ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΣ

Στον κρόταφό μου κάποιος κρατά ένα πιστόλι. Μου δίνει ύστερα στο χέρι άλλο πιστόλι και με διατάζει να πυροβολήσω τον απέναντί μου. Αν δεν τον πυροβολήσω με σκοτώνει. Αν τον πυροβολήσω είμαι φονιάς ή θύμα; Αν απέναντί μου βρίσκεται ο γιος μου ή ο φίλος μου, θα προτιμήσω να σκοτωθώ. Έτσι λέω, τουλάχιστον. Αν είναι ένας άγνωστος, τι θα κάνω; Κι αν μάλιστα ξέρω πως είναι ένα κάθαρμα, αλλάζουν τα πράγματα;

Άκουσα την ιστορία χωρίς αποδείξεις, αλλά φαίνεται πως αληθεύει. Ο καθηγητής της Χειρουργικής Κ.Μέρμηγκας, μεγάλος ιατροφιλόσοφος με μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία, διορίσθηκε από τους Γερμανούς Δήμαρχος Αθηναίων (1η-31η Αυγούστου 1941). Κάποια στιγμή του ζήτησαν οι Γερμανοί να τους ετοιμάσει έναν κατάλογο με ομήρους. Τους έστειλε τον κατάλογο με όσα ονόματα ζητήσανε. Μόνο που στον κατάλογο δεν υπήρχε παρά μόνον ένα όνομα επαναλαμβανόμενο, το δικό του. Θα θεωρήσουμε άραγε το Μέρμηγκα δωσίλογο, προδότη; Υπάρχουν κι άλλα παραδείγματα. Είχαν οι Γερμανοί κάποιο μεταφραστή που μιλούσε άψογα Γερμανικά. Συνέλαβαν ομήρους κι ετοίμασαν έναν κατάλογο με ονόματα εκείνων που θα εκτελούνταν. Ο μεταφραστής τους τον διάβασε. Μέσα στον κατάλογο υπήρχε και το δικό του όνομα. Οι Γερμανοί πρόσφεραν να του χαρίσουν τη ζωή. «Θα εκτελεσθεί άλλος στη θέση μου;», ρώτησε. «Ναι». Ο μεταφραστής δεν δέχθηκε να βγει από τον κατάλογο. Εκτελέσθηκε.

Τέτοια διλήμματα αντιμετωπίζονται κάθε φορά που η κοινωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια κατάσταση όπου δεν υπάρχει παρά μόνο άσπρο ή μαύρο. «Ο ΜΗ ΩΝ ΜΕΤ' ΕΜΟΥ, ΚΑΤ' ΕΜΟΥ ΕΣΤΙ», λέει ο Ιησούς, όταν έχει ξεκινήσει πια τη δράση του οδεύοντας προς Ιερουσαλήμ. Στις έκτακτες καταστάσεις, όπως είναι μια μάχη, και οι δυο παρατάξεις βρίσκονται σε άμυνα. Αν δεν σκοτώσω των αντίπαλο, δεν αποσοβείται ένας φόνος, μόνο που ο νεκρός θα είμαι εγώ κι όχι ο άλλος. Και σε τέτοιες καταστάσεις, που η βία είναι τόσο άμεσα παρούσα, δεν υπάρχουν περιθώρια για να αναζητηθεί με ποιον βρίσκεται το δίκιο. Απ΄ όλες τις εμπόλεμες καταστάσεις, ο ανταρτοπόλεμος είναι η χειρότερη. Στον κανονικό πόλεμο, κάθε παράταξη διαθέτει μια επικράτεια. Ο ηττημένος που βρίσκεται αλωμένος με την αιχμή του δόρατος του νικητή, υπάρχει δυνατότητα να κρατηθεί αιχμάλωτος. Θα κρατηθεί ή θα πουληθεί ως δούλος ή στο τέλος του πολέμου μπορεί να ανταλλαγεί με τους αιχμαλώτους των αντιπάλων. Ο αντάρτης όμως χτυπά και φεύγει. Δεν διαθέτει εδαφική επικράτεια κι επομένως δεν έχει τη δυνατότητα να διατηρεί αιχμαλώτους. Ο παραδομένος ή θα προσχωρήσει στις τάξεις των ανταρτών ή θα εκτελεσθεί. Κι η βαρβαρότητα του ανταρτοπολέμου επεκτείνεται στους «συνεργάτες» του εχθρού. Σε όλους εκείνους που η κρατούσα τάξη κρατά ένα πιστόλι στον κρόταφό τους και τους διατάζει να σκοτώσουν τους αντάρτες – ή τους αντιπάλους τους.

Τα όρια μεταξύ απελευθερωτικού αγώνα και τρομοκρατίας είναι ασαφή. Τι γίνεται σήμερα με τους Κούρδους, τους Παλαιστινίους, κλπ; Η επανάσταση του 1821 για μακρό διάστημα θεωρήθηκε από τους ξένους αυτό που σήμερα ονομάζομε τρομοκρατία και χρειάστηκαν προσπάθειες από μέρους των Ελλήνων πολιτικών και των Ευρωπαίων ρομαντικών φιλελλήνων για ν΄ αλλάξει η στάση των μεγάλων δυνάμεων, που, τελικά, ας μη γελιόμαστε, αυτοί μας ελευθέρωσαν στο Ναβαρίνο – στο βαθμό που μας ελευθέρωσαν ή απλώς αλλάξαμε αφέντες.

