ΡΟΠΤΡΑ ήταν κομψοτεχνήματα θυρών σε άλλες εποχές.

Το Ρόπτρο στον Ελληνικό χώρο ήταν για χιλιάδες χρόνια το χειροκίνητο, θα λέγαμε, κουδούνι, κατασκευασμένο συχνά απ’ τα χέρια των επιδέξιων μαστόρων για να τοποθετηθεί στην εξώπορτα κάθε σπιτιού. Όσοι συγγραφείς και φωτογράφοι μελέτησαν και ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με το ρόπτρο, το αποκάλεσαν «… ένα γραφικό στοιχείο της λαϊκής μας παράδοσης που συχνά έδινε «αρχοντιά» στις πόρτες των σπιτιών». Σήμερα, βέβαια, αυτά τα πανέμορφα ρόπτρα εξαφανίστηκαν από τις πόρτες εισόδου των σπιτιών και φυσικό ήταν αφού οι σύγχρονες κατασκευές πολυκατοικιών έχουν ανάγκη μόνο το κουδούνι. Βέβαια σε όσες περιοχές της χώρας μας διατηρούνται ακόμη νεοκλασικά κτίρια (και φυσικά στο νησί μας υπάρχουν αρκετά), έστω και αν στο πλάι της πόρτας μπήκε το κουδούνι, το ρόπτρο εξακολουθεί να υπάρχει. Αυτό το κομψοτέχνημα κοσμεί, στολίζει την είσοδο του σπιτιού. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν τα ρόπτρα ασήμαντα. Αυτό, βέβαια, δεν αφαιρεί τίποτα από την αξία του, αφού αυτή η τεχνική «λεπτομέρεια» ήταν τόσο απαραίτητη άλλοτε στα σπίτια και είναι τόσο παλιά όσο και ο … Όμηρος! Απ’ τον Όμηρο ως τις μέρες μας, όπως αναφέρουν ιστορικοί το ρόπτρο ήταν γνωστό και γιατί ήταν αναγκαίο να υπάρχει στις πόρτες, αλλά και γιατί συχνά εθεωρείτο σαν ένα μικρό «έργο τέχνης».

Το Ρόπτρο στην αρχαιότητα

«Ρόπτρον εστί πας το χρησιμεύον εις κτύπημα». Ο Ευριπίδης έλεγε: «.. το εις την θύραν κρουόμενον ίνα ανοίγηται» και ο Πλούταρχος: «Νυν μεν εισί θυρωροί, πάλαι δε ρόπτρα κρουόμενα προς ταις θύραις. Είχον δε σχήμα ή κρίκων απλών ή και άλλο τι πλουσιώτερον διάκοσμον»

Ρόπτρο στην αρχαιότητα λεγόταν και το ξύλο «… δι ου εκρούετο το τύμπανον…» και η λαβή του για τον τυμπανιστή εκαλύπτετο με δέρμα, για να χτυπά πάνω στο χάλκινο τύμπανο. Ένα πρωτότυπο, καλά διατηρημένο τύμπανο και η ξύλινη λαβή υπάρχει σε αρχαιολογικό Μουσείο της Ευρώπης.

Μπορεί η χρήση του να χρονολογείται από την Ομηρική εποχή, αλλά και πολύ αργότερα το συναντάμε και στο Βυζάντιο και στον Μεσαίωνα και αργότερα επί Τουρκοκρατίας και μέχρι τις αρχές του 20ου αι. Στο διάβα του χρόνου το ρόπτρο μεταλλάχτηκε και πήρε διάφορες μορφές, που όπως πάντα είχαν τη σφραγίδα της ανθρώπινης έμπνευσης.

Το Ρόπτρο στην νεότερη εποχή

Σε περιοχές της Ελλάδας όπως στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και την Ήπειρο συναντάμε περισσότερο το ευθύ ρόπτρο από απλή σιδερένια λάμα, που συνήθως παριστάνει τα «επίθυρα χεράκια» τα χερούλια που αποτελούν την πλειονότητα των ρόπτρων που υπάρχουν. Πρωτοεμφανίστηκαν, όπως λένε οι μελετητές, γύρω στον 16ο αι και κυριάρχησαν από το 1900 και μετά. Τα περισσότερα είναι φτιαγμένα από μέταλλο σε καλούπι και παριστάνουν χερούλια. Χέρι (δεξί ή αριστερό) κρεμασμένο από μανσέτα πουκαμίσου και πολλές φορές κατ’ ευθείαν από τον καρπό.

Αντίθετα, σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως σε Ιόνια νησιά (Κέρκυρα, Ιθάκη κα) αλλά και στην Τήνο και στη Σύρο, υπάρχουν τα ρόπτρα με περίτεχνες διακοσμήσεις από ρόδακες, ανθέμια, ροζέτες και διάφορα άνθη. Μπορεί κανείς να διακρίνει την ιδιαίτερη φινέτσα του κάθε τεχνίτη, την ξεχωριστή λεπτομέρεια της διακόσμησης. Εκτός, βέβαια, από το χεράκι που υπάρχει παντού, υπάρχουν και άλλα σχέδια ρόπτρων που είναι πραγματικά έργα τέχνης, όπως πρόσωπα που θυμίζουν αρχαία Ελλάδα ή άλλα που απεικονίζουν κύκνους, δελφίνι, αετό, περιστέρι, λιοντάρι, πάνθηρα και τόσα άλλα. Σήμερα, αν περπατήσει κανείς στις γειτονιές του νησιού μας και προσέξει τις πόρτες των παλαιών σπιτιών, μπορεί να θαυμάσει ωραία, πλουμιστά σχέδια στα ρόπτρα που υπάρχουν ακόμη. Άλλα γυαλισμένα, άλλα με την πατίνα των χρόνων τους, όλα σαν μικρά τάματα, εξακολουθούν να στέκουν στις όρθιες ακόμα πόρτες και να θυμίζουν την αισθητική του καιρού της δόξας τους. Πολλά από αυτά τα ρόπτρα μοιάζουν να έχουν σαγηνευτικές μορφές, να είναι αμετακίνητοι φύλακες ανέκφραστοι παρατηρητές των διαφόρων εξελίξεων, στοιχεία και καλοί δαίμονες των κτιρίων. Θυμίζουν την παλιά εποχή που η τέχνη και η παράδοσή της πρόσφερε συμβολικά ένα κόσμο που ήξερε να γεφυρώνει τον κόσμο της φαντασίας και της μυθοπλασίας με την πλευρά της καθημερινότητας. Αλήθεια, μερικά από τα ερειπωμένα παλιά σπίτια πόσα επτασφράγιστα μυστικά θα είχαν να πουν… αν μιλούσαν…

Υ.Γ. Ρόπτρο: Μεταλλικό αντικείμενο διαφόρων σχημάτων, που βρίσκεται στην εξώπορτα σπιτιών αντί για κουδούνι το οποίο κρούουν οι επισκέπτες. Το ρόπτρο προέρχεται από το ρήμα ρέπω = παρουσιάζω κλίση προς μια κατεύθυνση, αλλά και ραπίζω ή κάμπτω (Λεξικό Μπαμπινιώτη).