχει μόνον ό,τι μετριέται, χρήμα, βαθμοί του σχολείου, αναγνώριση από τους άλλους. Το ροζ τριαντάφυλλο στο γαλάζιο φόντο του ουρανού είναι «καλύτερο» από μια κίτρινη κηλίδα σε μαύρο φόντο. Η Τοκάτα και φούγκα,Bach, η Ενάτη,Beethoven, η Ιεροτελεστία της Άνοιξης,Stravinsky είναι ασύγκριτα πιο υπέροχες από το μουσικό θόρυβο που ακούμε όλοι καθημερινά σε ραδιόφωνο, τηλεόραση, U-tube. Η πρωτοτυπία του νηπίου και η φαντασία του ονείρου δεν μετριόνται. Και αυτά είναι οι μεγάλες δημιουργίες.

«Μακάριοι οἱπτωχοὶτῷπνεύματι.» Τι να εννοούσε άραγε ο Κύριος;