Απλή αναλογική στην Αυτοδιοίκηση

Το στίγμα των αναθεωρήσεων στο θεσμικό πλαίσιο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με κύριο την εφαρμογή της απλής αναλογικής, έδωσε ο υπουργός Εσωτερικών, Πάνος Σκουρλέτης, μιλώντας στο συνέδριο της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας.

Ο υπουργός κατέστησε σαφές προς τους Περιφερειάρχες της χώρας ότι η θεσμική αλλαγή του «Καλλικράτη», αφού ακολούθησε έναν εξαντλητικό διάλογο από τα μέσα του 2016, κατά τη διάρκεια του οποίου κατατέθηκαν αναλυτικά θέσεις, προτάσεις και ενστάσεις από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, πρόκειται να προχωρήσει από τη κυβέρνηση, στηριζόμενη σε τέσσερις βασικές αρχές: τη Δημοκρατία, την Αλληλεγγύη, τη Συμμετοχή και την Ανάπτυξη.

Αναπροσδιορίζεται η κατανομή αρμοδιοτήτων

Ο κ. Σκουρλέτης παραδέχτηκε ότι το θεσμικό πλαίσιο της Αυτοδιοίκησης έχει δομικές συνδέσεις με αυτό της κεντρικής Διοίκησης, συμμεριζόμενος τον προβληματισμό ότι οι αλλαγές στην αυτοδιοίκηση πρέπει να υποστηρίζονται από ουσιαστικές παρεμβάσεις στον τρόπο που λειτουργεί το κράτος.

Ειδικά για τις θεσμικές παρεμβάσεις που αφορούν στις Περιφέρειες,  ως κύρια σημεία επεσήμανε ότι οργανώνεται και θεσμοθετείται διαδικασία αναπροσδιορισμού της κατανομής αρμοδιοτήτων μεταξύ ΟΤΑ Α’ βαθμού – ΟΤΑ Β’ βαθμού – κράτους. Δεν πρόκειται για μια απλή αλληλομετάθεση, των κατακερματισμένων αρμοδιοτήτων που σήμερα αλληλ-επικαλύπτοντα. Θα θέτει τους όρους ανάθεσης πλήρων και «καθαρών» τομέων δημόσιας πολιτικής στο προσήκον επίπεδο διοίκησης. Λόγω του όγκου, της σημασίας και της έκτασης της διαδικασίας αυτής, ο σχετικός τομέας της μεταρρύθμισης δεν θα εξαντληθεί στο επερχόμενο νομοσχέδιο, που θα ενσωματώνει το πρώτο μεγάλο βήμα της μεταρρύθμισης του θεσμικού πλαισίου της Τ.Α.. Στο νομοσχέδιο αυτό θα προβλέπεται η ίδρυση ενός διαρκούς οργάνου ελέγχου της διαδικασίας αναπροσδιορισμού των αρμοδιοτήτων (με τη συμμετοχή εκπροσώπων των θεσμικών οργάνων της Τ.Α. και των συναρμόδιων υπουργείων), που θα διασφαλίζει ότι οποιαδήποτε σχετική αλλαγή δεν θα γίνεται με τρόπο πρόχειρο και αποσπασματικό, αλλά ύστερα από ενδελεχή νομοτεχνική και ουσιαστική επεξεργασία, που θα διασφαλίζει ταυτόχρονα ότι, κάθε μεταφορά αρμοδιότητας, θα συνοδεύεται από τη διασφάλιση των απαιτούμενων πόρων, ανθρώπινων και οικονομικών.

Με σεβασμό στις συνταγματικές και νομολογιακές επιταγές περί αρμοδιοτήτων, των οποίων η άσκηση επιβάλλεται να παραμένει στις κεντρικές κρατικές δομές, εξετάζεται θετικά η πρόταση για τη χάραξη του περιβαλλοντικού σχεδιασμού, την πρόταση για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων ή την πρόταση για την παροχή υπηρεσιών τεχνικού ελέγχου και υποστήριξης, εφόσον αξιολογείται ότι η τοπικότητα των εν λόγω πεδίων δύναται να εξυπηρετηθεί με το βέλτιστο τρόπο από τον  Β’ Βαθμό Αυτοδιοίκησης. Ήδη, άλλωστε, με τη νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τον έλεγχο και την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος ικανό μέρος των χωροταξικών και πολεοδομικών αρμοδιοτήτων, για το οποίο γίνεται λόγος στην πρόταση της ΕΝΠΕ, μεταφέρθηκε στο Β’ Βαθμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Επίσης, αντιμετωπίζεται και το δύσκολο ζήτημα της τεχνικής, διοικητικής και διαχειριστικής ανεπάρκειας των Τεχνικών Υπηρεσιών πολλών από τους Δήμους της χώρας, που αποτελεί παράγοντα αδυναμίας υλοποίησης βασικών και αναγκαίων έργων. Πέρα από συγκεκριμένες αλλαγές στο ν.4412/2016 που έχουν ήδη προωθηθεί σε συνεργασία με το Υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, προωθείται η συγκρότηση Διαδημοτικών Συνδέσμων, ανά νομό, που θα «συνενώνουν» τις τεχνικές υπηρεσίες των επιμέρους Δήμων που σήμερα δεν έχουν την αναγκαία επάρκεια και θα συνδιαμορφώνουν έναν φορέα ικανό να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις ανάγκες τεχνικών έργων όλων των επιμέρους Δήμων.

