Το λίκνο του ιωνικού ρυθμού

Ένας από τους πιο ιερούς τόπους στο κέντρο του Αιγαίου με αδιάκοπη ζωή και λειτουργία από τον 14ο αιώνα π.Χ. ως τις μέρες μας, απλώνεται μπροστά στα μάτια κάθε επισκέπτη της Νάξου, που θα βρεθεί στην περιοχή Λιβάδια.

Το ιερό των Υρίων, το οποίο εντοπίστηκε το 1982 και ερευνήθηκε για μία ολόκληρη δεκαετία (1986-1996) αποτελεί το λίκνο του ιωνικού ρυθμού της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Το ιερό διαμορφώθηκε για το κοινό (1992-1996) μετά από πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο του Μονάχου. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από τα δύο Ιδρύματα, το Υπουργείο Πολιτισμού (έρευνα) και το Υπουργείο Αιγαίου, το οποίο συνέβαλε κυρίως στη διαμόρφωση.

Στο ιερό των Υρίων, η θρησκευτική δραστηριότητα ξεκινά από τα προϊστορικά χρόνια (130π.Χ.) και συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι σήμερα. Η σημασία του χώρου, πέρα από τα εξαιρετικής σπουδαιότητας αρχιτεκτονικά ευρήματα, πιστοποιείται και από την πληθώρα των αναθηματικών προσφορών που δεχόταν η λατρευομένη σ' αυτό Θεότητα καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας του.

Αντικείμενο μελέτης της παγκόσμιας αρχαιολογίας

Οι τέσσερις ναοί του, αφιερωμένοι στο Διόνυσο, έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης της παγκόσμιας αρχαιολογίας και αρχιτεκτονικής. Στα ρωμαϊκά χρόνια τα αγάλματα του Ιούλιου Καίσαρα και του Μάρκου Αντώνιου τοποθετήθηκαν στο χώρο των Υρίων. Σήμερα στον ιερό ναό σώζονται κάποια τμήματα από τα θεμέλια καθώς και ελάχιστα δείγματα των τοίχων του ιερού. Κάτω από τον αρχαιολογικό χώρο ανακαλύφθηκαν και οι βάσεις τριών ακόμα ναών. Υπάρχει ένας μικρός εκθεσιακός χώρος και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας μπορείτε να θαυμάσετε το άγαλμα του Διονύσου που βρέθηκε στο χώρο. Στο δυτικό τμήμα του Ναού βρίσκεται ένα μοναδικό κτιστό πηγάδι βάθους 5μ. με μαρμάρινη στρώση από τα λιγοστά σωσμένα σε όλη τη χώρα.

Η σημασία των κτηρίων που αποκαλύφθηκαν στα Ύρια είναι τόσο μεγάλη, γεγονός που αποδεικνύεται και από την κεντρική θέση την οποία καταλαμβάνει στη σχετική διεθνή βιβλιογραφία και στα εγχειρίδια της αρχαίας αρχιτεκτονικής. Σπουδαίο ιστορικό στοιχείο αποτελεί επίσης και η συνέχεια της λατρείας, μοναδικά τεκμηριωμένη στα Ύρια. Η αδιάκοπη λατρεία του Διονύσου κατά την αρχαιότητα και του συγγενούς Αγίου Γεωργίου κατόπιν επιβεβαιώνει τα άλλα στοιχεία που υπάρχουν στη Νάξο και τεκμηριώνουν πολιτισμική συνέχεια από το 1500 π.Χ. τουλάχιστον κ.ε.

Έκφραση του μνημειώδους

Σύμφωνα με την έρευνα που διενεργήθηκε, η Νάξος είχε πρωτοποριακό ρόλο στην ανάπτυξη όχι μόνο της πλαστικής αλλά και της αρχιτεκτονικής. Ωστόσο, τα πρώτα βήματα ανάπτυξης της μνημειακής ιωνικής αρχιτεκτονικής παρέμεναν άγνωστα. Με τον δεύτερο ναό των Υρίων τεκμηριώνεται ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ. η πρώτη γνωστή διαμόρφωση μνημειώδους εσωτερικού χώρου με μια εκπληκτική, για την εποχή, τετράκλιτη υπόστυλη ναϊκή αίθουσα. Με τον τρίτο ναό τεκμηριώνεται άμεσα η ξύλινη πρόστυλη πρόσοψη στους αρχαίους ναούς και με τον τέταρτο ναό, από το 580-550 π.Χ. αποκτάται το πρωϊμότερο παράδειγμα λίθινου πρόστυλου ιωνικού ναού. Στον τελευταίο αυτό ναό εντοπίζονται με μεγάλη λεπτομέρεια τα μέχρι τώρα άγνωστα πρώτα βήματα της μνημειώδους ελληνικής μαρμάρινης αρχιτεκτονικής στη θεμελίωση της πρόστασης και του αδύτου, στη μορφή των κιόνων, στα επιβλητικά θυρώματα, στη διαμόρφωση τον θριγκού και της μαρμάρινης στέγης. Πρόκειται, για τις μορφές που επικράτησαν στην αρχαία αρχιτεκτονική και μέχρι σήμερα διατρέχουν τον παγκόσμιο πολιτισμό ως έκφραση του μνημειώδους.

Όπως υπογραμμίζεται από το Υπουργείο Πολιτισμού, η ιστορία της τελετουργικής εστίασης στα ιερά και η δημιουργία ειδικών κτιρίων που την εξυπηρετούσαν παρακολουθείται επίσης στα Ύρια, με τις επάλληλες κατασκευές του αψιδωτού πρώιμου αρχαϊκού, του κλασικού και του υστερορωμαϊκού τελετουργικού εστιατορίου, σε χρόνους πολύ παλαιότερους από ό,τι ήταν ως σήμερα γνωστό.

Με το έκθεμα των Υρίων η πρωτοποριακή προσφορά της Νάξου στη διαμόρφωση της ελληνικής αρχιτεκτονικής μορφής αναλύεται στους επιστήμονες και συνειδητοποιείται από το κοινό. Συγχρόνως, παρέχεται μια μοναδική εικόνα αδιάκοπης υπερτρισχιλιετούς συνέχειας υψηλού πολιτισμού στο κέντρο του Αιγαίου.