Πλούτος γεωλογικών φαινομένων και ορυκτών στη Μήλο

Απαράμιλλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον

Τα ιδιαίτερα γεωλογικά φαινόμενα, αλλά και ο ορυκτός πλούτος της Μήλου αποτέλεσαν κατά την αρχαιότητα δύο από τα σημαντικότερα προτερήματα του νησιού, τα οποία συνέβαλαν στη γενικότερη ακμή του, διαμορφώνοντας τόσο τα μορφολογικά χαρακτηριστικά, όσο και την ιστορία του.

Σημειώνεται πως το πέμπτο μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων αναδύθηκε κυριολεκτικά μέσα από τη θάλασσα εν μέσω σεισμών, παλιρροιακών κυμάτων και υποθαλάσσιων ηφαιστειακών εκρήξεων. Το πλήθος των φυσικών αυτών φαινομένων προκλήθηκε στην πορεία των γεωλογικών αιώνων, λόγω της σύγκλισης και της καταβύθισης της αφρικανικής κάτω από την Αιγαιακή πλάκα.

Έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα

Περίπου 3,5 έως 2,7 εκ. χρόνια πριν, δημιουργήθηκε ηφαιστειακή δραστηριότητα στο σημερινό Αιγαίο, ένα ηφαιστειακό τόξο που ξεκινά από τα Μέθανα και τον Πόρο, περιλαμβάνει τη Μήλο και τη Σαντορίνη και καταλήγει στην Κω και τη Νίσυρο. Την ίδια εποχή, έγινε η πρώτη μεγάλη έκρηξη, με επίκεντρο βόρεια της σημερινής Μήλου, την οποία ακολούθησαν και πολλές άλλες ηφαιστειακές εκρήξεις.

Αρχαιολογικά ευρήματα, τόσο στην περιοχή της Μήλου όσο και στα γύρω νησιά και στην ηπειρωτική χώρα υποδεικνύουν πως η Μήλος κατοικείται ήδη από το τέλος της παλαιολιθικής εποχής, με τους κατοίκους της να εξορύσσουν και να εμπορεύονται οψιδιανό, ένα μαύρο και σκληρό ηφαιστειακό πέτρωμα που χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή όπλων και εργαλείων. Χάρη στα γεωλογικά χαρακτηριστικά της Μήλου, ο οψιδιανός αποτέλεσε, μεταξύ άλλων ορυκτών και μεταλλευμάτων, έναν φυσικό πόρο που άνοιξε το δρόμο για τη μεγάλη οικονομική άνθηση του νησιού. Οι κάτοικοι ξεκίνησαν τις εξαγωγές και το εμπόριο στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη, στην Κύπρο, ακόμα και στην Αίγυπτο, με τον οψιδιανό λίθο να κυριαρχεί.

Πολύτιμα πετρώματα

Σημαντικά στοιχεία του ορυκτού πλούτου της Μήλου, που αποτελούσαν και συνεχίζουν να αποτελούν μέχρι σήμερα πολύτιμα υλικά που εξάγονται παγκοσμίως από το νησί αποτελούν επίσης η καολίνη, το μαγγάνιο, τα πυριτικά, το θείο, η βαρυτίνη, ο περλίτης, ο μπεντονίτης, ο μόλυβδος, ο γύψος και ο λαδόπηλος. Χαρακτηριστικά είναι κάποια πετρώματα και ορυκτά του νησιού που “έλκουν την καταγωγή” τους από ηφαιστειακές διεργασίες.

Τα εκτινασσόμενα μέσα από την λάβα αέρια, σχηματίζουν έναν “αφρό λάβας”. Όταν αυτός ψύχεται απότομα, περιέχοντας αμέτρητες φυσαλίδες από αέρια, σχηματίζει τη γνωστή σε όλους ελαφρόπετρα. Μέσα στην τέφρα της, οι Μηλιοί δημιουργούν υπόσκαφες κατασκευές (αποθήκες, γκαράζ κ.λπ.), τα γνωστά “σύρματα” σε διάφορες περιοχές, όπως στον Αδάμαντα, στο Κλήμα, στα Μαντράκια κ.λπ. Ακόμα και οι περίφημες κατακόμβες της Τρυπητής είναι σκαμμένες στην τέφρα αυτήν.

Αποτέλεσμα απότομης ψύξης είναι επίσης ο οψιδιανός, που είναι άμορφη (χωρίς κρυστάλλους) ηφαιστειακή ύαλος. Ο στιλπνός, μαύρος οψιδιανός της Μήλου υπήρξε ο βασικότερος λόγος ανάπτυξης του προϊστορικού (Εποχής Λίθου και Χαλκού) εμπορίου στο Αιγαίο με “μητρόπολη” τη Φυλακωπή και κύρια ορυχεία τα Νύχια και το Δεμενεγάκι της Μήλου.

Απότομη ψύξη της λάβας

Ο περλίτης είναι ένα όξινο, ηφαιστειακό, υαλώδες πέτρωμα που δημιουργήθηκε από την απότομη ψύξη της λάβας στην επιφάνεια της γης, δεσμεύοντας μεγάλες ποσότητες νερού στο εσωτερικό του. Το γεγονός αυτό του δίνει τη χαρακτηριστική του ιδιότητα διόγκωσης όταν θερμανθεί, καθώς εξατμίζεται το παγιδευμένο νερό. Η εξόρυξή του από το έδαφος της Μήλου ξεκινά παράλληλα με την εξόρυξη μπεντονίτη κατά τη δεκαετία του ’50 στα ορυχεία Τράχηλας και Τσιγκράδο και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, εξάγοντας ετησίως πάνω από 450.000 τόνους περλίτη σε όλον τον κόσμο.

Τα αργιλώδη ορυκτά μπεντονίτης και καολίνης αποκαλύπτουν κατά πόσο τα ηφαιστειακά ρευστά ήταν αλκαλικά ή όξινα: ο μπεντονίτης σχηματίστηκε όταν πορώδη, κατακερματισμένα πετρώματα αποπλύθηκαν από θαλάσσιο νερό ανάμεικτο με θερμά ηφαιστειακά αλκαλικά ρευστά. Όταν τα ίδια αυτά πετρώματα αποπλύθηκαν στη συνέχεια από θερμά, όξινα ρευστά, εναποτέθηκε ένα στρώμα καολίνη πάνω στον παλαιότερο μπεντονίτη. Η Ελλάδα είναι 2η παραγωγός μπεντονίτη διεθνώς μετά τις ΗΠΑ, και το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής παραγωγής προέρχεται από τη Μήλο.

Η ηφαιστειακή δραστηριότητα στη Μήλο είχε σαν αποτέλεσμα θερμά, πλούσια σε μέταλλα, ρευστά να ανεβαίνουν στην επιφάνεια μέσα από ρήγματα. Η ψύξη τους οδήγησε στην απόθεση μετάλλων κατά μήκος των οδών ανόδου τους, με αποτέλεσμα τα κοιτάσματα μαγγανίου που διακρίνονται καθαρά στα παλιά μεταλλεία στο Βάνι.

Παρόμοιας προέλευσης είναι και η βαρυτίνη. Το θερμό, πλούσιο σε μέταλλα, ρευστό ανέβαινε μέσα από τα ρήγματα και συναντούσε ψυχρό θαλάσσιο νερό που κατέβαινε/ Αποτέλεσμα της ανάμειξης θερμού μεταλλοφόρου ρευστού με ψυχρό νερό ήταν η απόθεση θειικου βαρίου, δηλαδή της βαρυτίνης.

Θείο

Τέλος, το θείο ή θειάφι είναι ένα κρυσταλλικό στερεό στοιχείο κίτρινου χρώματος και έντονης οσμής που συναντάται στη Γη (και ιδιαίτερα σε ηφαιστειογενείς περιοχές) τόσο στη φυσική μορφή του όσο και ως στοιχείο σε θειούχα ή θειικά ορυκτά. Πρόκειται για ένα στοιχείο γνωστό από την αρχαιότητα με ένα πλήθος εφαρμογών, από την κατασκευή λιπασμάτων και εντομοκτόνων μέχρι την πυρίτιδα και τα ελαστικά. Το θείο αποτελεί επίσης και ένα από τα πιο απαραίτητα στοιχεία για τον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς είναι απαραίτητο για τη σύνθεση ορισμένων αμινοξέων (κυστεΐνη, μεθειονίνη κ.α.) και βιταμινών (βιοτίνη-Β7 και θειαμίνη-Β1). Τα Θειωρυχεία στο Παλιόρεμα, στη νότια ακτή του νησιού, είναι ένα χαρακτηριστικό σημείο ύπαρξης εξαιρετικά όξινου θερμού νερού που μυρίζει θειικό οξύ ακόμα και σήμερα.

Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου

Η μακραίωνη μεταλλευτική ιστορία του νησιού προβάλλεται από τις 23 Μαΐου 1998 μέσα από το Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου. Στόχος του είναι να φέρει σε επαφή τους επισκέπτες με τις γεωλογικές ιδιαιτερότητες του νησιού, τις δραστηριότητες γύρω από την εξόρυξη των μεταλλευμάτων στον άξονα του χρόνου αλλά και της περιβαλλοντικής αποκατάστασης στις ανάλογες τοποθεσίες.

Στη συλλογή του περιλαμβάνονται δείγματα ορυκτών και κρυστάλλων από διάφορα μέρη του νησιού, καθώς και μια εξαιρετική συλλογή οψιδιανού, του Μηλιού λαογράφου και συλλέκτη Ζαφείρη Βάου – όλα πλαισιωμένα από φωτογραφικό υλικό,περιεκτικές επιγραφές, παλιούς και σύγχρονους γεωλογικούς και τοπογραφικούς χάρτες του νησιού.

Το μουσείο διαθέτει επίσης μία αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ειδικών εκθέσεων, εκδηλώσεων επιστημονικού περιεχομένου, καθώς και μια αίθουσα για την προβολή βίντεο σχετικών με τη θεματολογία του Μουσείου.

Ετικέτες: