Ιστορία

Έγραψε βιβλίο. Δεν το έχω διαβάσει. Τον τίμησε Πανεπιστήμιο. Η κοινωνία ξεσηκώθηκε εναντίον του. Η δικαιοσύνη τον δίωξε αυτεπάγγελτα, με βάση το νόμο που τιμωρεί όποιον αμφισβητεί γενοκτονίες, όπως των Εβραίων από τους Ναζί, των Αρμενίων και Ποντίων από τους Τούρκους.

Το νόμο τον ψήφισε μια βουλή που η σύνθεσή της διαφέρει κατάφωρα από τη δημογραφία του λαού. Είναι, ωστόσο, εκλεγμένη από το λαό. Εκφράζει οπωσδήποτε τη βούληση των κομμάτων και των ψηφοφόρων της. Εκφράζει όμως τη βούληση του λαού; Κι είναι αυτή σωστή; Κι αρχίζει η καχυποψία. Ο νόμος ψηφίσθηκε διότι έτσι θέλει ο λαός ή διότι προσδοκώνται ψήφοι από Έλληνες Ισραηλίτες, Αρμενίους, Ποντίους και ευμενής συμπεριφορά από το Ισραήλ; Η γενοκτονία είναι επιτακτική ηθική διεθνής ανάγκη να καταδικαστεί. Όπως καταδικάζεται ο φόνος. Θα καταδικαστεί όμως και ο συνήγορός της ή όποιος τη συζητεί ή την αμφισβητεί;

Η κατακραυγή κατά του βιβλίου, με ένταση πολλών Ρίχτερ, προφανώς κινητοποίησε την αυτεπάγγελτη δίωξη, με βάση τον αντιρατσιστικό νόμο. Ήταν αναγκαίο να είχε γίνει;

Ο ιστορικός συγγραφέας, σύμφωνα με όσα λέγονται, μελετά και αναλύει τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στη μάχη της Κρήτης. Δέχεται, τις βιαιότητες των Γερμανών, αλλά τις δικαιολογεί σαν άμυνα, επειδή και οι Κρητικοί διέπραξαν βιαιότητες εναντίον τους. Η βασική αντίρρησή μου είναι τούτη: Πόλεμος σημαίνει βία. Και οι δύο αντιμαχόμενοι σκοτώνουν αντιπάλους σε άμυνα για να αντιμετωπίσουν βία παρούσα και άδικη. Η βία είναι σαφώς παρούσα. Στον πόλεμο όμως άδικο έχουν πάντοτε οι εχθροί. Ωστόσο, αν δεν ασκηθεί άμυνα, η βία στον πόλεμο δεν αποφεύγεται. Απλά αλλάζουν στρατόπεδο οι νεκροί. Διεθνείς κανόνες οριοθετούν τη βία. Βασικά, ο συλλαμβανόμενος αιχμάλωτος, αφού είναι πια άοπλος, δεν απειλεί και επομένως η άσκηση βίας εναντίον του είναι ανεπίτρεπτη. Οι κανόνες αυτοί όμως δεν ισχύουν στον ανταρτοπόλεμο. Οι άτακτοι δεν έχουν δικιά τους επικράτεια όπως έχουν τα εμπόλεμα κράτη. Χτυπούν και φεύγουν. Τα κράτη έχουν την πολυτέλεια να διατηρούν στρατόπεδα αιχμαλώτων. Όποιον συλλαμβάνουν οι αντάρτες, αν τον κρίνουν ύποπτο, τον εκτελούν. Δυνατότητα διατήρησης αιχμαλώτων δεν έχουν. Αυτό δεν ίσχυε μόνο στην άμυνα των Κρητικών κατά των Γερμανών, αλλά και σε κάθε ανταρτοπόλεμο, στην κατοχή από τις αντιστασιακές ομάδες, στην Επανάσταση από τον Κολοκοτρώνη και άλλους που εκτελούσαν τους Νενέκους και τους ομοίους τους. Τα παραπάνω εξηγούν, έστω και αν δεν δικαιώνουν, τη στάση των ανταρτών. Οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές ήταν νεαρά παιδιά που είχαν διαπαιδαγωγηθεί από τη ναζιστική προπαγάνδα ότι οι Κρητικοί βρίσκονταν υπό Βρετανική κατοχή κι αυτοί πήγαιναν να τους ελευθερώσουν! Κι αντί να δουν Κρητικούς να τους υποδέχονται με αγκαλιές λουλούδια, αντίκρισαν καραμπίνες. Ωστόσο, δεν είναι δυνατό να εξισώνονται οι υποχρεώσεις των τακτικών στρατών με των ατάκτων. Οι άτακτοι ποτέ δεν υπέγραψαν συμφωνίες παράδοσης κι ούτε μπορούν να εφαρμόσουν τέτοιες, ενώ οι τακτικοί και τις υπέγραψαν και μπορούν να τις εφαρμόσουν. Εξάλλου, οι αντάρτες ήταν στον τόπο τους. Ο πόλεμος είναι σκληρός για κάθε λογική.

