Οδοιπορικό στη Σύρα

Πόσα από τα μυστικά που κρύβει μέσα της η Σύρος μπορεί να χωρέσει ένα οδοιπορικό; Σε κάθε “γωνιά” του δρόμου, σε κάθε περιοχή, δεν σταματάς να ανακαλύπτεις. Να εκπλήσσεσαι και να θαυμάζεις το μεγαλείο της ιστορίας”

Κείμενο της δημοσιογράφου Άντζελας – Μαρίας Τσιφτσή

Για το “φαινόμενο” Σύρα, που γνώρισε θεαματική ανάπτυξη κατά τον 19ο αιώνα, έχουν γραφεί πολλά. Ακόμα και σήμερα συνεχίζουμε να την ανακαλύπτουμε, να την αναπολούμε...

Αποτελεί ένα από τα πιο λαμπερά κομμάτια της νεοελληνικής ιστορίας.

Σ' ένα ξερό “βράχο” όπως (χαϊδευτικά) αποκαλούν οι κάτοικοι της Ερμούπολης το νησί τους, πραγματοποιήθηκε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μια πρωτοφανής για τα τότε δεδομένα άνθιση. Οι νεοφερμένοι στη Σύρο (κυρίως Χιώτες) έχουν έφεση όχι μόνο στη ναυτιλία και το εμπόριο αλλά και στη μάθηση. Μπορεί να έχουν χάσει την περιουσία τους, ωστόσο διαθέτουν πείρα και πάνω απ' όλα πίστη στη δημιουργία μιας ελεύθερης πατρίδας. Και η Σύρος αποτελούσε πρόσφορο έδαφος για τα γόνιμα μυαλά των πανέξυπνων κατοίκων που ήθελαν να επιδείξουν τις δυνάμεις τους. (Αργότερα, στη σύνθεση των κατοίκων προστίθενται Μικρασιάτες, Πελοποννήσιοι, Βορειοελλαδίτες κ.α)

Από τη μια η γεωγραφική της θέση (στο κέντρο των Κυκλάδων, με φυσικό λιμάνι που επέτρεπε την ανάπτυξη του εμπορίου) και από την άλλη η πολύτιμη προστασία που πρόσφεραν οι Γάλλοι στους Συριανούς απέναντι στους Τούρκους, δημιουργούσαν ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του νησιού. Έτσι, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα η Ερμούπολη εξελίσσεται σε πρότυπο νεοελληνικής πόλης και στα 1826 “βαφτίζεται” επίσημα. Παίρνει το όνομά της από τον Κερδώο Ερμή, προστάτη του εμπορίου, στον οποίον οφείλει την εντυπωσιακή άνοδο. Ερμούπολις! Ερμούπολις! Αντήχησε στη νεόχτιστη εκκλησία της Μεταμόρφωσης η φωνή του Χιώτη Λουκά Ράλλη, που είναι ο ανάδοχος της, και των κατοίκων της. Δύο μόλις χρόνια αργότερα ορίζεται έδρα των Κυκλάδων και αποκτά τις διοικητικές και δικαστικές αρχές. Την ανοδική πορεία της τίποτε πια δεν μπορεί να τη σταματήσει! Γνωρίζει μια άνευ προηγουμένου οικονομική ανάπτυξη και μέσα σε λίγα χρόνια γίνεται η πρώτη ναυτική και βιομηχανική δύναμη της Ελλάδας. Παράλληλα με τον οικονομικό, πραγματοποιείται και πολιτιστικός οργασμός της Σύρου. Η ιστορία της έχει να επιδείξει πολυάριθμα σχολεία, την ίδρυση βιβλιοθήκης, τυπογραφείων, θεάτρου.

Αν δεν γνωρίζεις πως ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποφοίτησε από το ΒΑΣΙΛΙΚΟΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ ΣΥΡΟΥ με διαγωγή κοσμία, ενώ εκρίθη άξιος του βαθμού κάλλιστα (5,17/19) με άριστα το έξι, ανασκαλεύοντας την ιστορία του νησιού θα το πληροφορηθείτε. Εξάλλου, σχεδόν όλες οι αστραφτερές προσωπικότητες της εποχής έζησαν ή πέρασαν από τη Σύρο.

Το περίφημο θέατρο Απόλλων που εγκαινιάστηκε το 1864 είναι έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα P. Sampo... Γι' αυτό οι Ερμουπολίτες δήλωναν υπερήφανα ότι “πρωτεύει όλων των εν Ανατολή θέατρον και ιδίως των Αθηνών, Σμύρνης, Κωνσταντινούπολης και Αλεξάνδρειας”

Για το Δημαρχείο, Συριανή εφημερίδα σημειώνει στα 1856: “Εκείνο δε, όπερ προ πάντων φρονούμεν αναγκαίον εις τον Δήμον μας, θεωρούντες ως μεγίστην έλλειψιν το να μην έχει η πόλις μας, η πολύφημος Ερμούπολις, ίδιον κατάστημα δια την δημοτικήν αρχήν, εν ω άπασαι οι πόλεις της Ευρώπης και αι πλείσται της Ελλάδος έχουν ιδιόκτητον του δήμου των Hotel de ville”... Το έργο θεμελιώνεται και ολοκληρώνεται επί Δημαρχείας Δημητρίου Βαφιαδάκη, με αρχιτέκτονα τον περίφημο Τσίλλερ. Εντυπωσιακό, δεσπόζει στη Βόρεια πλευρά της κεντρικής πλατείας, επισημαίνοντας το κύρος και τη δύναμη της πόλης. Δυστυχώς ο Δ. Βαφιαδάκης, ο άνθρωπος που εργάστηκε με τόσο ζήλο για τη δημιουργία του πέθανε με το πέρας της οικοδομής, 8 Μαΐου 1898.

