Ερμούπολη 1822

Η αρχή μιας νέας πόλης. Αυτό που έγινε εδώ πριν από ένα αιώνα..., δεν έγινε πουθενά αλλού. Στη Σύρο ξαναγεννήθηκε η Ελλάδα... είπε κάποτε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Αυτή η φράση τα συνοψίζει όλα... Εδώ, στο βραχονήσι των 85 τετραγωνικών χιλιομέτρων άνθισε ένας πολιτισμός, όμοιος με αυτόν των μεγάλων ελεύθερων Ευρωπαϊκών πόλεων. Ο περιηγητής Θεόφιλος Γκωτιέ που επισκέφτηκε τη Σύρο στις αρχές του 19ου αιώνα θα γράψει μεταξύ άλλων: “Ουγγρική ορχήστρα έπαιζε αποσπάσματα από Ιταλικά μελοδράματα. Η εντύπωση ήταν έξοχη. Η Σύρος είναι περίπου ο ομφαλός της Ελλάδας, πρωτεύουσα της κομψότητας και της αρχοντιάς. Ποιος αλήθεια φανταζόταν ότι θα συναντούσε τον κόσμο αυτό, φυτεμένο σ’ ένα βραχονήσι του Αιγαίου!” Αυτός ο πολιτισμός δημιουργήθηκε και άνθισε σε 11 μόλις χρόνια από τότε που οι πρώτοι πρόσφυγες έφτασαν στις ακτές του νησιού μας. Ήταν το 1822 όταν έγινε η μεγάλη σφαγή της Χίου από τους Τούρκους. Ακολούθησαν τα Ψαρά, η Κρήτη, η Κάσσος, η Ιωνία. Το Αιγαίο δονήθηκε από κραυγές ξεριζωμένων ανθρώπων. Αυλακωνόταν από πλοία με πρόσφυγες, που αναζητούσαν μια νέα πατρίδα. Όλη η Ελλάδα ήταν γεμάτη ερείπια και φωτιά. Και τότε... ανακαλύφθηκε το καλύτερο καταφύγιο. Η Σύρος! Ήταν ιδανικός τόπος. Το νησί δεν το άγγιξε ο πόλεμος. Ήταν ελεύθερο και προστατευμένο από μια μεγάλη Ευρωπαϊκή δύναμη: τη Γαλλία. Οι πρώτοι πρόσφυγες που αποβιβάζονται είναι Χιώτες. Πάμφτωχοι και ρακένδυτοι, αλλά πλούσιοι σε πείρα και γνώσεις. Οι πρόσφυγες φτιάχνουν πρόχειρες καλύβες στο ακατοίκητο, αλλά θαυμάσιο φυσικό λιμάνι. Σαν εργατικές μέλισσες αυτοί οι νέοι κάτοικοι ρίχνονται με πάθος στη δουλειά. Ενώ όλη η Ελλάδα ζει την περιπέτεια του πολέμου, η Σύρος περνά την ειρηνική και δημιουργική επανάσταση που θα την οδηγήσει στην ακμή. “Από Θεού άρχεσθε”! Μοιάζει να ‘ναι το μήνυμα των νέων κατοίκων. Το 1823 κτίζουν τον Ιερό Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Αφιερώνεται στο Σωτήρα Χριστό που τους έσωσε από τη σφαγή. Έτσι κτίζεται στη νέα πόλη ο πρώτος ναός της Ορθοδοξίας που μέχρι σήμερα είναι η Μητρόπολη των Ορθοδόξων. Η Μεταμόρφωση είναι σε ρυθμό βασιλικής. Το περίτεχνο ξύλινο τέμπλο της, ο Άμβωνας, ο Επισκοπικός Θρόνος και ο γυναικωνίτης είναι μπαρόκ. Αξιοπρόσεχτες είναι οι φορητές εικόνες αγίων που είναι αφιερώματα των πρώτων συντεχνιών (όπως οπωροπωλών, εμπόρων κ.α.). Ο ξακουστός Ναός της Παναγίας της Τήνου έχει πανομοιότυπο ολοσκάλιστο τέμπλο της Μεταμόρφωσης. Οι περίφημες βοτσαλωτές αυλές του ναού έγιναν από τους Χιώτες πολύ αργότερα, όταν μπόρεσαν να επιστρέψουν στο νησί τους και να μεταφέρουν μαύρα βότσαλα από τη μαύρη παραλία του νησιού “βόλια”. Στον αυλόγυρο της εκκλησίας βρίσκεται ο τάφος του Άνθιμου Γαζή, του μεγάλου διδασκάλου του γένους.