Ο συγγραφέας του βιβλίου έκανε αυτό το ολίσθημα, ακούω. Μελέτησε με επιστημονική ακρίβεια τα γεγονότα και προσπάθησε να τα αναλύσει δικαιολογώντας τις πράξεις του ενός από τους αντιμαχόμενους με βάση τις πράξεις του άλλου. Με τη σχολαστική μελέτη του πρόσφερε πολύτιμα στοιχεία στην ιστορική επιστήμη. Η πανεπιστημιακή τιμή που του δόθηκε όμως όφειλε, πιστεύω, να έχει λάβει υπόψη τις ευαισθησίες του λαού. Δεν ήταν αναγκαία. Ο υπέρμετρος ζήλος της δικαιοσύνης επίσης δεν ήταν αναγκαίος. Αν δεν αντικρουσθούν επιστημονικά, τα συγγραφικά επιχειρήματα παραμένουν και μετά τη δικαστική καταδίκη. Και, φυσικά, ο νόμος που ποινικοποιεί την έκφραση άποψης (και παρόμοιοι νόμοι ισχύουν στη «φωτισμένη» δύση) ανοίγει τις πύλες που οδηγούν στο μεσαίωνα της Ιεράς Εξέτασης, της δεισιδαιμονίας, των συνθηκών που εκτρέφουν τζιχαντιστές, χρυσές αυγές, τρομοκρατίες και άλλους φανατισμούς.

Κατσαντώνης, κλέφτες γενικά, Νταβέλης, αρχιληστές γενικά, Κατσαφλιάς, Κοεμτζής, Ξηρός, αλλά και Robinhood και τόσοι άλλοι Έλληνες και ξένοι στυγνοί εγκληματίες γίνονται θρύλος και περνούν στη λαϊκή (ή και επώνυμη) μούσα. Για κάποια λαϊκά στρώματα αυτοί σκοτώνουν τους «κακούς». Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει το κράτος τέτοια φαινόμενα όταν το κεντρικό στοιχείο τους δεν είναι τα πραγματικά γεγονότα, αλλά μια επιστημονική μελέτη ή ένα μουσικό ή εικαστικό καλλιτέχνημα γύρω από τον ήρωα; Πώς αντιμετωπίζει δηλαδή το κράτος τον ιστορικό ή τον τροβαδούρο ή το θεατράνθρωπο που μιλά για τέτοιους θρύλους;

Ένας τρομοκράτης έγραψε βιβλίο. Δεν το έχω διαβάσει. Στο βιβλίο στηρίχθηκε μια θεατρική παράσταση. Ακολούθησε γενική κατακραυγή. Η πίεση τώρα ήταν διεθνής. Και η παράσταση κατέβηκε. Ο τρομοκράτης είχε σκοτώσει και ξένους από μεγάλες δυνάμεις. Όπως οι ναζί, έτσι και ο τρομοκράτης, διέπραξαν πράξεις που ο κοινός νους καταδικάζει. Παρόλα αυτά, όπως κάθε πράξη, οσοδήποτε βδελυρή και αν είναι, δικαιούται να συζητηθεί δημόσια. Όταν οι Αθηναίοι νίκησαν τους Σπαρτιάτες σε μια ναυμαχία, στην πατρίδα τους καταδικάσθηκαν σε θάνατο, διότι, λόγω της τρικυμίας, δεν είχαν μαζέψει τους νεκρούς τους. Οι κατήγοροι μάλιστα ζήτησαν να τιμωρηθούν και όσοι από τους δικαστές-βουλευτές τους υπερασπιστούν! Παρά ταύτα, ο Σωκράτης σε ρόλο δικαστή, δεν ψήφισε να καταδικασθούν. Δικαιούνται αντίστοιχα να δημοσιεύσουν και κυκλοφορήσουν ελεύθερα τα βιβλία τους ο ιστορικός και ο τρομοκράτης. Ο πολύς κόσμος μπορεί να πάρει θέση απέναντι στα επιστημονικά ή καλλιτεχνικά δεδομένα. Το κράτος όμως; Κανένας δεν υποχρέωσε το Πανεπιστήμιο να τιμήσει το Γερμανό ιστορικό ή το Εθνικό Θέατρο να ανεβάσει το έργο που στηρίζεται στο βιβλίο του τρομοκράτη ή μια κρατική έκθεση πριν από χρόνια να παρουσιάσει ένα πίνακα με ένα πέος που εκσπερματίζει απέναντι στον Εσταυρωμένο. Κάνοντάς το εγείρει λαϊκή κατακραυγή. Οι ευαισθησίες είναι ιδιαίτερα έντονες αν ο ήρωας ακόμη ζει. Αλλά και η υπαναχώρηση του κράτους εκ των υστέρων του αφαιρεί σοβαρότητα και αξιοπιστία. Ο πίνακας αποσύρθηκε, όπως και το έργο στο Εθνικό.

Έχω ξανασυζητήσει για την ελευθερία της έκφρασης που δεν μπορεί να υπερβαίνει τα όρια της εξύβρισης ή της προτροπής σε βία. Οσοδήποτε δυσάρεστη όμως κι αν είναι, δεν μπορεί να απαγορεύεται όσο δεν υπερβαίνει τα όρια. Ούτε, ωστόσο, και να προβάλλεται από επίσημους φορείς. Άσε τους ιδιωτικούς. Οι κρατικοί φορείς όμως γελοιοποιούνται και αν δεν δείξουν την απαραίτητη ευαισθησία του κοινού και αν εκ των υστέρων υπαναχωρήσουν. Παλιά κατέβηκε έργο του Αριστοφάνη (Όρνιθες) από το Ηρώδειο (σκηνοθέτης Κουν, μουσική Χατζηδάκης). Γελοιοποιήθηκε τότε το κράτος. Ας είχε απορρίψει το έργο το Ηρώδειο!