Φέρουσα ικανότητα των νησιών και περαιτέρω ανάπτυξη

Τη θετική ψήφο της παραχώρησε η συντριπτική πλειοψηφία των μελών του περιφερειακού συμβουλίου αναφορικά με το περιεχόμενο της μελέτης αξιολόγησης, αναθεώρησης και εξειδίκευσης του χωροταξικού σχεδιασμού για το Νότιο Αιγαίου κατά την τελευταία συνεδρίαση, στην οποία τονίσθηκε η ανάγκη συμμετοχής με παρατηρήσεις των τοπικών κοινωνιών που θα μεριμνούν για την περαιτέρω πορεία ανάπτυξης του νησιώτικου χώρου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε η αναλυτική αναφορά των μελετητών αλλά και των εκπροσώπων του ΥΠΑΠΕΝ (πρ. ΥΠΕΚΑ) επί του σημαντικού ζητήματος του χωροταξικού σχεδιασμού, ο οποίος θα αποτελέσει τον οδηγό των μελλοντικών βημάτων των νησιών σύμφωνα με τη φέρουσα ικανότητα που αυτά έχουν.

Οι παρευρισκόμενοι σύμβουλοι γνωμοδότησαν θετικά επί των παραδοτέων της Α΄ Φάσης της Μελέτης, στο περιεχόμενο της οποίας καθίσταται σαφής η υφιστάμενη κατάσταση του χώρου της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, ενώ αναδεικνύονται τα σοβαρά προβλήματα που παραμένουν σε επίπεδο μεταφορών, ενέργειας, υδατικού δυναμικού, υποδομών και οικιστικού δικτύου.

Χωροταξικό προϋπόθεση ανάπτυξης

Ειδικότερα, η εκπρόσωπος του ΥΠΑΠΕΝ και Γενική Γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος, Μαίρη Ραμπαβίλα αναφορικά με το πρώτο στάδιο της διαβούλευσης, εξήγησε πως, ο χωροταξικός σχεδιασμός αποτελεί “ρητή συνταγματική κατοχύρωση” όπου σύμφωνα με το σχετικό άρθρο, “Η χωροταξική αναδιάρθρωση της χώρας, η διαμόρφωση, η ανάπτυξη, η πολεοδόμηση και η επέκταση των πόλεων και των οικιστικών γενικά περιοχών υπάγεται στη ρυθμιστική αρμοδιότητα και τον έλεγχο του κράτους, με σκοπό να εξυπηρετείται η λειτουργικότητα και η ανάπτυξη των οικισμών και να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης”.

Η αναγκαιότητα εκπόνησης μελέτης προέκυψε λόγω της “υποχρέωσης” αναθεώρησης των περιφερειακών χωροταξικών πλαισίων καθώς και λόγω της μεσολάβησης πλέον των δέκα ετών από την αρχική θεσμοθέτηση των περιφερειακών χωροταξικών (2003), αφού τα δεδομένα εντός μίας δεκαετίας αλλάζουν σε σημαντικό βαθμό σε κάθε τόπο. Αντικείμενο της μελέτης υπήρξε πρωτίστως η αξιολόγηση του θεσμοθετημένου περιφερειακού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης και δευτερευόντως η αναθεώρηση και εξειδίκευσή του. Πλέον, έχει ολοκληρωθεί το στάδιο Α1 που περιλαμβάνει την έκθεση αξιολόγησης της εφαρμογής του θεσμοθετημένου πλαισίου και αποφασίζεται η γνωμοδότησή του από το περιφερειακό συμβούλιο, προκειμένου να προχωρήσουν τα επόμενα βήματα.