“Ερμούπολη”

Το 1826, όταν η νέα πόλη αρχίζει να αναπτύσσεται από το εμπόριο και τη ναυτιλία, οι δημογέροντες συγκεντρώνονται στις αυλές του Ναού και με προτροπή του Λουκά Ράλλη αποφασίζουν ομόφωνα να αφιερώσουν τη νέα πόλη στον κερδώο, αλλά και στον Λόγιο Θεό Ερμή. “Ερμούπολιν! Ερμούπολιν!” Φώναξαν όλοι οι δημογέροντες και ο λόγιος Ερμής έκανε το θαύμα του! Το 1833, ακριβώς 11 χρόνια από τη στιγμή που έφτασαν οι ρακένδυτοι πρόσφυγες στο νησί, χτίζουν το πρώτο Δημόσιο Γυμνάσιο της ελεύθερης Ελλάδας, με πρώτο γυμνασιάρχη τον Νεόφυτο Βάμβα, το μεγάλο διδάσκαλο του γένους. Είναι αληθινό θαύμα η ίδρυση αυτού του σχολείου γιατί, αν κατάφεραν αυτοί οι πάμφτωχοι άνθρωποι να ασχοληθούν με τα γράμματα και τις τέχνες τόσο σύντομα, σημαίνει ότι είχαν εξασφαλίσει ήδη μια άνετη ζωή από σκληρή δουλειά. Όταν λίγα χρόνια αργότερα ο Δήμος Ερμούπολης δεξιώθηκε στη Λέσχη τον Άγγλο Ναύαρχο Μεσογείου που είχε επισκεφτεί με το στόλο του τη Σύρο... κάποιος έπρεπε να προσφωνήσει τον Άγγλο στόλαρχο στην υποδοχή. Ο Γυμνασιάρχης Δουκάκης είπε πως έχει μαθητές που μιλούν Αγγλικά. Επέλεξε τον καλύτερο και του ζήτησε να γράψει την προσφώνηση. Την τελευταία όμως στιγμή προέκυψε ένα εμπόδιο. Ο Γυμνασιάρχης ήθελε να δει το κείμενο, πράγμα που ο μαθητής δεν φαινόταν διατεθειμένος να δεχτεί. “Δεν θα με λογοκρίνετε” είπε. “Εν τοιαύτη περίπτωση δεν θα μιλήσεις”. Απείλησε ο Γυμνασιάρχης. “Το προτιμώ” είπε ο νεαρός μαθητής. Ήταν όμως αργά για να ανατεθεί σε άλλον η προσφώνηση. Ο μαθητής μίλησε τόσο λαμπρά ώστε ο Άγγλος του είπε: “Είσαι σπουδαίος παιδί μου”.Ο μαθητής επαινέθηκε και φυσικά πήρε άριστα στο απολυτήριό του γιατί ήταν καλός μαθητής. Ο μαθητής εκείνος ήταν ο... Ελευθέριος Βενιζέλος, που αποφοίτησε από το γυμνάσιο Σύρου.

Λέσχες της Σύρου

Ήταν το 1830 όταν ιδρύθηκαν οι Συριανές Λέσχες της Σύρου: Η μια ήταν των Χίων και η άλλη των μη Χίων. Η λέχη των Χίων είναι το σημερινό Πνευματικό Κέντρο Ερμούπολης. Αυτές οι αίθουσες ήταν αίθουσες χορού όπου γέμιζαν με τις μελωδίες των Βιεννέζικων βαλς. Την ίδια εποχή εκδίδεται στην Ερμούπολη η πρώτη ξενόγλωσση εφημερίδα που εμφανίστηκε στην Ελλάδα. Είναι η “Μέλισσα” που συντάσσεται στα Ελληνικά και στα Γαλλικά.