Φωτιά: Χρηματοδότηση δισεκατομμυρίων από την ΕΕ με ανύπαρκτα αποτελέσματα

Χθες - 9:37

Στους... καπνούς των πυρκαγιών φαίνεται ότι χάνεται ο απολογισμός των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων για έργα πρόληψης και αποκατάστασης. Η Ευρωπαική Επιτροπή δεν διαθέτει ολοκληρωμένη εικόνα του ύψους των ενωσιακών πόρων που δαπανώνται για μέτρα που αφορούν τις δασικές πυρκαγιές, ενώ υπό αμφισβήτηση τίθενται τα επιτυγχανόμενα αποτελέσματα, αλλά κυρίως η μακροπρόθεση βιωσιμότητα των δράσεων που χρηματοδοτήθηκαν.

Αυτό διαπιστώνει η ειδική έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ), η οποία δημοσιοποιήθηκε τις προηγούμενες ημέρες και εξέτασε τις περιπτώσεις τεσσάρων χωρών, στις οποίες συγκαταλέγεται και η Ελλάδα (οι υπόλοιπες ήταν η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Πολωνία).

Οπως προκύπτει από τα συμπεράσματα τόσο η χώρα μας όσο και άλλα κράτη μέλη προωθούν έργα βασιζόμενες σε παρωχημένες εκτιμήσεις κινδύνου και δεν προγραμματίζουν παρεμβάσεις συντήρησής τους με αποτέλεσμα αυτά να έχουν... ημερομηνία λήξης.

Η μελέτη του ΕΕΣ εστίασε στα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης-ΕΓΤΑΑ, Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ταμείο Συνοχής) και στον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ). Στο πλαίσιο αυτό εξετάστηκαν έργα των περιόδων προγραμματισμού 2014-2020 και 2021-2027.

Βάσει των στοιχείων, η Ελλάδα έχει δεσμεύσει ποσά ύψους 837 εκ. ευρώ για μέτρα σχετικά με τις δασικές πυρκαγιές στα Σχέδια Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ενώ ιδιαίτερα χαμηλό – κάτω του 10% - καταγράφηκε το ποσοστό απορρόφησης των κονδυλίων του ΕΓΤΑΑ, με τις ελληνικές αρχές να το αποδίδουν εν μέρει στη χρηματοδότηση από τον ΜΑΑ και εν μέρει στην ανεπαρκή στελέχωση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, στις δυσκολίες στη χρήση των πλατφορμών για τα έργα του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης και στη μη εξοικείωση των Δασικών Υπηρεσιών με τις διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων.

Με την αναθεώρηση του ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης το 2023 οι αρχικές προτεραιότητες της χώρας μας άλλαξαν. Η Ελλάδα τροποποίησε και αύξησε τα κονδύλια για δράσεις πρόληψης των δασικών πυρκαγιών υπεριπλασιάζοντας εκείνα που αφορούν δασοκομικές εργασίες υπό τη διαχείριση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και μειώνοντας στο ένα τέταρτο τα κονδύλια για δράσεις αναδάσωσης, ενώ προβλέφθηκε νέος προϋπολογισμός για μέτρα πρόληψης, ύψους 470 εκατομμυρίων ευρώ.

Τα υφιστάμενα στοιχεία, όμως, φαίνεται πως δεν είναι αρκετά για να αποτιμήσουν με ακρίβεια τον αντίκτυπο της ευρωπαικής χρηματοδότησης στα κράτη μέλη. Οι συγγραφείς της έκθεσης αποδίδουν τη θολή εικόνα που έχει η Κομισιόν ως προς τα ποσά που δαπανήθηκαν στο γεγονός πως τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνται πάντοτε να κάνουν διάκριση μεταξύ των πυρκαγιών και άλλων ειδών φυσικών καταστροφών στα στοιχεία που υποβάλλουν στην Επιτροπή σχετικά με τα ποσά που δαπανήθηκαν.

Εργα βασισμένα σε χάρτες κινδύνου... 45 ετών στην Ελλάδα

Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι, πάντως, το γεγονός ότι η χώρα μας εξακολουθεί να επιλέγει περιοχές παρέμβασης βασισμένη σε στοιχεία... 45ετίας στηρίζοντας έργα σε παρωχημένες εκτιμήσεις κινδύνου πυρκαγιάς.