Ανοικτά ζητήματα σε γενικό επίπεδο στα νησιά

Τη μελέτη της ENVIPLAN παρουσίασαν οι εισηγητές Γιώργος Τσεκούρας και Χριστίνα Τσούτσου, ξεκινώντας από την αναφορά των στοιχείων που λήφθηκαν υπόψιν για τη σύνταξή της. Καθώς η μελέτη αφορά στο Νότιο Αιγαίου, το στοιχείο της νησιωτικότητας δε θα μπορούσε παρά να αποτελέσει τον καθοριστικό παράγοντα του περιεχομένου της. Εστιάζοντας στα κυριότερα προβλήματα που παρατηρούνται σήμερα, ανέφεραν πως αυτά εντοπίζονται σε επίπεδο ενέργειας, νερού, μεταφορών, υγείας, εκπαίδευσης, υποδομών, δημόσιας διοίκησης, αλλά και στο υψηλότερο – από άλλες περιοχές – κόστος ζωής, στον πλημμελή έως ανύπαρκτο σχεδιασμό δράσεων για τον θαλάσσιο χώρο (διάβρωση ακτών, αλιευτικά πεδία, ρύπανση, ενάλιες αρχαιότητες), αλλά και στην οντότητα του κάθε νησιού, την αδυναμία αξιοποίησης οικονομιών κλίμακας και στην κλιματική αλλαγή.

Πληθυσμιακή μεταβολή κι έξαρση οικιστική, βασικές αλλαγές

Μετά από την παρέλευσης πλέον των δέκα ετών, σύμφωνα με τη μελέτη, στα νησιά των Κυκλάδων και της Δωδεκανήσου έχει υπάρξει σημαντική πληθυσμιακή μεταβολή έχοντας καταγραφεί εξαιρετικά υψηλή αύξηση του πληθυσμού, έχει υπάρξει αλλαγή στις υποδομές και κάποιες βελτιώσεις, ωστόσο, παραμένουν ελλιπείς, ενώ, έχει παρατηρηθεί σοβαρή οικιστική εξάπλωση, και σε θεσμικό επίπεδο, μεταξύ άλλων, έχει χαλαρώσει η νομοθεσία σε σχέση με τις επιπτώσεις της επιχειρηματικότητας. Ενδεικτικά, για το θέμα της πληθυσμιακής αύξησης έγινε γνωστό πως, η αλλαγή είναι μείζονος σημασίας αφού όταν στη χώρα το ποσοστό μεταβολής φθάνει το 0,22%, στις Κυκλάδες ανέρχεται σε 21% και στη Δωδεκάνησο σε 25,5%.

Ως προβλήματα, παραμένουν η διάσταση οικονομικού και χωρικού σχεδιασμού, η συρρίκνωση του παραγωγικού, αγροτικού χώρου και η σπίλωση του τοπίου, η εξάπλωση της δόμησης, τα προβλήματα προσπελασιμότητας, οι αυξημένες ανάγκες θωράκισης (μεθόριος, φυσικοί κίνδυνοι, θαλάσσια ρύπανση κλπ) αλλά και η - κατά καιρούς -, αποσταθεροποιητική πολιτική γειτονικής χώρας και τέλος, το υψηλότερο κόστος διαβίωσης.

Κομβικού χαρακτήρα η γεωγραφική θέση του Ν. Αιγαίου

Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου αποτελεί μία από τις ελληνικές περιφέρειες με διττό ρόλο, ως εξωτερικό σύνορο της χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σημαντική πύλη εισόδου στη χώρα και την ΕΕ, ενώ η μοναδικότητα του χώρου (πολυνησία), προσδίδει μία μοναδικότητα ως προς τις περιφέρειες της χώρας αλλά και της Ευρώπης.

Από τον γεωγραφικό χαρακτήρα της, εγείρονται ζητήματα ανάπτυξης, κόστους ελέγχου κι επιτήρησης του μεθοριακού χώρου, αλλά και εμπόδια στην ανάπτυξη πεδίων έρευνας και τεχνολογιών, δεδομένης και της ελλιπούς και υποδεέστερης παροχής κρατικών υπηρεσιών.

Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί πως, η κομβική θέση που κατέχει έχει ιδιαίτερη βαρύτητα και προοπτικές για τις θαλάσσιες κι αεροπορικές μεταφορές, ωστόσο, η θέση της είναι και ο λόγος μεγάλης απόστασης από τα ευρωπαϊκά κέντρα ανάπτυξης. Σε αυτό το κομμάτι, όπως αναφέρεται στη μελέτη “η έξυπνη και διατηρήσιμη ανάπτυξη ως κύριος πυλώνας του ΣΕΣ αναμένεται να συμβάλλει στη μείωση της “αίσθησης” της απομόνωσης ενώ παρά τα προαναφερόμενα για τις μεταφορές, “εξακολουθεί να έχει δευτερεύοντα ρόλο στο διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών”.

