ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Η ολιγαρχία που επικρατεί διεθνώς φαίνεται να παρακμάζει. Το πολίτευμα ονομάζεται διεθνώς ρεπούμπλικα, π.χ. Bundesrepublik Deutschland, République française κλπ. Σ΄ αυτές ανήκει και η Hellenic Republic, που μεταφράζεται σε Ελληνική Δημοκρατία, δημιουργώντας σύγχυση. Η αποτυχία του καθεστώτος μας χρεώνεται στη δημοκρατία με εναλλακτική λύση τη μοναρχία (βασιλεία ή δικτατορία). Φωνές όπως «Ένας Παπαδόπουλος μας χρειάζεται!» ακούονται συχνά. Όμως θα πρόκειται για αποτυχία της ολιγαρχίας, με εναλλακτική λύση τη δημοκρατία, αφού η μοναρχία έχει συνδυασθεί επανειλημμένα με εθνικές συμφορές, όπως η Μικρασιατική καταστροφή και η τραγωδία της Κύπρου.

Διεθνές το πρόβλημα διεθνής και η αναπτυσσόμενη τάση για άμεση δημοκρατία. Πολλές αντιδράσεις. Ν.Μαραντζίδης στην Καθημερινή: «Το πιο βασικό επιχείρημα εναντίον της άμεσης δημοκρατίας βρίσκεται βαθιά κρυμμένο σε μια εμπεδωμένη αριστοκρατική αντίληψη πολιτικής λειτουργίας: στην πεποίθηση πως ο μέσος άνθρωπος δεν έχει ούτε τις γνώσεις ούτε και τον χρόνο να αφιερώσει σε σύνθετα πολιτικά θέματα πως οι πολιτικές αποφάσεις αφορούν επαγγελματίες καθώς, εντέλει, ο πολίτης δεν ενδιαφέρεται για την πολιτική ως διαδικασία, αλλά μόνο ως αποτέλεσμα». Πόσο δίκιο έχει! Τον δικαιώνουν μεγάλοι διανοητές εκφράζοντας την αντίθετη άποψη. Αριστοτέλης: «Διὰ τοῦτο καὶ κρίνει ἂμεινον ὂχλος πολλὰ ἢ εἷς ὁστισοῦν», ο όχλος κρίνει πολλές φορές καλύτερα από τον οποιονδήποτε. Σε παρόμοιο συμπέρασμα καταλήγει από την ιστορική εμπειρία ο μεγάλος ιστορικός, Κ.Παπαρρηγόπουλος: «…τὸ ἂδηλον εἶναι πολλάκις μυστηριῶδὲς τι προαίσθημα τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ ἐπιστημονική διάγνωσις τῶν ολίγων. Ὃθεν ὃλως ἂπορον δὲν εἶναι ὃτι τὸ πάλαι ὁ λαὸς ἀνεδείχθη σοφώτερος τῶν διδασκάλων αὐτοῦ».

Ωστόσο, η πρόταση του Ν.Μαραντζίδη εμπεριέχει υπολειμματικά ψήγματα αριστοκρατικής αντίληψης. Εισηγείται την άμεση δημοκρατία σαν συχνά δημοψηφίσματα, ως συμπλήρωμα της «αντιπροσωπευτικής» δημοκρατίας, εννοώντας, υποθέτω, μια βουλή όπως η σημερινή, στην οποίαν οι αντιπρόσωποι εκλέγονται. Όμως η ουσία της δημοκρατίας είναι η κλήρωση, όχι η εκλογή. Είναι απόλυτα σαφής πάλιν ο Αριστοτέλης: «Λέγω δ΄ οἷον δοκεῖ δημοκρατικὸν μὲν εἶναι τὸ κληρωτὰς εἶναι τὰς ἀρχὰς, τὸ δ΄ αἱρετὰς ὀλιγαρχικὸν».

Στη σύγχρονη εποχή δεν υπάρχει πουθενά δημοκρατία, για να μπορεί να συγκριθεί με τη σύγχρονη ολιγαρχία. Όμως, ας προσπαθήσουμε.

Στη δημοκρατία οι άρχοντες, βουλή και δικαιοσύνη, κληρώνονται, ενώ στην ολιγαρχία (με ποικίλα ονόματα, όπως ρεπούμπλικα, κοινοβουλευτική ή φιλελεύθερη ή αστική δημοκρατία), οι άρχοντες εκλέγονται. Θεωρείται ότι το σημαντικό στη δημοκρατία είναι η αρχή της πλειοψηφίας με τις εκλογές. Αυτή είναι όμως διαδικασία. Ουσία είναι η κλήρωση των αρχόντων. Εξαρχής, αναγκαστικά, η αιρετή διαδικασία εμπεριέχει την πελατειακή σχέση, την ανάγκη δηλαδή ο πολιτικός να πουλά εξυπηρέτηση για να αγοράσει ψήφους. Κι αυτή συνεπάγεται διαφθορά. Σε χαμηλό επίπεδο σε μικρές χώρες, όπως σε εμάς, σε υψηλό σε μεγάλες, όταν π.χ. Πρόεδροι των ΗΠΑ ψεύδονται για τις σεξουαλικές τους δραστηριότητες ή για την ύπαρξη χημικών όπλων σε ξένες χώρες ή αναγκάζονται να παραιτηθούν. Η αντίστοιχη διαδικασία στη μοναρχία γίνεται με το μέσο. Ακόμη και την τέλεια μοναρχία, του Θεού, δεν μπορούμε να τη φαντασθούμε χωρίς μέσο: «Και σε μεσίτριαν έχω…ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου…πρόεσβευε Χριστώ τω Θεώ…». Στη δημοκρατία οι άρχοντες (βουλευτές) είναι ανεξάρτητοι από τους πολίτες, μολονότι στατιστικά τους εκπροσωπούν. Το άλλο μειονέκτημα της ολιγαρχίας είναι ότι μ΄ αυτήν είναι πρακτικά αδύνατη η ανεξαρτησία των εξουσιών. Στην πατρίδα μας η βουλή εκλέγει τον πρωθυπουργό και την κυβέρνηση. Μα έτσι η βουλή δεν μπορεί να ασκήσει κριτική στην κυβέρνηση, περίπου ταυτίζονται. Τόσο που στη συνείδηση του κοινού ανθρώπου, η αντίρρησή του στην δημοκρατία συνοψίζεται στο «Μα μπορούν να μας κυβερνούν οι αγράμματοι;». Μα η βουλή δεν κυβερνά! Η κυβέρνηση κυβερνά! Εξάλλου, η ηγεσία της δικαιοσύνης διορίζεται από την κυβέρνηση. Πού είναι η ανεξαρτησία της; Οι αποφάσεις ακόμη και της τριτοβάθμιας δικαιοσύνης αμφισβητούνται (υπό τις παρούσες συνθήκες δικαίως) και αναγκάζουν τους πολίτες να καταφεύγουν σε διεθνή δικαστήρια (όταν έχουν την οικονομική δυνατότητα). Αλλά ο κύριος ρόλος των διεθνών δικαστηρίων είναι η κρίση διακρατικών υποθέσεων. Η προσφυγή σ΄ αυτά για ενδοεθνικές υποθέσεις ανακατεύει τους ξένους στα εσωτερικά μας, με όλες τις εθνικές συνέπειες.

