Του Δημ. Α. Σιδερή, ομ. Καθηγητή καρδιολογίας

Εργαλείο Πρωτοβάθμιο και Δευτεροβάθμιο

  • Τετάρτη, 15 Νοεμβρίου, 2017 - 06:11

Έχομε δυο χέρια, δυο πόδια και ικανότητα να σχηματίζουμε δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά, δηλαδή να αναγνωρίζουμε λέξεις επικοινωνώντας μεταξύ μας. Μπορέσαμε έτσι να κατασκευάζουμε εργαλεία. Η διαφορά από τα άλλα ζώα είναι ποιοτική, έχοντας φθάσει σε τέτοιο κρίσιμο επίπεδο, που συνεπάγεται θετική ανάδραση και η διαφορά, ανακυκλούμενη γιγαντώνεται.

Κατασκευαστής εργαλείων ο άνθρωπος, μπόρεσε να ικανοποιεί εύκολα τις ανάγκες του. Με το τόξο, πρόφταινε τα ταχύτερα θηράματα και σκότωνε τα θηρία με τα φοβερά νύχια και δόντια τους πριν τον αγγίξουν: βασιλιάς των ζώων. Με το άροτρο καλλιεργούσε τη γη. Με τα εργαλεία έκανε έργο. Έργο λέμε τόσο την πράξη, όσο και το κατασκεύασμα των εργαλείων. Έργο είναι ο σκοπός, εργαλείο το μέσο. Με κατάλληλα εργαλεία, άρχισε να κατασκευάζει άλλα εργαλεία, ολοένα πιο πολύπλοκα και επεξεργασμένα. Έκανε εργαστήρια και εργοστάσια όπου κατασκεύαζε άροτρα, τρακτέρ, τανξ, αεροπλάνα. Αυτά τα εργαστήρια/εργοστάσια είναι (δευτεροβάθμια) εργαλεία και τα εργαλεία που κατασκευάζουν είναι έργο.

Το εργαλείο δεν είναι μόνο υλικό, αλλά και νοερό σύστημα που επιτρέπει να επεξεργαζόμαστε εύκολα το περιεχόμενο του πνεύματός μας που αντικατοπτρίζει τον αισθητό κόσμο. Οι αριθμοί είναι τέτοιο εκπληκτικό εργαλείο. Ο Πυθαγόρας νόμισε πως θα έλυνε τα προβλήματα του Σύμπαντος, συμπεριλαμβάνοντας την αρμονία του, με τους αριθμούς. Το πιο σημαντικό εργαλείο όμως του ανθρώπου είναι η γλώσσα. Χάρη σ΄ αυτήν μπόρεσε να αθροίζει διαρκώς γνώσεις, σχηματίζοντας νοητό Λόγο, όχι μόνον από την προσωπική εμπειρία του, αλλά και από τις εμπειρίες άλλων. Γλώσσα είναι η αισθητή έκφραση του νοητού Λόγου. Διαρκώς βελτιωνόταν για να ανταποκρίνεται στις αέναα μεταβαλλόμενες ανάγκες του κι αυτό τον έκανε ικανότερο. Επομένως, εκτός από εργαλείο επικοινωνίας, που δεν έπαψε ποτέ να είναι, έγινε και έργο, υλοποιημένος σκοπός, ένα από τα σπουδαιότερα ανθρώπινα επιτεύγματα.

Χρειάστηκαν μυριάδες χρόνια για να αναπτυχθούν τα παραπάνω. Πριν από λίγες χιλιετίες, έγινε μια σπουδαία ανακάλυψη: η γραφή. Οι εμπειρίες πολύ παλιότερων γενιών μπορούσαν τώρα να μεταδίδονται στους απογόνους άμεσα και να τους κάνουν σοφότερους. Διαμέσου μυθολογικών προγόνων, κυρίως Προμηθέα, Κάδμου, Παλαμήδη, δημιουργήθηκε το πρωτοποριακό Ελληνικό αλφάβητο. Το Ελληνικό αλφάβητο, μολονότι χρησιμοποίησε Φοινικικά ονόματα για τα σύμβολά του, είχε μια εκπληκτική καινοτομία. Για κάθε προφορικό φθόγγο χρησιμοποιούσε ένα μόνο γραπτό σύμβολο (γράμμα) και κάθε γράμμα αντιστοιχούσε σε ένα μόνο φθόγγο. Έτσι η γραφή έγινε το σπουδαιότερο εργαλείο της γλώσσας.

Η γλώσσα όμως, είπαμε, εξελίσσεται. Κανένας λαός δεν μιλάει την ίδια ακριβώς γλώσσα όπως οι πρόγονοί του. Μελετώντας τη γλώσσα ενός λαού μαθαίνομε πολλά γι΄ αυτόν. Κάθε λέξη αντιστοιχεί περίπου σε μια έννοια, ενώ το νόημα του Λόγου αποδίδεται από την πρόταση, δηλαδή από τη δομή του αισθητού λόγου, όχι από τις λέξεις που την αποτελούν. Οι ίδιες λέξεις αλλιώς δομημένες παρέχουν άλλο νόημα. Ο αριθμός των λέξεων που χρησιμοποιεί ένας λαός είναι ενδεικτικός του πλήθους των εννοιών που διαχειρίζεται και, επομένως, του πολιτιστικού επιπέδου του. Η Ελληνική γλώσσα έγινε η ειδοποιός διαφορά μας από τους «βαρβάρους». Είναι εργαλείο επικοινωνίας μεταξύ μας και έργο, αυτοσκοπός, φορέας πολιτισμού. Η μελέτη της αποτελεί σημαντική ένδειξη για την ιστορία του λαού μαζί με τις γραπτές μαρτυρίες και τα αρχαιολογικά ευρήματα.

