Γνωριμία με τη Σύρο (3)

Οι ακτές της Σύρου είναι πολλές και πανέμορφες κι έχουν συνολικό μήκος περίπου 87 χιλιόμετρα. Στο βορειότερο άκρο του νησιού είναι το ακρωτήριο Τρίμεσος ή Πετρίτης. Το νοτιότερο είναι το Βελοστάσι ή Βιγλοστάσι, ανατολικότερο οι Φωκιότρυπες και δυτικότερο το Ατσιγγανόκαστρο. Ανάμεσα στα ακρωτήρια αυτά σχηματίζονται πολλοί φυσικοί όρμοι και ορμίσκοι, που προσφέρονται στον κάθε επισκέπτη για κολύμπι και ψάρεμα. Στη δυτική πλευρά του νησιού ο βορειότερος όρμος είναι ο όρμος των Γραμμάτων. Σ' αυτά τα βράχια, που έχουν ένα ωχροκίτρινο χρώμα, ίσως είναι ένα είδος πορόλιθου που χαράζεται εύκολα, οι αρχαίοι ναυτικοί χάραξαν τις ευχές ή τις ευχαριστίες τους στους θεούς που τους προστάτευαν. Σε μερικούς βράχους είχαν σκαλίσει απλώς τα ονόματά τους ή τα ονόματα των καραβιών τους. Σ' αυτόν τον απάνεμο όρμο έβρισκαν καταφύγιο από την κακοκαιρία οι ναυτικοί. Εκεί φουντάρανε κάθε λογής πλεούμενα και προσμένανε να γαληνέψει η θάλασσα και να συνεχίσουν το ταξίδι τους.

Στον χρόνο της αναμονής χαράζανε προσευχές και ευχαριστίες στους θεούς τους. Οι πιο πολλές από τις επιγραφές χρονολογούνται στους Ρωμαϊκούς ή τους Βυζαντινούς χρόνους, ενώ υπάρχουν και μερικές βενετσιάνικες ή τούρκικες. Αρκετές από τις επιγραφές έχουν καταστραφεί από τις καιρικές συνθήκες ή ... από ανθρώπινη επέμβαση.

Η καλλίτερη πραγματεία για τις επιγραφές στα “Γράμματα”, αλλά και σε άλλες περιοχές της Σύρου εκδόθηκε το 1875 από τον συριανό αρχαιολόγο Κ. Στέφανο. Πρέπει να υπήρχαν στους βράχους των Γραμμάτων περισσότερες από 300. Πολλές φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Ερμούπολη, αλλά και σε άλλα Μουσεία του κόσμου. Από κάποια επιγραφή συμπεραίνεται ότι... ίσως... μπορεί να υπήρχε στο μυχό του κόλπου οικισμός και ιερό στην περιοχή; Αφιερωμένο στον Άγιο Φωκά!

Οι επιγραφές στα Γράμματα είναι χαραγμένες σε πλάκες που βρίσκονται στο εξωτερικό μέρος του κόλπου. Σ' αυτές δεν υπάρχει καμία χριστιανική. Στις εσωτερικές θέσεις του κόλπου οι επιγραφές αναφέρονται στου θεούς. Υπάρχουν όμως και πολλές χριστιανικές.

Χριστιανικές Επιγραφές

Οι περισσότερες επιγραφές (περισσότερες από 50) βρίσκονται (ή μάλλον βρισκόντουσαν) μέσα στον όρμο των Γραμμάτων. Αν μπορέσει κανείς να διαβάσει προσεκτικά, θα καταλάβει ότι όσοι από τους ναυτικούς βρέθηκαν σ' αυτόν τον προστατευμένο όρμο από τις μεγάλες θαλασσοταραχές, φαίνεται ότι οι επιγραφές τους ζητούν παρακαλώντας τη βοήθεια του Χριστού και την ευχή του ώστε να έχουν “εύπλοια” = (καλό ταξίδι) και υπόσχονται ότι αν όλα πάνε καλά θα ευχαριστήσουν και θα προσκυνήσουν.

