Δίκαιο και άμυνα

Δίκαιο ονομάζεται το σύνολο των υποχρεωτικών και εξαναγκαστικών κανόνων που ρυθμίζουν τις σχέσεις των διαβιούντωνστην αυτή κοινωνίαατόμων. Αυτό είναι το τυπικό δίκαιο. Υπάρχει όμως και το «φυσικό» δίκαιο, που στηρίζεται στην ηθική και στην εθιμοτυπία. Η ηθική,αντίθετα από το Δίκαιο, απευθύνεται στον εσωτερικό ψυχισμό του ανθρώπου, προερχόμενη από τη συνείδησή του. Η συμμόρφωση προς αυτή γίνεται οικειοθελώς χωρίς εξαναγκασμό. Η Αντιγόνη βίωσε τραγικά την αντιπαράθεση Δικαίου και Ηθικής. Η εθιμοτυπία ρυθμίζει μεν την εξωτερική συμπεριφορά του ανθρώπου, όπως το Δίκαιο, αλλά η συμμόρφωση και προς αυτή γίνεται «οικειοθελώς» χωρίς εξαναγκασμό.Η μη συμμόρφωση στους κανόνες Ηθικής και Εθιμοτυπίας μόνο την περιφρόνηση των λοιπών μελών της κοινωνίας μπορεί να επισύρει. Το φυσικό δίκαιο βασίζεται στη φύση του ανθρώπου και στη λογική. Η ιδέα ξεκίνησε από τους σοφιστές και εξελίχθηκε με το Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.

Υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές μεταξύ τυπικού και φυσικού δικαίου. Αναφέρθηκαν η υποχρέωση και ο εξαναγκασμός του τυπικού δικαίου. Επιπλέον, το τυπικό δίκαιο, συμφωνία μεταξύ συμβαλλομένων, μπορεί να αλλάξει, ενώ το φυσικό είναι, υποτίθεται, αιώνιο, όπως είναι η συνείδηση των ανθρώπων και η κοινή άποψη της συνολικής ανθρωπότητας.Το τυπικό δίκαιο είναι πιο σαφές, ενώ το φυσικό υπόκειται σε διαφορετικές ερμηνείες.Υπάρχουν σημαντικές συνέπειες αυτών των διαφορών.

Μια σοβαρή συνέπεια είναι η άμυνα. Για να θεωρηθεί μια βία ότι είναι άμυνα, πρέπει να αντιμετωπίζει απειλή παρούσα και άδικη. Στη διάρκεια μιας μάχης, η απειλή είναι παρούσα. Αν δεν αμυνθεί κάποιος, η βία δεν αποσοβείται, απλώς αλλάζει στρατόπεδο το θύμα. Όσο για το άδικη, το δίκαιο βρίσκεται πάντοτε με μας, όχι με τους αντιπάλους. Έτσι, ο αμυντικός πόλεμος είναι πολύ δύσκολο να αποδειχθεί. Αμερόληπτη κρίση από τρίτους δεν υπάρχει. Στην πράξη πάντως η κρίση των τρίτων είναι απαραίτητη. Και αυτή στηρίζεται συχνά στην επικρατούσα διεθνή γνώμη, στο φυσικό δίκαιο επομένως.

Ένας απελευθερωτικός πόλεμος μπορεί να θεωρηθεί άμυνα, και επομένως δίκαιος; Η δική μας επανάσταση του 1821 ήταν «δίκαιη»; Η Γαλλική επανάσταση προδόθηκε. Αρχικά με τις φρικαλέες ακρότητες που συνδέθηκαν με το Ροβεσπιέρο. Στη συνέχεια με το Ναπολέοντα, που έγινε αυτοκράτορας πάνω από κάθε δημοκρατική αρχή και προσπάθησε να γίνει κοσμοκράτορας. Παραδόξως, αυτή η επέκταση του Ναπολέοντα, προδοτική για τη Γαλλική επανάσταση, συνέτεινε στο να διαδοθούν οι αρχές της σε όλο τον κόσμο. Οι διαμορφωμένες έτσι συνειδήσεις των Ευρωπαϊκών λαών βοήθησαν να θεωρηθεί «δίκαιος» ο αγώνας μας και να πιεσθούν οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να συμβάλουν στην προσπάθειά μας, όταν η Επανάσταση είχε σχεδόν καταπνιγεί. Βέβαια σ΄ αυτή την προσπάθεια συνέβαλε και κάτι άλλο, πολύ πιο πεζό, εκτός από τον αγώνα του λαού. Ο Μαυροκορδάτος, «κακός δαίμονας της επανάστασης» κατά μερικούς, μπόρεσε να πείσει τους κοσμοκράτορες Άγγλους να μας δανείσουν. Αντάλλαγμα ήταν ένα «ξεπούλημα» της Ελλάδαςπου θα ήταν πολύ περιορισμένη, όχι σε όλη την έκταση που είχε επαναστατήσει. Τα δάνεια «φαγώθηκαν» στο μεγαλύτερο μέρος τους πριν φθάσουν στην Ελλάδα και τα ελάχιστα υπολείμματά τους που έφθασαναναλώθηκαν στον εμφύλιο πόλεμο που είχε ξεσπάσει. Ωστόσο, οι κοσμοκράτορες, αφού έδωσαν δάνειο, ενδιαφέρονταν να πάρουν τα λεφτά τους πίσω και αυτό σήμαινε την ανάγκη για κάποιο υποτυπώδες ελεύθερο κρατίδιο. Έτσι φθάσαμε στο Ναβαρίνο και στην «απελευθέρωση». Χωρίς τη διαμόρφωση του αισθήματος του φυσικού δικαίου και χωρίς τα συμφέροντα των τότε δανειστών μας, η επανάστασή μας δεν ήταν παρά αυτό που σήμερα ονομάζομε «τρομοκρατία».