Προωθείται η δημιουργία μιας «τεχνικής ομπρέλας» πανελλαδικής εμβέλειας, υπό την ευθύνη της ΜΟΔ, που θα μπορεί να εξυπηρετεί κάθε Δήμο ή σύνδεσμο της χώρας που έχει σχετική ανάγκη.

Νέος Φορέας «Ελεγκτή Νομιμότητας»

Αναφορικά με τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, ο υπουργός ενημέρωσε ότι αναδομείται εκ βάθρων το πλαίσιο ελέγχου της νομιμότητας των αποφάσεων της Τ.Α., με την απόσπαση της σχετικής αρμοδιότητας από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και την ανάθεσή της σε έναν νέο φορέα, τον «Ελεγκτή Νομιμότητας», υπό την εποπτεία και την Ευθύνη του Υπουργείου Εσωτερικών, σε αποσυγκεντρωμένη κλίμακα, στελεχωμένου με εξειδικευμένους νομικούς. Αξιοποιούνται τα εργαλεία ανάλυσης κινδύνου (risk analysis) και αναπροσδιορίζεται το είδους των αποφάσεων που θα υποβάλλονται σε υποχρεωτικό έλεγχο νομιμότητας.

Περαιτέρω, σχεδιάζεται και προωθείται σταδιακά η υποκατάσταση των σημερινών Αποκεντρωμένων Διοικήσεων από περιφερειακές, κατά τόπους, υπηρεσίες των αντίστοιχων υπουργείων, ώστε να υπάρχει ενιαία και ομοιόμορφη άσκηση των σχετικών αρμοδιοτήτων.

Ξεκαθαρίστηκε δε ότι: 1) Οποιαδήποτε αλλαγή του πλαισίου λειτουργίας και αρμοδιοτήτων των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων δεν θα επηρεάσει έστω και κατ’ ελάχιστο τα δικαιώματα και τους όρους εργασίας του προσωπικού τους και

2) Η οργάνωση των περιφερειακών υπηρεσιών των αντίστοιχων υπουργείων είναι μια διαδικασία που προϋποθέτει την τροποποίηση των οργανισμών τους και έναν λεπτομερή διοικητικό σχεδιασμό, που θα απαιτήσει κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα. Δεν θα αιφνιδιαστεί λοιπόν κανείς, η όποια δε σχετική αλλαγή θα συντελεστεί αφού διασφαλιστεί η συνέχεια και η αποτελεσματικότητα του νέου διοικητικού - οργανωτικού σχήματος.

Θεσμός του Συμβουλίου Περιφερειακής Ενότητας

Στο επίπεδο της διάρθρωσης των Περιφερειών και της ενδοπεριφερειακής αποκέντρωσης, ο κ. Σκουρλέτης γνωστοποίησε ότι οι Περιφερειακές Ενότητες διατηρούνται ως εκλογικές περιφέρειες, με δικαίωμα όμως «επικοινωνίας» των ψηφοδελτίων (δηλ. δικαίωμα του εκλογέα μίας Περιφερειακής Ενότητας να βάλει έναν σταυρό και σε υποψήφιο άλλης Περιφερειακής Ενότητας).

Επίσης διατηρείται ως υποχρεωτικός ο θεσμός του χωρικού Αντιπεριφερειάρχη και εισάγεται ο θεσμός του Συμβουλίου Περιφερειακής Ενότητας, το οποίο θα απαρτίζεται από τους Περιφερειακούς Συμβούλους κάθε Ενότητας και τον οικείο χωρικό Αντιπεριφερειάρχη και θα διατυπώνει εισηγήσεις για σημαντικά θέματα που αφορούν την οικεία περιοχή.

Καθιέρωση απλής αναλογικής

Καθιερώνεται ως εκλογικό σύστημα και για τους δύο βαθμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης η απλή αναλογική για το σύνολο των εδρών των οικείων Συμβουλίων.

Το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι για του πολίτες των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο ήδη ισχύει στις δημοτικές εκλογές, επεκτείνεται και στις περιφερειακές εκλογές.

Η διεξαγωγή των αυτοδιοικητικών εκλογών αποσυνδέεται από το χρόνο διεξαγωγής των ευρωεκλογών.