Συνήθως οι πολλοί δεν μετέχουν. Κάνουν απλώς ό,τι τους υπαγορεύουν οι μεν ή οι δε γκρινιάζοντας και μη αντιδρώντας. Οι λίγοι πολεμούν για το συμφέρον τους. Οι ελάχιστοι αγωνίζονται για ένα όραμα – καλό ή κακό, αδιάφορο, πάντως όραμα για το οποίο είναι έτοιμοι να θυσιαστούν. Στην Επανάσταση αρκετοί πολεμούσαν για να περιέλθουν σ΄ αυτούς τα προνόμια που είχαν οι κατακτητές, άλλοι για να μην έχουν καμιά υποχρέωση σε κανέναν. Ελάχιστοι ήταν οι οραματιστές, αν και τα οράματά τους δεν είχαν προλάβει να είναι ακριβώς ίδια για όλους. Ήταν του Ρήγα, των Φιλικών, του Κολοκοτρώνη, του Ανδρούτσου, του Παπαφλέσα και άλλων. Και ήταν ο πολύς λαός που πανηγύριζε όταν νικούσαν οι επαναστάτες και προσπαθούσε να επωφεληθεί όσο γινόταν. Και ήταν αρκετοί οι Νενέκοι που προπαγάνδιζαν την επιστροφή στους Τούρκους για την τρομοκρατία που ασκούσαν στο λαό οι Κολοκοτρώνηδες.

Στον εμφύλιο ανταρτοπόλεμο της γενιάς μας υπήρχε το όραμα. Ακόμη και ψευδές, υπήρχε. Κι έκανε τον πόλεμο πιο άγριο. Υπήρχαν και τα προσωπικά συμφέροντα, που βρήκαν την ευκαιρία να εκδηλωθούν. Εκ των υστέρων, από το αποτέλεσμα, θεωρείται ευτύχημα που νίκησε η εθνική παράταξη. Αν είχαν νικήσει οι αντίπαλοι, τώρα θα είμαστε σαν τη Βουλγαρία ή τη Ρουμανία. Το τι θα γινόταν αν… είναι αδύνατο να υπολογισθεί αξιόπιστα στην ιστορία. Το γεγονός είναι ότι νίκησε η εθνική παράταξη και σήμερα είμαστε στη γνωστή δεινή κατάσταση που βιώνομε. Παραμένει το ηθικό δίλημμα, που κι αυτό είναι αμφίβολο αν απαντάται ιστορικά. Για ένα μπορούμε να είμαστε αρκετά βέβαιοι: θα είμαστε καλύτερα, αν δεν είχαμε κάνει τον εμφύλιο πόλεμο. Κι αυτό είναι που πρέπει με κάθε θυσία να αποφύγουμε στο μέλλον. Φυσικά, παρουσιάζεται το ερώτημα ποιος φταίει. Και, φυσικά, κάθε παράταξη χρεώνει την άλλη για το φταίξιμο. Και η νομική επιστήμη αδυνατεί να απαντήσει, διότι στον εμφύλιο πόλεμο ακριβώς οι νόμοι είναι που αμφισβητούνται. Κι αυτοί οι νόμοι μπορεί να θεσπίσθηκαν κάποτε με το πιστόλι στον κρόταφο. Ακριβώς εναντίον αυτών των νόμων στρέφεται η ανταρσία όταν υπάρχει όραμα. Υπάρχουν, φυσικά, κι εκείνοι που ισχυρίζονται πως οι ξένοι φταίνε. Και είναι βέβαιο πως οι ξένοι επωφελήθηκαν καθένας από το δικό μας εμφύλιο πόλεμο, ανεξάρτητα από το ποιος θα ήταν στο τέλος ο νικητής. Η δύση ωφελούνταν, καθώς η επιβολή με αίμα απομάκρυνε το ενδεχόμενο πολιτικής λύσης όπου η αριστερά είχε πλεονεκτήματα. Και η ανατολή, καθώς, αφήνοντας αβοήθητους τους δικούς της όσο διαρκούσε ο εμφύλιος, εξασφάλιζε το άλλοθι για να κάνει ό,τι ήθελε στους δικούς της υποτακτικούς (Τ.Φρήμαν).

Συχνά ισχυριζόμαστε πως είναι στο DNA του λαού μας ο διχασμός. Πάντοτε τσακωνόμαστε μεταξύ μας. Όμως πάρτε την ιστορία οποιουδήποτε κράτους και βρείτε, σας παρακαλώ ένα, που να μην έχει στο παρελθόν του κάποιον εμφύλιο, ή επανάσταση. Καλύτερα όμως είναι να θυμόμαστε πως μπροστά σε κοινό κίνδυνο ενωνόμαστε. Όχι δυστυχώς πάντοτε. Η θέση μας μεταξύ Δύσης και Ανατολής μας δίνει τεράστια πλεονεκτήματα και, μαζί, μας δημιουργεί εσωτερικές συγκρούσεις. Ας διδαχθούμε από την ανοχή που έδειχναν όλοι οι πρόγονοί μας στις πιο αντίθετες απόψεις, από τον πολυθεϊσμό ως τις αντίθετες ιδεολογίες, ιδεαλισμού και υλισμού.