Ο Χότζας γιατρός

Πολλοί λαοί έχουν ένα λαϊκό θυμόσοφο παραδοσιακό ήρωα. Εμείς έχομε τον Καραγκιόζη, οι Γερμανοί τον Τιλ Όιλενσπιγκελ, οι Τούρκοι το Ναστρεντίν Χότζα κλπ. Κάποτε λοιπόν έπεσε επιδημία, το νοσοκομείο γέμισε αρρώστους και ο Πασάς δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Διόρισε γιατρό το Χότζα που υποσχέθηκε πως θα το έλυνε αμέσως. Γέμισε ένα πιθάρι με λάδι, το έβαλε στη φωτιά κι όταν έβρασε, κάλεσε έναν έναν τους νοσηλευομένους και τους είπε πως έχει μια νέα θεραπεία. Όποιος είναι άρρωστος θα κάνει ένα λουτρό μέσα στο πιθάρι με το βραστό λάδι. Όποιος δεν ήταν άρρωστος θα έπρεπε να βγει από το νοσοκομείο. Φυσικά κανένας δεν ήθελε τη θαυματουργή θεραπεία κι έτσι το νοσοκομείο άδειασε.

Τη μέθοδο του Ναστρεντίν τη χρησιμοποιούμε ακόμη σήμερα, κάπως εκμοντερνισμένα. Δεν χρειάζεται να βράζουμε λάδι. Στα ιδρύματα της δημόσιας υγείας οι ουρές είναι τόσο μακρές που είναι απλησίαστες. Για να κάνει διακοπή της εγκυμοσύνης μια γυναίκα, της κλείνουν ραντεβού σε έξι μήνες. Ευτυχώς υπάρχει και η ιδιωτική υγεία. Εκεί όμως πρέπει να πληρώσει τόσα πολλά ο άρρωστος, που, άστο, καλύτερα η αρρώστια. Και τότε επεμβαίνει το κράτος. Ένας σοφός Πρόεδρος πλούσιου κράτους επιβάλλει δασμούς στην εισαγωγή εμβολίων, που γίνονται έτσι πανάκριβα και σχεδόν κανένας δεν τα θέλει. Κι ο Πρόεδρος καμαρώνει ότι εφαρμόζει την ιατρική δεοντολογία σύμφωνα με την οποίαν κανένας δεν υποβάλλεται σε κάποια θεραπεία που δεν την επιθυμεί. Περιττό να πω πως τα παραδείγματα που ανέφερα είναι φανταστικά. Πουθενά στον κόσμο δεν γίνονται τέτοια πράγματα. Αν είναι δυνατόν!

Ποια είναι η αξία της υγείας; Λένε πως η υγεία αξίζει 1· ο πλούτος αξίζει 10· ο έρωτας 100· η δόξα 1000. Αφαίρεσε το 1 και δες τι μένει. Να το δούμε όμως και κάπως πιο σοβαρά. Καθένας θέλει πολλά και ποικίλα και κανένας δεν θέλει τα ίδια με έναν άλλο. Σε ένα σύνολο όμως κάποιες από τις ποικίλες επιθυμίες συμπίπτουν σε όλους. Κι αυτές είναι εκείνο που θέλει το σύνολο. Αυτές είναι η ηθική του. Εγώ, μέλος του συνόλου, διαφωνώ με κάποια πράγματα, αλλά επειδή είναι περισσότερα εκείνα με τα οποία συμφωνώ παραμένω μέλος της. Ποιοι είναι οι στόχοι μιας κοινωνίας στους οποίους όλοι συμφωνούμε; Ένας είναι η διατροφή μας, που στην κοινωνία παίρνει τη μορφή της οικονομίας. Άλλος είναι η άμυνα, εναντίον όσων προσπαθούν να σφετεριστούν τα όσα έχομε και τα φυλάμε να πολλαπλασιάζονται για να καλύπτουν τις ανάγκες μας. Η λογική είναι ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να ζουν. Όπως αναπνέουν τον αέρα δωρεάν έτσι πρέπει και να μπορούν να έχουν εξασφαλισμένα κάποια αγαθά πέρα από τη διατροφή και την άμυνα. Για παράδειγμα, ύδρευση, στέγαση, ηλεκτροδότηση, παιδεία, μεταφορές, ασφάλεια, πάρκα, δρόμους πλατείες κλπ. Μα δωρεάν; Ακόμη και σε όσους δεν προσφέρουν τίποτε, διότι είναι τεμπέληδες; Αν προσφέρουμε τέτοιες υπηρεσίες στα κατοικίδια ζώα μας, τα σκυλιά και τα γατιά μας, χωρίς να εργάζονται, μήπως είναι λογικό να προσφέρουμε τα ίδια σε όλους τους πολίτες της κοινωνίας μας; Ας σκεφτούμε επιπλέον ότι αυτοί οι τεμπέληδες συμβάλλουν στην ανανέωση της πολιτείας μας γεννώντας παιδιά και ότι σε κάποια φάση της ζωής τους υπηρέτησαν την πατρίδα μας, διαθέτοντας την ίδια τη ζωή τους και υπακούοντας ασυζητητί στους ανωτέρους τους, ό,τι τους διέταζαν. Όλα αυτά, όπως και οι προκομμένοι.

