ΕΡΓΑ

Διάβαζα προ ημερών. Τέλειωσε ένα σημαντικό έργο. «Με καθυστέρηση 4 ετών, ενώ κόστισε τετραπλάσια από τον προϋπολογισμό», συνέχιζε ο τίτλος. Δεν αποδιάβασα το άρθρο. Το έργο δεν με ενδιέφερε ιδιαίτερα, ενώ είμαι άσχετος από την τέλεση έργων. Θυμήθηκα όμως όταν ήμουν νέος. Ήταν ένας έντιμος και ικανός γιατρός υπουργός υγείας με οράματα. Τέλειωσε η επέκταση ενός νοσοκομείου. Με καθυστέρηση 16 ετών! Ο υπουργός διέταξε να γίνει έρευνα. Λοιπόν, όλη αυτή η φανταστική καθυστέρηση αποδείχθηκε ότι έγινε από απίστευτη, αλλά νόμιμη, γραφειοκρατία, δικαιολογημένα! Δεν έφταιγαν ούτε εργολάβοι ούτε διαδοχικοί υπουργοί. Έφταιγε το σύστημα. Τελικά η επέκταση έγινε και δεν ταίριαζε με το μητρικό κτήριο! Την περασμένη δεκαετία έγιναν έργα του αιώνα στη χώρα μας. Γέφυρα Ρίου Αντιρρίου, αεροδρόμιο Ελ.Βενιζέλος, μετρό Αθηνών, εθνικές οδοί με σύγχρονες προδιαγραφές κοκ. Στη διάρκεια των έργων παρουσιάστηκαν πλήθος κωλυμάτων. Πάντα παρουσιάζονται. Άλλοτε είναι η ανακάλυψη αρχαιολογικών χώρων (μα όλη η σύγχρονη Ελλάδα είναι οικοδομημένη πάνω σε αρχαιολογικό χώρο). Άλλοτε είναι καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος (μα είναι δυνατό να γίνει κάποιο έργο, αν δεν οικοδομηθεί πάνω σε κάποιο φυσικό περιβάλλον;). Άλλοτε είναι τυχαία γεγονότα κοκ. Όλα αυτά προβάλλονται από τους εκάστοτε αντιπολιτευομένους, πολιτικούς ή διαπλεκομένους. Προσφεύγουν στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Το έργο καθυστερεί. Δεν ξέρω πόσο σκόπιμα γίνεται, πάντως η καθυστέρηση στην τέλεση του δημιουργικού έργου της (όποιας) κυβέρνησης είναι να λήξουν προθεσμίες και να χρειασθούν έκτακτα μέτρα, σε αμφισβητούμενα όρια νομιμότητας, για να μη χαθούν εντελώς τα χρήματα και μείνει το έργο ημιτελές. Ιδιαίτερα το μετρό Αθηνών μας δίδαξε και κάτι το σημαντικό: Πώς είναι δυνατό και μεγάλο έργο να γίνεται και να αναδεικνύονται ταυτόχρονα οι θαμμένοι αρχαιολογικοί θησαυροί. Το άλλο πρόβλημα είναι ότι, για να πάρει κάποιος εργολάβος ένα έργο, το «χτύπησε» πολύ κάτω από το κόστος. Προφανώς δεν μπορεί να το τελειώσει σωστά, στην ώρα του. Θα παραλείψει ποικίλες λεπτομέρειες, ακόμη και όταν αφορούν την ασφάλεια, θα εφεύρει ποικίλες δικαιολογίες για συμπληρωματική χρηματοδότηση, τελικά θα πτωχεύσει η επιχείρησή του. Ως φρόνιμος και έμπειρος εργολάβος, θα έχει φροντίσει ένα σημαντικό μέρος της επιδότησης να βρίσκεται με ασφάλεια σε ξένη τράπεζα στο όνομα του γιου ή του κουμπάρου του.

Φταίνε οι εργολάβοι; Φταίνε οι υπουργοί; Φταίει η εκάστοτε αντιπολίτευση; Φταίνε όλοι; Να αναθέσουμε σε ιδιώτες. Μα οι ιδιώτες μας δεν έχουν αρκετά κεφάλαια για να τελέσουν μεγάλα έργα. Να προσκαλέσουμε ξένους λοιπόν. Για να προσελκυσθούν, θα τους εκχωρήσουμε προνόμια, φοροαπαλλαγές, δωρεάν ηλεκτρική ενέργεια, ετεροδικία, καθιστώντας τους αθέμιτα ανταγωνιστικούς προς τους Έλληνες επενδυτές. Μα θα παραδώσουμε τα ιερά και τα όσια, τη γη μας, την ανεξαρτησία μας, στους ξένους να την εκμεταλλεύονται αυτοί αντί εμείς; Εξάλλου, πόσους μεγάλους επενδυτές, Έλληνες ή ξένους ξέρετε που να μην εισήγαγαν διαφθορά; Μήπως η Siemens, η Vodafone, η Novartis; Μήπως είναι καλύτερα να γίνονται από το κράτος τα έργα; Με καθυστερήσεις στην τάξη των πολλών ετών, υπερτιμολογήσεις και διαφθορά των αρμόδιων υπαλλήλων και υπουργών; Σίγουρη λύση: να μην κάνουμε τίποτε. Ίσον αυτοκτονία. Το ποδήλατο στέκει όρθιο μόνο όσο τρέχει.

Εναλλακτικά, φταίνε οι θεσμοί. Όλοι θέλομε να αλλάξουν οι θεσμοί, να βελτιωθούν. Ωστόσο, καθένας αντιδρά έντονα στην αλλαγή κάποιου θεσμού που η αλλαγή του θίγει τα ιδιαίτερα συμφέροντά του. Τελικά αντιδρούν όλοι, σε άλλον καθένας. Για να τελεσθεί ένα έργο, χρειάζεται η άδεια των αρχόντων. Αυτή επιτυγχάνεται στη μοναρχία με μέσο, ακόμη και στη μόνη τέλεια μοναρχία, του Θεού («Και σε μεσίτριαν έχω. Ταις πρεσβείες της Θεοτόκου. Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ»). Στην ολιγαρχία, με εκλεγόμενους άρχοντες, όπως στις ρεπούμπλικες και την Ελληνική «δημοκρατία», απαιτείται πελατειακή σχέση. Αγοράζω άδεια πουλώντας ψήφο. Στο πελατειακό κύκλωμα περιλαμβάνονται δυνητικοί επενδυτές, αλλά και οι συνδικαλιστές και τα ΜΜΕ και οι ψηφοφόροι που επηρεάζονται από αυτές τις έμμεσες εξουσίες. Οι αυστηρές ποινές δεν συνετίζουν. Ακόμη κι αν κάποιοι ελάχιστοι τιμωρηθούν για διαφθορά, οι υπόλοιποι ξέρουν ότι υπάρχουν οδοί διαφυγής, ενώ τα κίνητρα για διαφθορά είναι άφθονα. Στη δημοκρατία (με κληρωτούς άρχοντες) απαιτείται συναίνεση του λαού. Το έργο ή απορρίπτεται ή γίνεται χωρίς ιδιοτέλειες.

Πλούσιοι χορηγοί συχνά κάνουν δωρεές για εξαιρετικά έργα. Τους είμαστε ευγνώμονες, αλλά αυτά είναι ευκαιριακά, εξυπηρετούν κάποιο όραμα του ευεργέτη, όχι αναγκαστικά τις ανάγκες της κοινωνίας, που οφείλουν να έχουν σχεδιασθεί από κυβέρνηση που εκφράζει τη βούληση του λαού.

Πρώτο στάδιο είναι η ακριβής περιγραφή του έργου, της αναγκαιότητάς του, των πόρων που διατίθενται, της αναγκαίας τεχνογνωσίας και των κριτηρίων της ορθής κατασκευής τους. Δουλειά της κυβέρνησης. Δεύτερο στάδιο είναι ο προγραμματισμός, από ποια στάδια πρέπει να περάσει για να ολοκληρωθεί το έργο. Η εμπειρία δείχνει πως ο ιδιωτικός τομέας είναι κατά κανόνα καταλληλότερος για την εκτέλεση του έργου. Αυτό δεν αποκλείει βέβαια τον κρατικό, αν ιδιώτες δεν παρουσιασθούν με τις κατάλληλες προσφορές. Το τρίτο στάδιο είναι η αξιολόγηση που θα γίνει από το κράτος είτε ιδιωτικός ήταν είτε κρατικός είτε ντόπιος είτε ξένος ο εκτελεστής του έργου. Αξιολόγηση θα πει: ικανοποιεί το έργο πλήρως τα κριτήρια που είχαν τεθεί στην προκήρυξη; Απόφαση χωρίς προηγούμενη αξιολόγηση ονομάζεται φασισμός! Φυσικά, στην κατασκευή ενός μεγάλου έργου θα παρουσιαστούν απρόβλεπτα προβλήματα. Οφείλουν να ληφθούν υπόψη. Προβλέπονται ρήτρες κατά των κατασκευαστών, αλλά υπάρχουν ποινές κατά εκείνων που δημιουργούν αδικαιολόγητα προβλήματα; Αυτός που χωρίς αποχρώντα λόγο προσφεύγει στο ΣτΕ και το Συμβούλιο δεν τον δικαιώνει, πώς αντιμετωπίζεται από το νόμο για πρόκληση καθυστέρησης του έργου;

Αν δεν υπάρχει ανεξαρτησία των εξουσιών, τα παραπάνω είναι ουτοπίες. Όταν κάποιο κόμμα πλειοψηφεί στη βουλή και η κυβέρνηση αποτελείται από μέλη του πλειοψηφούντος κόμματος, πού είναι η ανεξαρτησία βουλής και κυβέρνησης; Αν προταθεί άλλος τρόπος για επιλογή των βουλευτών που αποκλείει την πελατειακή σχέση, η αντίδραση είναι αρνητική: μα πώς θα μας κυβερνούν ακατάλληλοι άνθρωποι; Τόσο ταυτίζομε βουλή και κυβέρνηση που νομίζομε πως μας κυβερνά η βουλή. Όταν οι επικεφαλής της δικαιοσύνης επιλέγονται από την κυβέρνηση, πού είναι η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης; Όταν ακόμη και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται στη βουλή με την ψήφο του πλειοψηφούντος κόμματος, υπάρχει ανεξαρτησία των εξουσιών, που είναι η προϋπόθεση για την καταπολέμηση της διαφθοράς και τη σωστή τέλεση έργων; Με την κομματοκρατία τα έργα είτε δεν τελούνται καθόλου είτε καθυστερούν. Τελούνται ελαττωματικά, στοιχίζουν πολλαπλάσια από τον προϋπολογισμό και συνυπάρχουν με διαφθορά. Μην πετροβολάτε όμως εργολάβους και πολιτικούς· το σύστημα αλλάξτε.