Η άγνωστη ιστορία της Ορεινής Νάξου

Στην ορεινή ενδοχώρα της Νάξου, εκεί όπου οι άνθρωποι επιβιώνουν, διατηρώντας ζωντανή τη μακρά παράδοση του τόπου τους στην εξόρυξη σμύριδας από τα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι και σήμερα, μας μεταφέρει το ντοκιμαντέρ «Emery Tales» των Στέλιου Ευσταθόπουλου και Susanne Bausinger.

Η ταινία της Faos TV Productions, που συστήθηκε για πρώτη φορά στο κοινό μέσα από τη συμμετοχή της στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τον Μάρτιο του 2015 παρουσιάζεται απόψε στις 20:30 στο Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης από τον Σύλλογο Φίλων Τεχνικού Πολιτισμού, στο πλαίσιο των Σεμιναρίων Ερμούπολης.

Από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, έξι κοινότητες κατέχουν το προνόμιο να εξορύσσουν τη σμύριδα που κρύβεται στο βουνό Αμμόμαξη. Παλιά, η μαύρη πέτρα ήταν περιζήτητη στη βιομηχανία σαν λειαντικό. Σήμερα, το κράτος παραλαμβάνει τη «σοδειά» και παρέχει στους εργάτες... τα ένσημα του ΙΚΑ. Για να επιβιώνουν, παλεύουν με τα άγονα χωράφια τους. Πολλοί νέοι φεύγουν. «Χωρίς τη σμύριδα θα ερημώσουν τα χωριά μας», λέει ο Γιαννούλης. Τετρακόσιοι άνδρες έχουν ακόμη το δικαίωμα εργασίας. Και ανησυχούν: Το κράτος της κρίσης δεν θέλει να διατηρήσει την εξόρυξη. Το «σμυρίγλι» είναι η ζωή τους. Θα υπάρξει μέλλον;

Για το σημερινό πολύπλοκο καθεστώς στα ορυχεία της Νάξου, τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, αλλά και για την ανάγκη εξεύρεσης μιας λύσης για τη συνέχιση της παραγωγικής αυτής δραστηριότητας που αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο της τοπικής ιστορίας του νησιού, μιλάει στην «Κοινή Γνώμη» η κ. Bausinger.

Πώς προέκυψε η ιδέα για να ερευνήσετε και να αναδείξετε ένα την άγνωστη -για πολλούς- ιστορία των σμυριδεργατών της ορεινής Νάξου;

«Στο παρελθόν είχα επισκεφτεί τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις στο νησί, αλλά δεν είχα γνώση για τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η εξόρυξη. Στα μέσα του 2012 άρχισε μια διαμάχη, έγιναν απεργίες και προβλήθηκαν, μέσω του τύπου, τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι εργάτες. Την επόμενη χρονιά, επισκέφτηκα τα ορυχεία, με την επιθυμία να κάνω ένα ντοκουμέντο, μία καταγραφή που ποτέ δεν είχε γίνει. Για το λόγο αυτό δεν είχαμε βρει οπτικό υλικό που να σχετίζεται με τις συνθήκες εργασίας αλλά και με την «πρωτόγονη» φύση της δουλειάς. Πραγματοποιώντας κάποιες πρώτες λήψεις, είδαμε μπροστά μας έναν ολόκληρο κόσμο. Είναι ο κόσμος αυτών των χωριών που εδώ και εκατοντάδες χρόνια ζει από τη σμύριδα».

Τι ήταν αυτό που σας κίνησε περισσότερο το ενδιαφέρον;

«Κυρίως ο τρόπος της δουλειάς, που δεν έχει αλλάξει καθόλου και το γεγονός ότι δεν χρησιμοποιείται η τεχνολογία.  Όταν είδαν τα πλάνα κάποιοι φίλοι μου από τη Γερμανία,  έφεραν στο μυαλό τους εικόνες από 17ο-18ο αιώνα. Η εξόρυξη και η αγορά της σμύριδας συνεχίζεται με ένα περίεργο μοντέλο. Το κράτος αγοράζει τη σμύριδα αλλά εδώ και δεκαετίες δεν την πουλούσε. Φέτος έγινε για πρώτη φορά αυτό. Ωστόσο, τα ορυχεία δεν ανήκουν στο κράτος, αλλά σ’ εκείνους τους ανθρώπους. Με ενδιέφερε λοιπόν τόσο το καθεστώς, όσο και οι δικές τους μαρτυρίες. Πώς εκφράζονται και τι λένε οι ίδιοι για το μέλλον τους».

Στην περιγραφή του φιλμ θέλετε ένα ερώτημα: Θα υπάρξει μέλλον;

«Ακόμη δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Σίγουρα αυτή τη στιγμή υπάρχει ο κίνδυνος να κλείσουν κάποτε τα ορυχεία, γιατί το κράτος δεν έχει έσοδα και πρέπει να γίνονται επενδύσεις. Όμως το ερώτημα είναι «τι αναπτυξιακό μοντέλο θέλουμε». Θέλουμε να το εκμεταλλευτούμε τουριστικά; Θέλουμε να συνεχίσει η εξόρυξη με κάποιον συγκεκριμένο τρόπο; Όλο αυτό πρέπει να συζητηθεί από την τοπική κοινωνία. Οι άνθρωποι φοβούνται ότι θα τους πάρουν κι αυτό που έχουν, γι’ αυτό και δεν μπαίνουν εύκολα σε μια τέτοια συζήτηση. Ωστόσο, θα πρέπει να γίνει, ώστε να διαφυλαχθεί πάση θυσία το σημαντικό αυτό κομμάτι τόσο της ιστορίας όσο και του πολιτισμού της Νάξου. Δυστυχώς, σήμερα οι εργάτες λαμβάνουν μόνο την κοινωνική ασφάλειά τους, με την οποία προσπαθούν να κρατήσουν και τα ζώα τους. Όταν τους παίρνεις ένα μερίδιο των εισοδημάτων τους, πώς θα συνεχίσουν επάνω στα βουνά. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αφιερώσει όλη τους τη ζωή στα ορυχεία και δεν μπορούν καν να φανταστούν τη ζωή τους χωρίς αυτά. Πλέον υπάρχουν και αρκετοί νέοι που ενδιαφέρονται να δουλέψουν εκεί. Δεν ξέρω αν έχουν ανοίξει ξανά οι λίστες. Για μερικά χρόνια δεν έγραφαν κανέναν, αλλά αν συνεχιστεί αυτή κατάσταση, το επάγγελμα θα σβήσει σιγά σιγά μόνο του».

Αντιμετωπίσατε δυσκολίες κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων;

«Ναι, γιατί ο κόσμος είναι διχασμένος. Υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να κρύβουν πράγματα, θεωρώντας πως έτσι θα μείνουν όλα όπως είναι. Μεταξύ άλλων, συναντήσαμε κι ανθρώπους που μας πολέμησαν και δεν θέλησαν να κάνουμε αυτές τις λήψεις. Υπάρχουν όμως κι αυτοί που θέλουν να ξεκινήσει αυτή η συζήτηση και ήταν πρόθυμοι να μας μιλήσουν και να μας δείξουν. Πρόκειται για ένα λεπτό ζήτημα κι εμείς δεν θέλαμε να το παραβιάσουμε ή να τους εκθέσουμε. Αυτό το φιλμ ήταν μια ακροβασία, γιατί δεν θέλαμε να κάνουμε μια ταινία και να έρθει την επόμενη μέρα η Τρόικα και να πει, «κλείστε τα γιατί είναι μόνα έξοδα». Εμείς θέλαμε να βοηθήσουμε για να ξεκινήσει μια συζήτηση, πώς δηλαδή μπορεί αυτό να διατηρηθεί  και να ενταχθεί σε ένα αναπτυξιακό σχέδιο για όλο το νησί».

Ποια ήταν μέχρι σήμερα η αντίδραση του κοινού;

«Όπου προβάλλεται η ταινία, ο κόσμος κάνει ερωτήσεις, θέλει να μάθει. Αυτό που έχουμε εισπράξει είναι ότι λίγος κόσμος γνωρίζει γι’ αυτό τη δραστηριότητα. Και είναι κρίμα μια τέτοια παραγωγή να περιορίζεται τοπικά και να μην υπάρχει κάποιου είδους μάρκετινγκ. Επιπλέον, αυτό που κάνει εντύπωση στους θεατές είναι ότι δικαίωμα εργασίας στα ορυχεία έχουν μόνο τα αρσενικά μέλη κάποιων κοινοτήτων».

Υπάρχουν στα πλάνα σας κι άλλοι «κρυμμένοι θησαυροί» των Κυκλάδων που θα θέλατε να ανακαλύψετε και να αναδείξετε μέσα από το φακό σας;

«Υπάρχουν πάρα πολλά ενδιαφέροντα πράγματα στις Κυκλάδες και το καταπληκτικό είναι η διαφορετικότητα. Το κάθε νησί έχει ιδιαίτερη φύση, μια δική του ιστορία, πολλές δραστηριότητες πτυχές που δεν φανταζόμαστε καν. Το 2003 έκανα ένα φιλμ στη Σύρο με θέμα τους μικτούς γάμους (ορθόδοξο και καθολικό) μέσα από το οποίο διηγήθηκα όλη την ιστορία του νησιού. Το ντοκιμαντέρ αυτό προβλήθηκε στη Γερμανική τηλεόραση.