Οπως σημειώνει το ΕΕΣ, η εκτίμηση κινδύνου δασικών πυρκαγιών είναι θεμελιώδους σημασίας για την εκπόνηση σχεδίων πρόληψης, μετριασμού και ετοιμότητας. Στο παρελθόν, οι ενωσιακοί κανόνες για τη στήριξη από το Ευρωπαικό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) προέβλεπαν ότι επιλέξιμες για στήριξη που να αφορά την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών ήταν μόνον οι δασικές περιοχές που χαρακτηρίζονταν ως υψηλού ή μέσου κινδύνου πυρκαγιάς, σύμφωνα με τα σχέδια δασοπροστασίας των κρατών μελών. Η Επιτροπή κατάργησε την απαίτηση αυτή για την περίοδο 2023-2027. Εντούτοις, ορισμένα κράτη μέλη, όπως η Ισπανία και η Ελλάδα, εξακολουθούν να εφαρμόζουν αυτό το κριτήριο επιλεξιμότητας για τη στόχευση της στήριξης.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, στην Ελλάδα, όπως επισημαίνεται στην έκθεση, οι ευαίσθητες σε δασικές πυρκαγιές περιοχές της χώρας καθορίζονται με το προεδρικό διάταγμα 575/1980! «Οι ελληνικές αρχές δεν είχαν επικαιροποιήσει τον χάρτη από το 1980 και εξακολουθούσαν να τον χρησιμοποιούν για τον προσδιορισμό μέτρων διαχείρισης του κινδύνου δασικών πυρκαγιών», αναφέρουν οι ερευνητές.

Σύμφωνα με τους ίδιους, οι παρωχημένες εκτιμήσεις κινδύνου μπορεί να επηρεάσουν την επιλογή των έργων. Αναφέρουν ως παράδειγμα ένα από τα έργα του δείγματος, το οποίο υλοποιήθηκε σε περιοχή που το 1980 δεν είχε χαρακτηριστεί ως ευαίσθητη σε δασικές πυρκαγιές. «Ως αποτέλεσμα, η τοπική δασική υπηρεσία χρειάστηκε να παράσχει πρόσθετη αιτιολόγηση για τα προτεινόμενα μέτρα, παρόλο που η επιτροπή διαχείρισης δασών στην έκθεσή της του 2019 την είχε χαρακτηρίσει εξαιρετικά επιρρεπή σε πυρκαγιά».

Στο μεταξύ, όπως προέκυψε από την έρευνα, παρά την ύπαρξη εξελιγμένων συστημάτων όπως το EFFIS – το ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών για τις δασικές πυρκαγιές – τα δεδομένα τους δεν αξιοποιούνται επαρκώς από τα κράτη μέλη για την παρακολούθηση των χρηματοδοτούμενων έργων και την αξιολόγησή τους.

Ενα από τα θετικά στοιχεία που κατέγραψε η μελέτη είναι οι ενδείξεις στροφής προς την πρόληψη, κάτι που τεκμηριώνεται σε στοιχεία του ΟΟΣΑ μετά τις ακραίες πυρκαγιές που σημειώθηκαν στις αρχές της δεκαετίας που διανύουμε.

Χαμηλός ανταγωνισμός – κανένας προγραμματισμός συντήρησης των έργων

Σύμφωνα με τη μελέτη, μικρή ανταπόκριση, η οποία δεν ευνοεί τον ανταγωνισμό παρατηρείται και για τα έργα αποκατάστασης μετά από πυρκαγιά. Στην Ελλάδα η προθεσμία της πρόσκλησης για δύο τέτοια έργα χρειάστηκε να παραταθεί αρκετές φορές λόγω χαμηλού ενδιαφέροντος, όπως σημειώνεται, ενώ αντίστοιχη εικόνα εμφανίζουν και τα υπόλοιπα κράτη που ελέγχθηκαν.

Πιο ανησυχητικό είναι ωστόσο το γεγονός ότι λείπει εντελώς ο σχεδιασμός για τη συντήρηση των παρεμβάσεων που χρηματοδοτήθηκαν. Στη χώρα μας, οι εργασίες πρόληψης, όπως ο καθαρισμός δασών, η συντήρηση δασικών οδών και υφιστάμενων αντιπυρικών ζωνών και η δημιουργία μικτών αντιπυρικών ζωνών, αναμένεται να καλύψουν περισσότερα από 100.000 εκτάρια με τον προυπολογισμό να ανέρχεται σε 470 εκατομμύρια ευρώ. Ομως – όπως τονίζεται στη μελέτη – τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Πορτογαλία «κατά τον χρόνο του ελέγχου μας, τα δύο αυτά κράτη μέλη δεν είχαν ακόμη εξασφαλίσει από τον ενωσιακό ή τον εθνικό προϋπολογισμό τους πόρους που απαιτούνται για τη διατήρηση αυτών των δράσεων μακροπρόθεσμα».