Να δούμε όμως και άλλες όψεις της δημοκρατίας. Ένα αρκετά δημοκρατικό κράτος είναι οι ΗΠΑ. Έχουν κληρωτά δικαστήρια με ενόρκους που κληρώνονται μεταξύ όλων των πολιτών. Οι ακατάλληλοι με συγκεκριμένα κριτήρια αποκλείονται. Στη βουλή των αρχαίων οι άριστοι μόνον τυχαία μπορούσαν να μετέχουν, ενώ στην ολιγαρχία, μπορούν να εκλέγονται. Όμως στην ολιγαρχία μπορούν να εκλέγονται και οι χείριστοι, που είναι αδύνατο να αποκλεισθούν, αφού η απόφαση του λαού που τους ψήφισε είναι αμετάκλητη. Οι χείριστοι που κληρώνονταν στην αρχαία βουλή μπορούσαν να αποβληθούν, π.χ. για ηθικούς ή θρησκευτικούς λόγους, όπως από τα ορκωτά δικαστήρια των ΗΠΑ, καθώς δεν έχουν εκλεγεί. Όπως στα ορκωτά δικαστήρια, έτσι και σε μια δημοκρατική βουλή, την απόφαση τη λαβαίνουν οι κληρωμένοι μη ειδικοί, αφού έχουν ακούσει τις δημηγορίες των επαγγελματιών, της πολιτικής αγωγής και της υπεράσπισης στα δικαστήρια, της συμπολίτευσης και της αντιπολίτευσης στη βουλή.

Το άλλο «μειονέκτημα» των κληρωτών αρχών προκύπτει ακριβώς από την ανεξαρτησία των τριών εξουσιών, κυβέρνησης, βουλής και δικαιοσύνης. Για παράδειγμα, ο Πρόεδρος Τραμπ αδυνατεί να εφαρμόσει τα μέτρα που υποσχέθηκε προεκλογικά, διότι δεν τα εγκρίνουν τα νομοθετικά σώματα, βουλή και γερουσία ή τα απορρίπτουν τα δικαστήρια. Πώς να κυβερνήσει; Μήπως όμως είναι καλύτερα έτσι; Τα μέτρα που έχει εμποδισθεί να εφαρμόσει είναι κυρίως τα ρατσιστικά και η κατάργηση της ιατρικής ασφάλισης.

Επομένως, η άμεση δημοκρατία (συχνά δημοψηφίσματα σε εθνικό και τοπικό επίπεδο) με διατήρηση της ρεπούμπλικας δεν αίρει τα μειονεκτήματα της εκλεγμένης βουλής, την πελατειακή σχέση και την απουσία ανεξαρτησίας των εξουσιών με τη συνοδό διαφθορά. Σοβαρό μειονέκτημα της άμεσης δημοκρατίας είναι ότι σε μερικές περιπτώσεις που εφαρμόσθηκε εκφυλίσθηκε, διότι οι πολίτες αδιαφορούν. Απλά δεν προσέρχονταν να ψηφίσουν, προτιμώντας να γκρινιάζουν, αντί να αναλαμβάνουν τις ευθύνες για τη λήψη αποφάσεων. Όταν όμως οι άρχοντες κληρώνονται, δεν υπάρχει δυνατότητα για αποχή. Η άρνηση συμμετοχής στις διαδικασίες τότε σημαίνει απώλεια πολιτικών δικαιωμάτων. Μ΄ αυτό τον τρόπο διατηρείται το ενδιαφέρον των πολιτών που ωριμάζουν πολιτικά, καθώς αύριο μπορεί καθένας τους να κληρωθεί και να είναι αυτός ο άρχων. Η διαφθορά συνοδεύει αναγκαστικά τη μοναρχία με το μέσο και την ολιγαρχία με την πελατειακή σχέση. Στη δημοκρατία μπορεί να υπάρχει ευκαιριακά. Περιορίζεται με βραχεία θητεία των αρχόντων. Ο υπεύθυνος για τη φύλαξη των χρημάτων και των αρχείων στην αρχαία Αθήνα άλλαζε με κλήρωση κάθε μέρα.