Σε πολλές επιγραφές υπάρχουν και ονόματα των ναυτικών που ως φαίνεται είναι εκτός από Ελληνικά και Ρωμαϊκά (από Σικελία, Ακράγαντα) κ.α. αλλά και από Αίγυπτο, Ιωνία και άλλες χώρες της Μεσογείου. Οι περισσότερες επιγραφές αρχίζουν με τις λέξεις: “Κύριε βοηθεί” ή “Κύριε σώσον”, με γράμματα ρωμαϊκής εποχής και ... πολλές λέξεις ήταν ανορθόγραφες όπως μια επιγραφή: “Κύριεε βοήθη του δούλου σου Θωμάν και Γεωργίου... κε της αδελφής αυτού αμήν, κε βοήθησον το πλύον.... λαλιθίο”. Μια άλλη γράφει: “Κύριε, βωήθη το δούλο σου... Αναγνώστου Ηω Ιωάννου Ναξήου. Εγράφησαν το μήνα Απρηλήο πρότη...” Πολλές χριστιανικές επιγραφές ανήκουν, (όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Α. Φραγκίδης) σε: “Ανδρίους, Παρίους, Ναξίους, Θηραίους, Εφεσίους, Μιλησίους, Ροδίους, Περγαίους, Σμυρναίους, κ.α.”

Είναι πολλές οι επιγραφές που αναφέρουν τον τόπο τη χώρα ή την πόλη απ΄ όπου ερχόταν το κάθε πλοίο:

“Κε σόσον τω πλοίον Μαρία Ισφόρου Πίνα...”. Μια άλλη επιγραφή “Κύριε βοήθι τω δούλω σου Γοργωνιώ Παρίω κε βοήθει...” Άλλη επιγραφή “Χρ... βοήθει τω δούλω σου Ευλιμενίω Εφεσίω Χ της Ασίας και τοις συν πολίτες τοις αυραρίοις”

Αυράριοι – ακτατιι = Χρυσοχόοι, όπως ερμηνεύει ο Κ. Στέφανος.

Υπήρχε πόλις;

Όπως αναφέρουν σήμερα, αλλά και παλαιότερα, όσοι αρχαιολόγοι ερεύνησαν όλη αυτή τη βόρεια περιοχή του νησιού μας αποκλείουν ότι υπάρχει πόλη σ' αυτή την ορεινή περιοχή. “... αι ορειναί σειραί αι καλύπτουσαι αυτό, όλως ξηραί και άγονοι... δεν δικαιολογεί την ύπαρξιν πόλεως πολυανθρώπου μάλιστα, ώστε τα Γράμματα να υφίσταται λιμήν προσορμιζόμενων...” έγραψε ο Α. Φραγκίδης. Και φυσικά δεν βρέθηκαν αρχαία κτίρια, ούτε ερείπια πουθενά. Δεν αποκλείεται, βέβαια, να υπήρχε μια μικρή πολιτειούλα και να βρίσκεται στο βυθό. Ίσως και όχι. Εκεί κοντά στον όρμο της Λείας υπήρχε, ίσως, ένας ναϊσκος του Αγίου Φωκά.

Η Ναυτιλία στην αρχαιότητα

Με αφορμή τις τόσες πολλές επιγραφές πιστεύουμε ότι η ναυτιλία είχε μεγάλη ακμή και βέβαια και το εμπόριο ήταν σημαντικό σε εκείνα τα αρχαία χρόνια, εφ' όσον η συγκοινωνία των νησιών ήταν... “πλήρης” και πολλά πλοία διέσχιζαν το Αιγαίο για να φθάσουν σε διάφορες πόλεις και κράτη της αρχαίας εποχής.

Πρεσβευτές, ύπατοι, χιλίαρχοι, στρατιώτες, ναύτες κ.α. ταξίδευαν από τα Ρωμαϊκά χρόνια μέσω Σύρου, (η οποία δεσπόζει στο Αιγαίο) γι' αυτό και υπάρχουν τόσες πολλές επιγραφές, τις οποίες ανακαλύπτουν οι αρχαιολόγοι μόνο σε περιοχές με τόσο καλά λιμάνια.

Οι επιγραφές των Γραμμάτων δείχνουν ότι δεν γράφτηκαν από ανθρώπους της τέχνης και της μόρφωσης αλλά από απλούς καθημερινούς ναυτικούς μιας σκοτεινής εποχής που δεν γνώριζαν σχεδόν καθόλου... παρά λίγα μόνο γράμματα.

Μαρία Ρώτα