Τι ακριβώς επιδιώκομε λέγοντας υγεία; Ως τώρα, τον καλύτερο ορισμό, πιστεύω, τον έχει δώσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στην Alma Ata στο Καζακστάν (1948): "η κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία νόσου ή αναπηρίας". Θα σταθώ σε δύο σημεία. Πρώτο, ο ορισμός δίνεται θετικά ως ευεξία, όχι αρνητικά, απουσία νόσου ή αναπηρίας. Δεύτερο εμπεριέχει μια σωματική, ψυχική, αλλά και κοινωνική ευεξία (αντιστοιχώντας στις 3 όψεις της ύπαρξής μας που έχω επανειλημμένα περιγράψει, το αισθητό (σωματικό, φυσικό), το νοητό (ψυχικό) και το κοινωνικό Εγώ. Οι προσπάθειες αποσκοπούν τόσο στην αναβολή όσο γίνεται του θανάτου όσο και στην απαλλαγή από συμπτώματα. Επιπλέον όμως, η κοινωνική συνιστώσα της υγείας σημαίνει ότι ο άνθρωπος μπορεί να αντεπεξέρχεται στις κοινωνικές υποχρεώσεις του στις σχέσεις του με άλλους, οικογένεια, φίλους, επαγγελματικές, πολιτικές ανάγκες κοκ όσο αυτές εξαρτώνται από την υγεία. Αν είναι άρρωστος και υποχρεωμένος να πληρώνει υπέρογκα ποσά για να εξασφαλίσει την αποτροπή του θανάτου και την απαλλαγή από συμπτώματα, δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στις κοινωνικές ανάγκες του.

Αν και η υγεία είναι ό,τι πιο πολύτιμο υπάρχει για τον καθένα, για την κοινωνία όμως το πολυτιμότερο είναι η ειρήνη. Όπως υγεία δεν σημαίνει απουσία νόσου, έτσι και ειρήνη δεν σημαίνει απουσία πολέμου. Ο πόλεμος μπορεί να αποτραπεί και με υποδούλωση μιας κοινωνίας σε μιαν άλλη. Αν το 1940 είχαμε πει "Ναι" στον ιταλικό φασισμό δεν θα είχαμε πόλεμο, αλλά με υποδούλωσή μας στους Ιταλούς του Μουσολίνη. Αυτό βέβαια δεν θα ήταν ειρήνη. Είναι βέβαιο πως θα αναπτυσσόταν ένοπλη αντίσταση, όπως όντως αναπτύχθηκε στην κατοχή.

Η υγεία, απαιτεί και σωματική και ψυχική και κοινωνική ευεξία. Το ίδιο η ειρήνη απαιτεί σωστή οικονομία, χωρίς ανισότητες πέρα από τις αναγκαίες για ανάπτυξη, πολιτική, με επικράτηση της βούλησης του δήμου, όπως με δημοψηφίσματα και κληρωμένη βουλή, και βέβαια, κατάλληλη διπλωματία που ρυθμίζει τις σχέσεις της πολιτείας με άλλες πολιτείες, χωρίς την προσφυγή στη βία. