ΚΟΙΝΩΝΙΑ Ή ΑΤΟΜΑ;

Το δίλημμα είναι φοβερό. Όταν τα συμφέροντα του ατόμου βρίσκονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα της κοινωνίας, τι επικρατεί; Στην παλιά Σοβιετική Ένωση δόθηκε έμφαση στην κοινωνία, ακόμη και με θυσία ατόμων. Στις δυτικές χώρες δόθηκε έμφαση στα άτομα μάλλον παρά στην κοινωνία. Εξορισμού υπάρχει ένα επάγγελμα που δίνει προτεραιότητα στο άτομο μάλλον παρά στην κοινωνία: το επάγγελμα του ιατρού. Ο άρρωστος εμπιστεύεται απόλυτα το γιατρό του κι αυτό κατάγεται από την Ιπποκρατική ηθική. Ακόμη κι αν ο άρρωστός μου είναι ένας αιμοσταγής εγκληματίας που τον καταζητεί η αστυνομία με ποινές σε όποιον τον βοηθήσει, εγώ ως γιατρός οφείλω ηθικά να τον βοηθήσω αν είναι άρρωστος και μου ζητήσει βοήθεια. Έστω και με σύγκρουση ηθικής με το νόμο.

Η ιατρική έχει όρια. Δεν μπορεί να αποτρέψει το θάνατο. Και αρκετές φορές δεν μπορεί να φέρει καν ανακούφιση σ΄ αυτόν που υποφέρει. Αυτό είναι το σημείο όπου βασίζονται ποικίλοι παράγοντες για διαφόρους λόγους και επεμβαίνουν με γιατροσόφια. Οι πιο γέροι θυμούνται την πικραγγουριά, το κίτρινο υγρό, το νερό του Καματερού, αλλά και πιο οργανωμένες διεθνείς δοξασίες, με επίσημη ανοχή, όπως είναι η αμφισβητούμενη ομοιοπαθητική. Η κατάχρηση φαρμάκων που προωθείται από τις φαρμακοβιομηχανίες για λόγους κέρδους κινητοποιεί διάφορους μη κρατικούς οργανισμούς εναντίον της χρήσης φαρμάκων. Η βασική διαφορά μεταξύ της επίσημης ιατρικής και των παραλλαγών της, είναι ότι τα επίσημα φάρμακα και προσδοκάται να δρουν θεραπευτικά λόγω των γνωστών φαρμακολογικών ιδιοτήτων και έχουν δοκιμασθεί εμπειρικά στο εργαστήριο, σε πειραματόζωα, υπό ιδιαίτερα αυστηρές συνθήκες σε ανθρώπους πριν επιτραπεί η κυκλοφορία τους. Η διάδοση των υπόλοιπων «φαρμάκων» στηρίζεται στη διάχυτη φήμη ότι «κάνουν καλό» ή τουλάχιστον «δεν βλάπτουν» και αυτή η φήμη είναι ιδιαίτερα ευπρόσεκτη από τους απελπισμένους αρρώστους. Φυσικά, όπως στα επίσημα φάρμακα, περισσότερο στα ανεπίσημα γιατροσόφια συχνά κρύβονται πίσω τους οικονομικά συμφέροντα.

Στην παγίδα της αντιφαρμακευτικής στάσης μερικές φορές πέφτουν και επιστήμονες, που μπορεί να εργάζονται στο δημόσιο τομέα. Πριν από καμιά 15ριά χρόνια ένας καθηγητής στο Λονδίνο παρατήρησε ότι στα παιδιά που γινόταν το τριπλούν εμβόλιο, που περιέχει και εμβόλιο κατά της ιλαράς, παρατηρούνταν συχνά το σύνδρομο αυτισμού, αλλά και κολίτιδα. Η μελέτη του δημοσιεύθηκε στα πιο έγκυρα διεθνή ιατρικά περιοδικά και επεκτάθηκε στον μη ειδικό τύπο. Λογικό είναι να ανεχόμαστε σπάνιες παρενέργειες ενός φαρμάκου όταν δίνεται σε έναν άρρωστο, αλλά παρενέργειες φαρμάκου που δίνεται σε υγιείς, όπως είναι τα εμβολιαζόμενα παιδιά δεν είναι εύκολα ανεκτές. Από την άλλη, εγώ ο πολίτης απαιτώ να εμβολιάζεται υποχρεωτικά ο κόσμος όλος, διότι, αν εγώ έχω ιατρικούς λόγους να μην εμβολιασθώ (π.χ. έχω αλλεργία στο εμβόλιο) είμαι προστατευμένος, αφού δεν θα αρρωστήσει άλλος χάρη στον εμβολιασμό. Οι αρρώστιες κολλάνε από τον ένα στον άλλο. Ο κόσμος πανικοβλήθηκε με τη δημοσίευση του καθηγητή. Οι γονείς άρχισαν να μην επιτρέπουν τον εμβολιασμό στα παιδιά τους. Λίγα χρόνια αργότερα, παρατηρήθηκαν στο Λονδίνο τα πρώτα κρούσματα ιλαράς μετά από πολλά χρόνια χωρίς κανένα περιστατικό. Στο μεταξύ επανεξετάσθηκαν οι μελέτες του καθηγητή. Ο αυτισμός δεν επιβεβαιώνεται εργαστηριακά. Ο παθολογοανατόμος που είχε εξετάσει τις βιοψίες για την κολίτιδα ήταν συ-συγγραφέας στις εργασίες που δημοσιεύθηκαν. Όταν όμως ξαναδιαβάστηκαν οι εκθέσεις που είχε στείλει παρατηρήθηκε πως έγραφε «μη διαγνωστικές αλλοιώσεις» και όχι «αλλοιώσεις ενδεικτικές για κολίτιδα». Τα οικονομικά συμφέροντα αποκαλύφθηκαν και οι γιατροί τιμωρήθηκαν όπως δεοντολογικά έπρεπε. Όμως το κακό είχε γίνει. Πρόσφατα το κύμα του κακού έφτασε, διαβάζω, στον τόπο μας κι άρχισαν να παρατηρούνται κρούσματα ιλαράς.

Τα πράγματα δεν είναι, το ξαναλέω, άσπρο-μαύρο. Ο εμβολιασμός γίνεται και για να προστατευθεί το άτομο από τον κίνδυνο να αρρωστήσει, αλλά και να προστατεύσει τους συμπολίτες του να μην τους κολλήσει την αρρώστια. Γι΄ αυτό απαιτώ να εμβολιάζονται όλοι, όπως απαιτώ να έχουν όλοι ασφαλισμένο το αυτοκίνητό τους, ώστε όταν μου κάνει ζημιά, να αποζημιωθώ, έστω και αν ο φταίχτης δεν έχει να με πληρώσει.

Ένα ακόμη πιο δύσκολο πρόβλημα είναι στη χρήση των αντιβιοτικών. Είναι θαυματουργά φάρμακα που σκοτώνουν νοσογόνα μικρόβια και μας σώζουν έτσι από βαριές λοιμώξεις. Όμως, μερικά μικρόβια τυχαίνει να μη σκοτωθούν και να αναπτύξουν αντοχή, ένα είδος ανοσίας δικιάς τους, στο αντιβιοτικό. Κι αυτά αφήνουν απογόνους ανθεκτικούς στο αντιβιοτικό που αυξάνονται και πληθύνονται και κατακυριεύουν τη γη όλη. Ως πριν από μερικές δεκαετίες διαρκώς παράγονταν νέα αντιβιοτικά, έτσι που τα ανθεκτικά μικρόβια που είχαν αναπτυχθεί να μπορούν να αντιμετωπίζονται. Αυτή η βιομηχανία σταμάτησε. Οι λοιμώξεις διαρκούν λίγες μέρες λίγο διαρκεί και η κατανάλωση αντιβιοτικών. Είναι πιο επικερδές οι φαρμακοβιομηχανίες να παράγουν φάρμακα που θα τα παίρνουν οι πολυπληθείς υγιείς ισόβια, όπως είναι τα αντιυπερτασικά, τα αντιχοληστερινικά και άλλα. Και τι κάνει ο γιατρός; Η εύλογη αντοχή στα αντιβιοτικά αντιμετωπίζεται με αυστηρή επιλογή των αρρώστων, ώστε να παίρνουν τα φάρμακα αποκλειστικά μόνον όσοι προσδοκάται να βοηθηθούν από αυτά. Όμως η ιατρική ποτέ δεν είναι απόλυτη επιστήμη. Το παιδί που έρχεται στα επείγοντα με πυρετό και πονοκέφαλο έχει βέβαια ένα κοινό κρυολόγημα, που δεν χρειάζεται αντιβίωση. Όμως υπάρχει το σπάνιο ενδεχόμενο της μηνιγγίτιδας που μπορεί να είναι θανατηφόρος, αν καθυστερήσει η χορήγηση αντιβιοτικών. Τι κάνει ο γιατρός; δίνει το φάρμακο «για καλό και για κακό» για το μάλλον απίθανο ενδεχόμενο της μηνιγγίτιδας ή δεν το δίνει προστατεύοντας την κοινωνία από την ανάπτυξη αντοχής στα μικρόβια; Έχει αποδειχθεί σε σχετική έρευνα ότι μετά τη χορήγηση αντιβιοτικών παραμένουν στο ίδιο το άτομο ακόμη και 6 μήνες αργότερα ανθεκτικά μικρόβια, έτσι που αν ξαναπάθει παρόμοια λοίμωξη, η θεραπεία με το ίδιο αντιβιοτικό δεν θα βοηθήσει. Μ΄ άλλα λόγια, η φειδώ στη χρήση των φαρμάκων αυτών, ωφελεί όχι μόνο την κοινωνία, αλλά και το ίδιο το άτομο, επομένως δεοντολογικά δικαιολογείται.

Αυτή η διάσταση μεταξύ του συμφέροντος των ατόμων και της κοινωνίας, για την οποία μακρηγόρησα ιατρικά, γίνεται μεγαλύτερη στην πολιτική. Θα όφειλε να μη λαμβάνονται αυθαίρετα οι πολιτικές αποφάσεις όταν υπάρχει τέτοιο δίλημμα (π.χ. να περιοριστούν τα δικαιώματα του πολίτη για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας; Μα αυτά τα δικαιώματα είναι το πλεονέκτημα του πολιτεύματός μας). Ούτε να στηρίζονται στο είδος του πολιτεύματος (ολοκληρωτικό, αστική δημοκρατία κλπ). Μόνο η επιστημονική έρευνα σε όλους τους τομείς, ιατρικούς και κοινωνικούς, μπορεί να παράσχει βάσιμες ενδείξεις που μπορούν να καθοδηγούν τις αποφάσεις προς άριστο όφελος κοινωνίας και ατόμων.