Η Σύρος δε σταματά ν' αποκαλύπτεται στον ταξιδιώτη. Τα νεοκλασικά αρχοντικά της, διάσπαρτα στο νησί, έχουν το καθ' ένα και μια ιστορία. Προσωπικότητες που φιλοξενήθηκαν πολυπράγμωνες κοσμικοί ιδιοκτήτες. Η παρουσία των αρχοντικών εκπλήσσει.... τα περισσότερα από αυτά στο εσωτερικό κρύβουν έναν πλούσιο εκφραστικό ζωγραφιστό κόσμο.

Η ολοκληρωμένη ωστόσο αίσθηση από την ατμόσφαιρα της Σύρου τον 19ο αιώνα δεν μπορεί να δοθεί αποκλειστικά από τα κτίρια. Διασώζονται γραπτά, καταστατικά Λεσχών και σχόλια εφημερίδων ή συγγραφέων που βοηθούν στη γνωριμία του νησιού. Η κοσμικότητα, οι λαμπρές εκδηλώσεις, οι πρεμιέρες και τα καλοκαιρινά θέρετρα είναι κομμάτια από τον παλμό του νησιού. Τα πολυτελή ενδύματα των κυριών, (που συνήθως παραγγέλλονταν απευθείας στην Ευρώπη), οι άμαξες κ.α. Λέγεται ότι στο θέατρο Απόλλων, που γέμιζε από κόσμο, στους εξώστες ανέβαιναν οι αλήτες. Κάποτε μάλιστα ένας από αυτούς, σφύριξε μια πριμαντόνα γιατί....έκανε φάλτσο!

Για τη δομή της Συριανής κοινωνίας καθοριστικός ήταν ο θεσμός της Λέσχης. Το καταστατικό της πρώτης Λέσχης, που ιδρύθηκε στην Ερμούπολη και που ονομαζόταν Ερμής, εξηγεί τους σκοπούς της: “Σκοπός της λέσχης είναι να προμηθεύει εις πεπολιτισμένους άνδρας μιαν καθημερινήν, ευάρεστον και ωφέλιμον διασκέδασιν, συνισταμένην εις εμπορικάς πληροφορίας, πολιτικάς ειδήσεις, χορούς κατά προσδιορισμένας εποχάς, συγκεχωρημένα παιχνίδια μαι μουσικάς αρμονίας. Κάθε άλλος σκοπός είναι αλλότριος εις αυτήν και απαράδεκτος”. Υπήρξαν και σύλλογοι “Φιλομουσών”, “Δικηγορικός”, “Ποδηλατιστών”, “Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων γνώσεων”.... κ.α

Παράλληλα οι κυρίες αναπτύσσουν ανάλογες κινήσεις δημιουργώντας τον σύλλογο “Επιτροπή κυριών” κ.α

Μια προσφιλής διασκέδαση της εποχής ήταν η οργάνωση φιλολογικών βραδινών, όπου αναλύονταν ποιητές και λογοτέχνες όπως ο Ροϊδης, ο Σουρής, ο Αμπελάς κ.ά. Στα σαλόνια της εποχής κύριοι και κυρίες άκουγαν κλασική μουσική ή έπαιζαν πιάνο και τραγουδούσαν.

Στα 1866 ο Νικόλαος Δραγούμης σημειώνει: “Η κοινωνία της Ερμουπόλεως κατέστη εντός της άλλης κοινωνίας.... une societe a part” εννοώντας την ύπαρξη ενός διαφορετικού τρόπου ζωής, τη δημιουργία μιας ξεχωριστής κοινωνίας. Σ' αυτό του το σχόλιο, εμείς, δεν έχουμε να προσθέσουμε τίποτε...”

Υ.Γ Το σημερινό άρθρο “ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗ ΣΥΡΑ” με επιμέλεια της δημοσιογράφου Άντζελας – Μαρίας Τσιφτσή, έχει γραφτεί πριν 28 χρόνια στο Αρχιτεκτονικό περιοδικό LIVING που ήταν γνωστό και εκτός Ελλάδας. Η κ. Άντζελα – Μαρία επισκέφθηκε το νησί μας και ενθουσιασμένη από την ομορφιά του και την ιστορία του, θέλησε να κάνει ένα “φιλολογικό περίπατο” όπως είπε: “στη μικρή Βενετία της Ερμούπολης, να γνωρίσει τα μνημειακά αρχοντικά της και να απολαύσει όχι μόνο την ιστορία τους, αλλά και τις σύγχρονες ανέσεις που προσφέρουν στους επισκέπτες της σημερινής εποχής”. Η κυρία Τσιφτσή μου είχε ζητήσει να την ξεναγήσω στο νησί μας και ιδιαίτερα θέλησε να γνωρίσει τα πανέμορφα αρχοντικά. Ενθουσιασμένη έγραψε πολλές σελίδες για τη “μικρή Βενετία” όπως απεκάλεσε τη Σύρο.... “με τα θαυμάσια κοσμικά σαλόνια της που τα φώτιζαν άριστες φιλολογικές βραδιές και καντρίλιες....”

Μαρία Ρώτα