Η ελληνική γραφή έγινε ένα από τα πιο εύχρηστα εργαλεία για την ανάπτυξη του ανθρώπου και της κοινωνίας. Με 24 οπτικά σύμβολα μπόρεσε να αναπαραστήσει με τη γραπτή, σα «σκληρό δίσκο», μνήμη της σχεδόν όλη την ανθρώπινη γνώση. Η απλότητα του εργαλείου επέτρεψε να γίνει προσβάσιμη σε όλους τους Έλληνες η γνώση. Αυτή η κατάκτηση συνέβαλε στην «ωριμότητα» των προγόνων μας, τόσο ώστε η Δημοκρατία τους να γίνει το εφαλτήριο για το σπουδαίο πολιτισμό που ανέπτυξαν. Οι πολίτες μπορούσαν να διαβάζουν τις αποφάσεις του δήμου και να διατυπώνουν τις σκέψεις τους προσιτές σε όλους (ισηγορία). Χωρίς Ελληνική γραφή, δημοκρατία δεν ήταν δυνατή. Η δημοκρατία παράκμασε βαθμιαία, με κομβική στιγμή τη μάχη της Χαιρώνειας. Η Ελληνική γλώσσα εξαπλώθηκε σε όλο το γνωστό τότε κόσμο, αλλά η πτώση της δημοκρατίας σήμανε και την απαρχή της γενικότερης παρακμής. Χωρίς δημοκρατία, η γραφή δεν ήταν πια το ίδιο αναγκαία. Οι κατακτημένοι λαοί έμαθαν να μιλούν Ελληνικά, όχι όμως να γράφουν, εκτός από τους λόγιους που ανήκοντας στις ανώτερες τάξεις μπορούσαν να πληρώνουν δάσκαλο (τη γλώσσα τη μάθαινε καθένας από τη μάνα του). Η γλώσσα εξελισσόταν. Ήταν έργο που διαρκώς οικοδομούνταν. Όχι όμως και η γραφή, που έπαψε έτσι να είναι το βασικό εργαλείο της. Η γλώσσα άλλαζε χωρίς να αποσπάται από την καταγωγή της. Αντίθετα, η γραφή έμενε καθηλωμένη στην παλιά μορφή της αφιστάμενη από την εξελισσόμενη γλώσσα που υπηρετούσε. Έπαψε να υπάρχει η βασική ιδιότητα του Ελληνικού αλφαβήτου: ένα γράμμα για κάθε φθόγγο και ένας φθόγγος για κάθε γράμμα.

Η σημερινή γλώσσα μας είναι κύριος φορέας του σημερινού πολιτισμού μας. Για να είναι αξιόλογο έργο πρέπει, πρώτο, να είναι η γλώσσα που μαθαίνομε από τη μάνα μας και δεύτερο να είναι ποτισμένη με τη βαρύτιμη μακραίωνη προίκα που μας κληροδότησαν οι πρόγονοί μας.

Αντίθετα από τη γλώσσα, η γραφή είναι κυρίως εργαλείο. Η εισαγωγή τόνων και πνευμάτων, η εμφάνιση των πεζών γραμμάτων και η εκδήλωση διαμέσου της τής διάθεσης του γραφέα («γραφικός χαρακτήρας») είναι ασήμαντες εξελίξεις που ενδιαφέρουν μόνο τους πολύ ειδικούς. Η βασική ιδιότητά της είναι να είναι Το εργαλείο της γλώσσας. «Ο μόνος λόγος ύπαρξης της γραφής είναι να παραστήσει τη γλώσσα» (F.Saussure).

Η επαναφορά στην αρχή των προγόνων μας εγείρει σήμερα το δίλημμα: Σημαίνει αποκατάσταση της αρχαίας παράδοσης (ένα γράμμα για κάθε φθόγγο, ένας φθόγγος για κάθε γράμμα), ή σπάσιμο της πιο πρόσφατης παράδοσης που μας εμφύτευσαν οι δάσκαλοί μας και την ενστερνισθήκαμε σα δεδομένη, σαν ταμπού, λογικά και συναισθηματικά; Φοβούμαι πως η πνευματική αδράνεια που ενυπάρχει σε κάθε κοινωνία μάς εμποδίζει να δεχθούμε την πρώτη άποψη. Η γλώσσα είναι εργαλείο και έργο. Η γραφή όμως είναι το κύριο εργαλείο της γλώσσας. Όσο πιο εύχρηστο είναι ένα εργαλείο, τόσο τελειότερο το έργο που παράγει. Το δίπτυχο που έχω προτείνει περιλαμβάνει αφενός την επαφή με την αρχαία γλώσσα από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού και αφετέρου, όσο αποκρουστικά κι αν μας σοκάρει, τιν αποκατάστασι τις γραφίς ος έφχριστου εργαλίου τις γλόσας, όπος ίταν τον κερό τον προγόνον μας. Κε τα δίο μου φένοντε αναγκέα για να σινεχίσουμε να κσεχορίζουμε ος Έλινες.

 

Διαβάστε ακόμα