Όραμα για μία ζωντανή θάλασσα

Στην ιστορία των επιτυχημένων περιβαλλοντικών δράσεων του WWF Ελλάς πέρασε το πρόγραμμα ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE “Ολοκληρωμένη προστασία της Μεσογειακής Φώκιας στις Βόρειες Κυκλάδες», το οποίο έκλεισε τον πενταετή κύκλο του, πετυχαίνοντας μία σειρά στόχων για μία ζωντανή θάλασσα.

Ο απολογισμός του προγράμματος, διάρκειας 57 μηνών (2013-2018) παρουσιάστηκε από τον Συντονιστή του, Σπύρο Κοτομάτα στην εκδήλωση λήξης του ΚΥΚΛΑΔΕΣ Life, η οποία πραγματοποιήθηκε το βράδυ της περασμένης Πέμπτης στην Αίθουσα Τέχνης «Γιάννης & Ελένη Βάτη», στην Ερμούπολη.

Με επίκεντρο τη Γυάρο και τη μεσογειακή φώκια, το KYKLADES LIFE ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2013, αποσκοπώντας στη δημιουργία μίας νέας Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής με πολλαπλά οφέλη για τη θαλάσσια ζωή και για την τοπική κοινωνία της περιοχής. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε στην ευρύτερη ζώνη γύρω από τη θαλάσσια περιοχή NATURA GR4220033 “NISOS GYAROS KAI THALASSIA ZONΙ”, αλλά εστίασε και στα νησιά της Άνδρου και Σύρου.

Βασικοί στόχοι του προγράμματος ήταν η δημιουργία και αποτελεσματική διαχείριση της πρώτης Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής (ΘΠΠ) στις Κυκλάδες, μέσω νέων προσεγγίσεων και πρωτοποριακών μεθόδων, η επιτυχημένη εφαρμογή και προώθηση πρακτικών βιώσιμης αλιείας στην ευρύτερη περιοχή των Κυκλάδων, η προστασία του σημαντικότερου πληθυσμού της Μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα & τη Μεσόγειο, η προστασία του χερσαίου και θαλάσσιου περιβάλλοντος της περιοχής, καθώς επίσης και η δημιουργία και προώθηση σε Μεσογειακό επίπεδο ενός νέου μοντέλου ΘΠΠ που βασίζεται στις αρχές της συνδιαχείρισης, της οικοσυστημικής προσέγγισης (ΕΒΜ) και της θαλάσσιας χωροταξίας (MSP).

Το ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE υλοποιήθηκε από το WWF Ελλάς μαζί με το Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, την Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Γεωγραφίας, τη MOm/ Εταιρία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας και το ιταλικό ινστιτούτο Tethys Research Institute.

Στις δράσεις του προγράμματος ενεπλάκησαν επίσης και άλλα συναρμόδια υπουργεία (Εμπορικής Ναυτιλίας, Πολιτισμού, Αγροτικής Ανάπτυξης), αλλά κυρίως οι τοπικές κοινωνίες, οι δήμοι Σύρου και Άνδρου, οι τοπικοί και περιφερειακοί φορείς (Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου), οι επαγγελματίες ψαράδες, οι ερασιτέχνες ψαράδες, ο τουριστικός τομέας, τα καταδυτικά κέντρα, οι τοπικοί σύλλογοι, άλλες εθνικές ΜΚΟ, οι σύλλογοι εξόριστων, και πολλοί άλλοι

Ποικίλες και πρωτοποριακές δράσεις

Στο πλαίσιο αυτό, υλοποιήθηκαν 34 συνολικά δράσεις:

Α) έρευνας και παρακολούθησης (χαρτογράφηση λιβαδιών Ποσειδωνίας & τραγάνας, αλιευτική έρευνα, παρακολούθηση πληθυσμών φωκών, παρακολούθηση χερσαίου και θαλάσσιου περιβάλλοντος, κοινωνικοοικονομική μελέτη)

Β) πολιτικής (σχεδιασμός ζωνών ρύθμισης αλιείας, σχεδιασμός και θεσμοθέτηση προστατευόμενης περιοχής (ΚΑΖ & Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο)

Γ) προστασίας και διαχείρισης (δημιουργία επιτροπής συνδιαχείρισης, πρότυπο σύστημα απομακρυσμένης επιτήρησης, τεχνικά μέτρα για την ανάκαμψη του χταποδιού, εγκατάσταση ειδικών αγκυροβολίων, καθαρισμοί ακτών & βυθού, σχεδιασμός και δημιουργία υποβρύχιων μονοπατιών)

Δ) Ενημέρωσης και εκπαίδευσης: website, social media, ντοκιμαντέρ, έντυπο υλικό, εξειδικευμένα εκπαιδευτικά σεμινάρια σε ψαράδες & τουριστικό τομέα, περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία  Άνδρου και Σύρου, σεμινάρια, εκδηλώσεις, εκθέσεις.

Επίτευξη σημαντικών στόχων

Μέσω του προγράμματος, επιβεβαιώθηκε ότι, στη Γυάρο ζει και αναπαράγεται το 27% του ελληνικού και το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού της Μεσογειακής φώκιας (70 άτομα, 10 γεννήσεις το χρόνο). Συλλέχθηκαν πάνω από 25.000 φωτογραφίες από τις αυτόματες κάμερες στις σπηλιές αναπαραγωγής, αναγνωρίστηκαν 34 άτομα του είδους και γεννήθηκαν συνολικά 45 φωκάκια.