Οι ελεγκτές δεν εντόπισαν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι υπάρχει κάποιο σχέδιο σχετικά με το πώς θα χρηματοδοτούνταν οι εργασίες συντήρησης μετά τη λήξη του Ταμείου Ανάκαμψης, πράγμα που σημαίνει σημαίνει ότι ο αντίκτυπος αυτής της μεγάλης χρηματοδότησης «θα μπορούσε να περιοριστεί σε 3-4 χρόνια».

Η έκθεση αναφέρεται και σε έργα καινοτομίας που εάν δεν μείνουν στα χαρτιά, καθυστερούν πολύ να υλοποιηθούν. Περιγράφουν μεταξύ άλλων ένα έργο αναδάσωσης στη χώρα μας σε έκταση πέντε εκταρίων, το οποίο υποστηρίζεται από τεχνολογία που αναμένεται να συμβάλει στον προσδιορισμό του βέλτιστου χρονοδιαγράμματος για το πότισμα κατά τα πρώτα έτη μετά τη φύτευση με στόχο την αύξηση του ποσοστού επιτυχίας της αναδάσωσης. Ωστόσο ενώ κατά τον χρόνο επίσκεψης των ελεγκτών η φύτευση είχε ολοκληρωθεί, το σχετικό σύστημα δεν αναμενόταν να είναι έτοιμο πριν το τέλος του 2025.

Οι συστάσεις του ΕΕΣ

Το Ελεγκτικό Συνέδριο προχώρησε σε δύο βασικές συστάσεις προς την Επιτροπή, τις οποίες θα πρέπει να εφαρμόσει εντός του 2026 και συγκεκριμένα:

Να προωθεί ορθές πρακτικές που εξασφαλίζουν ότι τα ενωσιακά κονδύλια διατίθενται σε έργα που υπόσχονται τον μεγαλύτερο αντίκτυπο και χρησιμοποιούν σαφείς και επικαιροποιημένους χάρτες κινδύνων, λαμβάνουν υπόψη τη διάσταση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας, εξισορροπούν τη χρήση του κριτηρίου της γεωγραφικής κάλυψης με κριτήρια που συνυπολογίζουν τον κίνδυνο.
Να αξιολογεί τα αποτελέσματα και να διαδίδει πληροφορίες για αποτελεσματικές δράσεις. Ειδικότερα την καλεί να αξιοποιήσει τις πληροφορίες που είναι διαθέσιμες σε επίπεδο ΕΕ (π.χ. στο EFFIS), συνδυάζοντάς τες με δεδομένα των κρατών μελών, προκειμένου να σχηματίσει συνολική εικόνα της αποτελεσματικότητας της ενωσιακής χρηματοδότησης, να μεριμνήσει για τη διάδοση στις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών πληροφοριών για αποτελεσματικά έργα έρευνας και επίδειξης σχετικά με τις δασικές πυρκαγιές, να προτείνει στα κράτη μέλη ορθές πρακτικές για τον σχεδιασμό των συναφών μέτρων.

Μάστιγα οι δασικές πυρκαγιές

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, στην ΕΕ εκδηλώνονται κάθε χρόνο περισσότερες από χίλιες δασικές πυρκαγιές, με καθεμία να κατακαίει τουλάχιστον 30 εκτάρια. Οι πυρκαγιές αυτές κάνουν στάχτη κατά μέσο όρο 353.000 εκτάρια ετησίως, ενώ προκαλούν απώλειες ανθρώπινων ζωών (41 θάνατοι το 2023) και οικονομικές ζημίες που εκτιμώνται σε περίπου 2 δισεκατομμύρια ευρώ. Τα αρχικά προσωρινά στοιχεία για το 2024 που είναι διαθέσιμα στο EFFIS δείχνουν 383.000 εκτάρια καμένων εκτάσεων, 1.520 πυρκαγιές και εκπομπές 23 μεγατόνων διοξειδίου του άνθρακα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι βάσει ερευνητικών δεδομένων, μεταξύ των δασικών πυρκαγιών γνωστής αιτίας, δηλαδή στις μισές περιπτώσεις, περίπου το 96% προκαλείται από ανθρώπινη ενέργεια, είτε σκόπιμα είτε εξ αμελείας, και μόλις το 4% οφείλεται σε φυσικά αίτια, όπως η κεραυνική δραστηριότητα.

https://www.ethnos.gr/