Ένα ακόμη δεδομένο για το Νότιο Αιγαίο, παραμένει μεταξύ άλλων, ότι, “παρά τη σχετική βελτίωση των περιβαλλοντικών υποδομών, η άμβλυνση της εποχικότητας δεν έχει επιτευχθεί” ενώ ταυτόχρονα, οι οικιστικές επεκτάσεις που είναι άρρηκτα συνυφασμένες με τον τουρισμό, αποτελούν “παράγοντα πίεσης και υποβάθμισης του φυσικού και αγροτικού χώρου”.

Τρεις κατηγορίες νησιών σε Κυκλάδες και Δωδεκάνησα

Η ιδιαιτερότητα του νησιώτικου χώρου του Νοτίου Αιγαίου επέβαλε την κατάταξη των νησιών σε τρεις κατηγορίες με άξονα το μέγεθος, τον πληθυσμό, την ακτίνα επιρροής, το κόστος μεταφοράς, τις οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται και χαρακτηρίζουν αυτά.

Κατά συνέπεια, την πρώτη ομάδα νησιών απαρτίζουν τα νησιά μικρής γεωγραφικής έκτασης με σοβαρά προβλήματα ανάπτυξης όπως η συνεχής μείωση πληθυσμού, οι σοβαρές ελλείψεις σε υποδομές, ο ελάχιστος βαθμός αξιοποίησης των πόρων και η αισθητή γεωγραφική απομόνωση. Σε αυτά ανήκουν ανάμεσα σε άλλα, η Ανάφη, η Σίκινος, η Κίμωλος, το Κουφονήσι, η Φολέγανδρος και η Σχοινούσα από τις Κυκλάδες.

Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται νησιά που αναπτύσσονται τουριστικά, ενώ παράλληλα διαθέτουν και άλλες παραγωγικές δραστηριότητες κι εκμεταλλεύσιμους πόρους. Σε αυτά τα νησιά, η μελέτη τονίζει ότι πρέπει να δοθεί έμφαση σε δράσεις που στοχεύουν στην αντιμετώπιση των συγκρούσεων μεταξύ των δραστηριοτήτων και την αποτροπή εξάρτησής τους από τη μονόπλευρη τουριστική ανάπτυξη. Στην εν λόγω ομάδα βρίσκονται η Αμοργός, η Άνδρος, η Ίος, η Κέα, η Κύθνος, η Μήλος, η Πάρος, η Σέριφος, η Σίφνος και η Τήνος.

Τέλος, στην τρίτη κατηγορία ανήκουν τα νησιά με σημαντική τουριστική δραστηριότητα σε περιφερειακό, εθνικό και κοινοτικό επίπεδο με αυξανόμενες περιβαλλοντικές πιέσεις, πληθυσμιακή αύξηση και συγκέντρωση και με άμεση ανάγκη ελέγχου του είδους της ανάπτυξής τους. Ανάμεσα σε αυτά, η Θήρα, η Μύκονος, η Νάξος και η Σύρος από το νομό Κυκλάδων.

Έμφαση στις μεταφορές για την ανάπτυξη των νησιών

Στο πλαίσιο της αξιολόγησης της υπάρχουσας κατάστασης και των προοπτικών στο επίπεδο της Περιφέρειας ιδιαίτερη μνεία γίνεται για το πεδίο των μεταφορών, που αναμφισβήτητα αποτελεί καταλυτικό παράγοντα ανάπτυξης. Όπως διαπιστώνεται, “εξακολουθούν να υφίστανται ανεπάρκειες – κυρίως σε ό,τι αφορά στη λιμενική υποδομή – οι οποίες οφείλονται σε τεχνικά χαρακτηριστικά/ θέση χωρητικότητα, απουσία συνοδών εγκαταστάσεων, ενώ νέες προκλήσεις εμφανίζονται στο προσκήνιο με τεχνολογίες εξέλιξης – καινοτομία, βελτίωση περιβαλλοντικών επιδόσεων”. Διευκρινίζεται δε, πως, οι ευκαιρίες και οι προοπτικές ανάπτυξης των ελληνικών λιμένων, συναρτώνται με τη δυνατότητα ένταξης τους στο δίκτυο των διεθνών αξόνων θαλάσσιων μεταφορών και το πολυτροπικό ευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών. Ενδιαφέρον για το Νότιο Αιγαίο παρουσιάζει ο ανατολικός διάδρομος Ανατολικής Μεσογείου που καταλήγει στην Κύπρο.