Κατηγορίες κωλυμάτων εκλογιμότητας – όπως η γενική απαγόρευση να θέσουν υποψηφιότητα όλοι όσοι έχουν οποιαδήποτε σχέση εργασίας με το Δημόσιο, ακόμα και ορισμένου χρόνου (λ.χ. δίμηνη, πεντάμηνη κ.λπ. σύμβαση εργασίας) – οι οποίες περιορίζουν υπέρμετρα σε σύγκριση με τον επιδιωκόμενο σκοπό το δημοκρατικό δικαίωμα συμμετοχής στα τοπικά δημόσια πράγματα, εξορθολογίζονται.

Διευκολύνεται η συμμετοχή μικρών παρατάξεων, ομάδων πολιτών και τοπικών κινημάτων, καθώς η ανάδειξη των οργάνων των Κοινοτήτων (Συμβούλια) αποσυνδέεται από την ανάδειξη του κεντρικού Δημοτικού Συμβουλίου, με την έννοια ότι ένας συνδυασμός μπορεί να κατέλθει και αυτοτελώς σε μία μόνο Κοινότητα και, αντίστροφα, ένας συνδυασμός υποψηφίων για το κεντρικό Δημοτικό Συμβούλιο δεν απαιτείται να καταρτίζει ψηφοδέλτιο και για τις Κοινότητες.

Εισάγεται η εκλογή με ενιαίο (όχι δηλαδή παραταξιακό) ψηφοδέλτιο των μονομελών οργάνων-εκπροσώπων των πολύ μικρών Κοινοτήτων.

Αλλαγές σε επίπεδο Διοίκησης

Ο θεσμός του χωρικού Αντιπεριφερειάρχη διατηρείται, καταργείται όμως η άμεση, δηλαδή χωρίς σταυρό, εκλογή του, όπως ισχύει σήμερα. Αντίθετα, ο χωρικός Αντιπεριφερειάρχης κάθε Περιφερειακής Ενότητας θα ορίζεται από τον Περιφερειάρχη, μεταξύ των Συμβούλων που έχουν ήδη εκλεγεί στην οικεία Περιφέρεια, θα έχει με άλλα λόγια λόγο και η τοπική κοινωνία, μέσω του σταυρού.

Η συγκρότηση όλων των συλλογικών οργάνων των Δήμων και των Περιφερειών αντιστοιχίζεται στην αναλογική συγκρότηση των οικείων Συμβουλίων. Όπως είναι λογικό, το σύστημα της απλής αναλογικής, ως βασικός μηχανισμός εκδημοκρατισμού, διαχέεται στο σύνολο της οργάνωσης και λειτουργίας των ΟΤΑ.

Σημαντικό μέρος των αρμοδιοτήτων της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής και, δευτερευόντως, της Οικονομικής Επιτροπής, στο βαθμό που μπορεί να ασκηθεί αποτελεσματικά σε χαμηλότερο επίπεδο, μεταβιβάζεται στις Κοινότητες.

Ενισχύονται και θεσμοποιούνται οι διαδικασίες προκαταρκτικής διαβούλευσης, πριν την εισαγωγή και ψήφιση σημαντικών θεμάτων στο Δημοτικό/Περιφερειακό Συμβούλιο, προκειμένου να διευκολυνθεί η διαμόρφωση συναινέσεων.

Θεσμοί Κοινωνικής Συμμετοχής και Ελέγχου

Θεσμοθετείται η διενέργεια τοπικών δημοψηφισμάτων, όχι μόνο μετά από πρωτοβουλία των οργάνων του Δήμου, αλλά και κατόπιν λαϊκής πρωτοβουλίας.

Ο θεσμός του δημοψηφίσματος επεκτείνεται και σε επίπεδο Δημοτικής Ενότητας, ενώ ταυτόχρονα διευρύνονται οι περιπτώσεις κατά τις οποίες μπορεί να διεξαχθεί έγκυρα τοπικό δημοψήφισμα, ακόμα και για θέματα που δεν ανάγονται στη με τη στενή έννοια αρμοδιότητα των ΟΤΑ, ώστε να είναι δυνατή η διεξαγωγή (συμβουλευτικού υποχρεωτικά στην περίπτωση αυτή) δημοψηφίσματος για κάθε θέμα τοπικού ενδιαφέροντος. Για ειδικότερα δε, ζητήματα  προβλέπεται απλοποίηση της διαδικασίας διενέργειας τοπικών δημοψηφισμάτων, με ταυτόχρονη αποσύνδεση του θεσμού από τη βούληση της κεντρικής εξουσίας και ενδυνάμωση του κοινωνικού ελέγχου. Η Αυτοδιοίκηση πρέπει να έχει τη δυνατότητα να απευθύνεται στην τοπική κοινωνία και να ζητά με θεσμικό τρόπο τη γνώμη της, ακόμα και για μείζονος τοπικής σπουδαιότητας θέματα που δεν άπτονται των αρμοδιοτήτων του Δήμου ή της Περιφέρειας με τη στενή έννοια.