Η συνείδηση διαμορφώνεται, δεν επιβάλλεται

Η λέξη «χρέος», εκτός από την κυριολεκτική σημασία της η οποία μας στοιχειώνει, ειδικά στις μέρες μας που, όλο και κάποια «τρύπα» θα παραμένει ανοιχτή, έχει και συμβολικό χαρακτήρα. Πρόκειται για έννοια με βαρύνουσα θέση σε περιστάσεις ιστορικής ενθύμησης όπως ο εορτασμός Εθνικών Επετείων, με τον οποίο τιμάται η μνήμη των ηρώων που αγωνίστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας μας.

Σε πανηγυρικούς και ομιλίες επισήμων για τις ημέρες εκείνες, το «χρέος» επαναλαμβάνεται, προκειμένου να υπογραμμιστεί η ανάγκη ανάκλησης της μνήμης και ανάληψης ηθικής ευθύνης που θα μας βοηθήσει να αντιληφθούμε τι ενέπνευσε και τι δίχασε τους λαούς στο παρελθόν, αλλά και τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του σήμερα. Τα μηνύματα αυτά συνοδεύουν καθιερωμένες δράσεις – θεσμούς με την ίδια φιλοσοφία, οι οποίες όμως, στο πέρασμα των ετών, έχουν αποκτήσει πολλά και διαφορετικά νοήματα, τα οποία προκύπτουν από τις προσπάθειες συσχέτισης και εξομοίωσης του ηθικού χρέους και της υποχρεωτικής συμμετοχής.

Οι μαθητικές παρελάσεις, αποκορύφωμα των εκπαιδευτικών επετειακών εκδηλώσεων, περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα των σχολείων, πράγμα που σημαίνει ότι, τα παιδιά ανεξάρτητα από το αν γνωρίζουν σε βάθος την ιστορία ή αν αισθάνονται χρέος να τιμήσουν τους προγόνους τους, είναι υποχρεωμένα να συμμετέχουν σε αυτές. Στα Δημοτικά Σχολεία, παρελαύνουν συνήθως μαθητές της Ε’ και ΣΤ’ Τάξης, ωστόσο, όταν ένα σχολείο έχει μικρή μαθητική δύναμη, χρησιμοποιεί και παιδιά μικρότερων τάξεων.

Από την άλλη, επειδή κι εγώ κάποτε υπήρξα νέος, γνωρίζω το παρασκήνιο που υπάρχει κυρίως στα Γυμνάσια και τα Λύκεια, όπου πολλά παιδιά, για να παρελάσουν, θέτουν ως προϋπόθεση την παρουσία τους – αν όχι στη σημαία, η οποία μέχρι πρότινος εξαρτιόταν από τη βαθμολογία- στα τύμπανα, στις τρομπέτες ή οπουδήποτε αλλού μπορούν να ξεχωρίσουν από το μπούγιο και να κάνουν κάτι πιο «ενδιαφέρον». Επιπλέον, με την εφαρμογή της κλήρωσης στα Δημοτικά, έχουν σημειωθεί περιπτώσεις γονέων, οι οποίοι αντιδρούν για τη συγκεκριμένη μέθοδο και δεν αφήνουν τα παιδιά τους να παρελάσουν, επειδή αυτά έχουν τους καλύτερους βαθμούς στην τάξη και θα έπρεπε –κανονικά- να σηκώσουν τη σημαία. Επομένως, το ηθικό χρέος πολλές φορές σκοντάφτει στην επιδειξιομανία ή στην προσπάθειά μας να φέρουμε στα μέτρα μας κάτι που δεν θέλουμε να κάνουμε, αλλά είμαστε υποχρεωμένοι. Ως εκ τούτου, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ρωτήσουμε τα ίδια τα παιδιά «εάν επιθυμούν να παρελάσουν και για ποιον λόγο».

Το «χρέος» ειπώθηκε επίσης και κατά τη διεξαγωγή του 23ου Δρόμου Ειρήνης, που διοργανώνει για περισσότερο από δύο δεκαετίες το 1ο Γυμνάσιο Σύρου, στο πλαίσιο των σχολικών εκδηλώσεων μνήμης για τα ιστορικά γεγονότα του Πολυτεχνείου και την επακόλουθη βάρβαρη εισβολή του Αττίλα στη μαρτυρική Κύπρο. Στη δράση αυτή, η οποία έχει μορφή σκυταλοδρομίας και ολοκληρώνεται με τρισάγιο, καταθέσεις στεφάνων, ποιήματα και χαιρετισμούς, συμμετέχουν μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και σπουδαστές της Ακαδημίας Εμπορικού Ναυτικού Σύρου.

Η βασική διαφορά της από άλλες σχολικές εκδηλώσεις μνήμης είναι ότι πραγματοποιείται το Σάββατο (ημέρα που τα παιδιά, δεν πηγαίνουν σχολείο) και ο δρομείς δηλώνουν συμμετοχή, η οποία ουσιαστικά είναι προαιρετική και όχι υποχρεωτική. Φέτος, μέχρι και την τελευταία στιγμή, όλοι αναρωτιόμασταν εάν ο Δρόμος Ειρήνης θα διεξαχθεί κανονικά, δεδομένων των δυσμενών καιρικών συνθηκών. Η βροχή σταμάτησε λίγες ώρες πριν την έναρξη της δράσης και η απόσταση που έπρεπε να διανυθεί ήταν 21,5 χιλιόμετρα, πράγμα που σημαίνει ότι, υπήρχε ο κίνδυνος ο καιρός να επιδεινωθεί σε ανύποπτο χρόνο και τα παιδιά να γίνουν μούσκεμα. Παρόλα αυτά, η δράση δεν ματαιώθηκε και με έκπληξη είδαμε ότι οι μαθητές που έτρεξαν ήταν αρκετοί.

Στο λόγο της, η καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής κ. Σκεύη Λακαταμίτου – «ψυχή» του Δρόμου Ειρήνης στη Σύρο τόνισε ότι, φέτος σημειώθηκε ρεκόρ συμμετοχών, ωστόσο λόγω καιρού, κάποια παιδιά δεν έλαβαν τελικά μέρος. Ήταν όμως ιδιαίτερα συγκινητικό να βλέπεις ομάδες μαθητών και σπουδαστών που αφιέρωσαν τον ελεύθερο χρόνο τους για τον σκοπό αυτό και περίμεναν υπομονετικά και με σεβασμό να ολοκληρωθεί η δράση, χωρίς να τους ενδιαφέρει αν θα κρυώσουν. Τα παιδιά αυτά έκαναν το χρέος τους, όχι επειδή τους το υπέδειξαν, αλλά επειδή οι ίδιοι το ήθελαν και το επέλεξαν. Και τους αξίζουν συγχαρητήρια. Εκεί βρίσκεται το νόημα. Η συνείδηση διαμορφώνεται, δεν επιβάλλεται.