Στο θέμα των μεταφορών ωστόσο, εντάσσεται και το ζήτημα της προσπελασιμότητας για την ανάπτυξη των νησιών και σε αυτό το πλαίσιο η εφαρμογή της έννοιας του μεταφορικού ισοδύναμου, ώστε να εξασφαλισθεί η ισότιμη πρόσβαση στη συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση.

Διασύνδεση νησιών και Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

Στο πεδίο της ενέργειας, “σημαντικό στοιχείο αποτελεί η καθυστέρηση υλοποίησης του έργου της διασύνδεσης των νησιών με υποθαλάσσια καλώδια λόγω υψηλού κόστους” ενώ σχετικά με τις ΑΠΕ, στη μελέτη καθίσταται σαφές πως, η Περιφέρεια διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα, αλλά “σημαντική εξέλιξη θεωρείται η θέσπιση του ΕΠΧΣΑΑ για τις ΑΠΕ και μεταγενέστερα τροποποιήσεων προς άρση δεσμεύσεων χωροθέτησης κλπ, το αυξημένο ενδιαφέρον για τις επενδύσεις και η προώθηση μελετών σε περιφερειακό επίπεδο”. Όπως τέθηκε και στη συνεδρίαση με μορφή ερώτησης, τις τοπικές κοινωνίες απασχολούν έντονα οι συνέπειες από την αξιοποίηση - εκμετάλλευση των ΑΠΕ, γεγονός για το οποίο θα πρέπει να διευκρινισθούν περισσότερο οι κατευθύνσεις που θα ικανοποιούν τους νησιώτες, στον άξονα που δε θα λειτουργούν καταστροφικά για το περιβάλλον κλπ.

Εκκρεμότητες σε θέματα διαχείρισης απορριμμάτων και υποδομών

Σημαντικές παρατηρήσεις έχουν υπάρξει και σε θέματα υποδομών περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα, στο Νότιο Αιγαίο “παραμένουν εκκρεμότητες που αφορούν κατά κύριο λόγο αποκατάσταση των παράνομων ΧΑΔΑ και ολοκλήρωση της κατασκευής ΧΥΤΑ”. Επίσης, φαίνεται ότι “μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού έχει ευαισθητοποιηθεί σε θέματα ανακύκλωσης”, ενώ ταυτόχρονα, στη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας, “υλοποιήθηκαν έργα επεξεργασίας ΒΙΟΚΑ, χωρίς έως σήμερα να έχουν καλυφθεί πλήρως οι ανάγκες”.

Πύκνωση οικιστικού δικτύου με φόντο τον Τουρισμό

Εξαιρετικά μεγάλες αλλαγές έχουν καταγραφεί στο οικιστικό δίκτυο, με το περιεχόμενο της μελέτης να αποτυπώνει συγκεκριμένες παρατηρήσεις. “Σε αντιστοιχία με τις τάσεις σε επίπεδο χώρας, την τελευταία δεκαπενταετία καταγράφεται ισχυροποίηση των δυναμικών – κυρίως λόγω τουριστικής ανάπτυξης – κέντρων με επακόλουθη εξάπλωση της οικιστικής δραστηριότητας στις παρυφές αυτών ή σε μικρή απόσταση. Με την έννοια αυτή, δε μεταβλήθηκε (εγκατάλειψη οικισμών), αλλά πύκνωσε το οικιστικό δίκτυο”.

Επιπρόσθετα, για τους παραδοσιακούς οικισμούς, σημειώνεται πως, παρά την αναγνώρισή τους και τα μέτρα προστασίας που έχουν ληφθεί, ελάχιστα κίνητρα και πόροι διατίθενται για την αποκατάσταση και προβολή τους. Τέλος, υπογραμμίζεται, πως, σημαντική αλλοίωση και υποβάθμιση έχει επιφέρει η άναρχη και συχνά αυθαίρετη ανοικοδόμηση, η οποία συνδέεται και μα την τουριστική παραθεριστική ζήτηση.