Διαφέρει η Τρομοκρατία από μια Επανάσταση; Νομίζω πως η διαφορά βρίσκεται αλλού. Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει βία. Μια βία που στρέφεται κατά μιας κατάστασης που θεωρείται άδικη. Ωστόσο, στην τρομοκρατία επιδιώκεται η κατάργηση της«άδικης» κατάστασης. Στην επανάσταση όμως, επιδιώκεται η αντικατάσταση μιας «άδικης» κατάστασης από μιαν άλλη, που θεωρείται δικαιότερη. Δικαιότερη; Μα η υπάρχουσα κατάσταση έχει περιχαρακωθεί με νόμους και θεσμούς που την καθιστούν τυπικά «δίκαιη», ενώ«άδικη» είναι κάθε προσπάθεια για την ανατροπή της. Το δίκαιο της ανατροπής βρίσκεται ακριβώς στην ασυμβατότητα μεταξύ τυπικού και φυσικού δικαίου.

Για παράδειγμα, το οικοδόμημα του δικαίου ενός λαού θεμελιώνεται στο Σύνταγμά του. Το δικό μας αρχίζει:«Το πολίτευμα της Ελλάδας είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία.Θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία.Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα.» Η αντίφαση είναι σαφής. Αν η λαϊκή κυριαρχία επιθυμεί να αλλαχτεί το πολίτευμα της Ελλάδας, αλλά οι εξουσίες που πηγάζουν από το λαό ασκούνται όπως ορίζει αυτό το Σύνταγμα, που ορίζει άδικη τέτοια αλλαγή, πού είναι η λαϊκή κυριαρχία; Τρόπος αλλαγής των βασικών αρχών του Συντάγματος δεν προβλέπεται. Η προσπάθεια για αλλαγή τους είναι επομένως είτε τρομοκρατία είτε επανάσταση! Μια φυγή θα μπορούσε να στηριχτεί στο ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος: «Η τήρηση του Συντάγματοςεπαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία». Αν όμως η διατήρηση του Συντάγματος επιτυγχάνεται με βία, τότε αναστρέφονται οι όροι και το άρθρο μπορεί να ερμηνευθεί ως «…(οι Έλληνες) δικαιούνται και υποχρεούνται να το αλλάξουν με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το διατηρεί με τη βία!» Η αλλαγή δεν είναι συνώνυμη με την κατάργηση, όπως η επανάσταση δεν είναι συνώνυμη με την τρομοκρατία. Προϋποθέτει, ωστόσο, να υπάρχει ένα όραμα πολύ κοντά στο φυσικό δίκαιο. Ένα όραμα καλά εδραιωμένο σε ευρύτατο τμήμα του λαού, διατυπωμένο τελικά σε συγκεκριμένο αίτημα. Για παράδειγμα, το 1ο άρθρο του Συντάγματος μεταβάλλεται σε: «Το πολίτευμα της Ελλάδας είναι Δημοκρατία». Υπενθυμίζεται πως το παρόν Σύνταγμα, όπως και όλα τα προηγούμενα, προήλθαν από αλλαγές στα βασικά άρθρα τους, οι οποίες απαγορεύονταν. Στις προηγούμενες αλλαγές προηγήθηκαν βίαια τραγικά γεγονότα. Στην τελευταία ήταν η εθνική τραγωδία της Κύπρου. Μήπως πλησιάζει ο καιρός για μια μη βίαιη επανάσταση στηριγμένη στο φυσικό δίκαιο; Ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων για να διαμορφώσουν το όραμα που αιωρείται διάχυτο στον κόσμο είναι προφανής. Η αποχή στις εκλογές ανέρχεται σταθερά σε διαδοχικές αναμετρήσεις από το 2004, έχοντας πλησιάσει το 45% στην τελευταία. Αν υπερβεί το 50%, υπάρχει σοβαρή ένδειξη ότι χρειάζεται ριζική αλλαγή. Σε συνδυασμό με την ανάγκη για συνεχή ενεργό παρουσία της αστυνομίας στους δρόμους, εφόσον υπάρχει και το κατάλληλο όραμα, ήγγικεν η ώρα για ριζική αλλαγή του Συντάγματος.