Επιπλέον, βρέθηκαν και χαρτογραφήθηκαν μοναδικοί,, εκτεταμένοι και υγιείς θαλάσσιοι οικοτόποι (λιβάδια Ποσειδωνίας και τραγάνα), που φιλοξενούν θαλάσσιους οργανισμούς και πληθυσμούς ψαριών. Ο οικότοπος της τραγάνας, σε εξαιρετική κατάσταση, καλύπτει το  52% του βυθού της περιοχής. Υγιή λιβάδια Ποσειδώνιας εκτείνονται σε όλη τη περιοχή σε βάθη έως 40 μέτρα, χωρίς ίχνη καταστροφής από αλιεία με τράτα.

Σημειώνεται ότι, καταγράφηκαν περισσότερα από  37 είδη πουλιών, όπως οι σπάνιοι μαυροπετρίτες, σπιζαετοί, και πολλά θαλασσοπούλια και ανακαλύφθηκε η μεγαλύτερη αποικία του σπάνιου Μύχου, με πάνω από 2.000 άτομα,  να φωλιάζει στις βραχώδεις ακτές της Γυάρου. Τέλος, μελετήθηκαν οι κοινωνικοοικονικές συνθήκες της Σύρου και της Άνδρου και τις απόψεις των τοπικών κατοίκων και των ψαράδων για τη Γυάρο.

Οι υπεύθυνοι φρόντισαν το βιοτόπο της φώκιας, καθαρίζοντας τις σπηλιές και της παραλίες αναπαραγωγής και το βυθό από εγκαταλελειμμένα δίχτυα και σκουπίδια. Προστάτεψαν ενεργά τη Γυάρο, εγκαθιστώντας ένα πρωτοποριακό σύστημα απομακρυσμένης επιτήρησης, με τη χρήση  νέων τεχνολογιών (ραντάρ, μεγάλης εμβέλειας IR κάμερα, drone) που επιτρέπει στην ομάδα πεδίου και το Λιμεναρχείο Σύρου να επιτηρούν την περιοχή και να παρεμβαίνουν όταν χρειάζεται. Άνοιξαν νέες προοπτικές για την ανάπτυξη νέων ήπιων μορφών τουρισμού (π.χ. καταδυτικό τουρισμό, παρατήρηση φύσης, αλιευτικό τουρισμό) δημιουργώντας υποβρύχια μονοπάτια και ειδικά αγκυροβόλια, ενώ στήριξαν τους ντόπιους αλιείς με μια σειρά σεμιναρίων κατάρτισης για τους ψαράδες της Σύρου και της Άνδρου για βιώσιμες πρακτικές αλιείας και για την ανάπτυξη εναλλακτικών δραστηριοτήτων όπως ο αλιευτικός τουρισμός.

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην ευαισθητοποίηση της νέας γενιάς με μια σειρά από εκπαιδευτικές και δημιουργικές δράσεις σε όλα τα σχολεία της Σύρου και της Άνδρου, όπου εκατοντάδες παιδιά έμαθαν για τη φύση και την ιστορία της Γυάρου και της ευρύτερης περιοχής και στην ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών της Σύρου και της Άνδρου με ποικίλα επικοινωνιακά εργαλεία, άρθρα στον τύπο, παρουσιάσεις, ανοικτές εκδηλώσεις και εκθέσεις.

Ένα πρωτοποριακό σχήμα συν-διαχείρισης

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος, δημιουργήθηκε η Επιτροπή Συν-διαχείρισης Γυάρου, όπου 15 φορείς εργάστηκαν μαζί για δύο χρόνια και συμφώνησαν σε ένα κοινό όραμα, τη δημιουργία μιας πρότυπης θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής από κοινού με τις κοινωνίες της Σύρου και της Άνδρου με σεβασμό στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Η περιοχή αυτή θα κρατά ζωντανή την ιστορία θα ανοίγει ορίζοντες και θα δίνει το παράδειγμα.

Κύριο μέλημά της ήταν η συνδιαμόρφωση κοινών προτάσεων για τα μέτρα προστασίας και ανάδειξης της νέας προστατευόμενης περιοχής της Γυάρου και η διασφάλιση της θεσμικής προστασίας της, προωθώντας τη θεσμοθέτηση της περιοχής σαν Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο από τις εθνικές αρχές. Παράλληλα, η Γυάρος χαρακτηρίστηκε το 1ο Θαλάσσιο Καταφύγιο Άγριας Ζωής στη χώρα.

Η επόμενη ημέρα

Βασισμένοι στα αποτελέσματα του ΚΥΚΛΑΔΕΣ Life και χτίζοντας πάνω στα επιτεύγματά του, διαμορφώνεται ένα Σχέδιο Δράσης για την περίοδο 2018-2022 με στόχο τη διασφάλιση της αποτελεσματικής προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος (θαλάσσιου και χερσαίου) και ειδικά του πληθυσμού της Monachus monachus, την προώθηση της τοπικής βιώσιμης ανάπτυξης και την εδραίωση της συνδιαχείρισης της Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής της Γυάρου από το Φορέα Διαχείρισης Κυκλάδων, σαν μια πρότυπη ΘΠΠ στην Ελλάδα και την Μεσόγειο.

Κατά τη διάρκεια της συνάντησης προβλήθηκαν εντυπωσιακά βίντεο από όλες τις δράσεις του προγράμματος που υλοποιήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή των Βόρειων Κυκλάδων, ενώ οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν και έργα που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο των καλλιτεχνικών εργαστηρίων της Αναπτυξιακής Εταιρείας Κυκλάδων με θέμα την προστατευόμενη περιοχή της Γυάρου.