Γ. Μαχαιρίδης: Οι Δήμοι έχουν ευθύνη για τον τόπο τους

Αμέσως μετά την παρουσίαση των δεδομένων της μελέτης, υπήρξαν ερωτήσεις ενώ σε τοποθέτηση προέβη ο επικεφαλής της μείζονος μειοψηφίας, Γιάννης Μαχαιρίδης. Επισημαίνοντας πως, η συνεδρίαση για το θέμα είναι ουσιαστική από άποψη βαρύτητας του θέματος, απηύθυνε έκκληση προς τους Δήμους και τις τοπικές κοινωνίες, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν επαρκώς και να συμμετάσχουν στη διαδικασία κατάθεσης παρατηρήσεων. “Το μήνυμα πρέπει να το λάβει ο Α΄ Βαθμός της Αυτοδιοίκησης” τόνισε χαρακτηριστικά, λέγοντας παράλληλα, πως και η Περιφέρεια οφείλει να αναζητήσει τον τρόπο με τον οποίο θα προστατευθεί ο χώρος των νησιών, ώστε να αναπτυχθεί και να μπορούν να έχουν συνέχεια οι επόμενες γενιές. Εκτιμώντας πως η συμμετοχή των Δήμων είναι απαραίτητη σε αυτή την κοινή προσπάθεια, πρόσθεσε, πως, πρέπει το χωροταξικό να λαμβάνει υπόψιν τη φέρουσα ικανότητα κάθε τόπου, για τον οποίο περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, αρμόδιοι είναι οι κάτοικοι των νησιών. Υπογράμμισε μάλιστα, ότι η σοβαρή δουλειά που έχει γίνει στη μελέτη, αφορά στο γεγονός πως, το χωροταξικό προσδιορίζει την κατεύθυνση ανάπτυξης του Νοτίου Αιγαίου για τα επόμενα δέκα χρόνια.

Μπ. Σπύρου: Τί ανάπτυξη θέλει ο κάθε τόπος

Σε παρόμοιο μήκος κύματος και ο επικεφαλής της Νησιωτικής Ανατροπής, Μπενέτος Σπύρου, εξήγησε τη σημασία της παρουσίας μέσω γραπτών θέσεων, των Δήμων, αφού το σημαντικό ερώτημα που παραμένει στο προσκήνιο είναι τί ανάπτυξη θέλει ο κάθε τόπος. Θέματα προστασίας περιβάλλοντος, ζητήματα εγκατάστασης ιχθυοκαλλιεργειών που “χτυπούν” τους παράκτιους αλιείς, αλλά και η ανάγκη “οικοδόμησης” μοντέλου ανάπτυξης του κάθε νησιού σύμφωνα με τις ανάγκες του, που δε θα επιτρέπει τις άναρχες ενέργειες και παρεμβάσεις, αποτέλεσαν τομείς αναφορικά με τους οποίους ο κ. Σπύρου τοποθετήθηκε.

Λ. Καφαντάρη: Το χωροταξικό “μέσον” για την επιχειρηματική αυθαιρεσία

Αντίθετη προσέγγιση στο θέμα του χωροταξικού υπήρξε από τη Λαϊκή Συσπείρωση, με την επικεφαλής, Λίλα Καφαντάρη, να τονίζει πως, επί της ουσίας, το χωροταξικό είναι μία πράξη ενσωμάτωσης όλων των πολιτικών κατευθύνσεων που προωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο καπιταλισμός, προκειμένου χώροι ζωτικής σημασίας να περάσουν σε “χέρια” ιδιωτών, με την επίφαση νομιμότητας. Μεταξύ άλλων, ανέφερε ως παράδειγμα μικρές εκτάσεις γης, οι οποίες με ενέργειες που θα επιτρέψουν την “επέλαση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, θα πωληθούν όσο, όσο για μεγάλες τουριστικές εγκαταστάσεις”.

Τα μέλη της παράταξης δεν ενέκριναν το θέμα στην ουσία του.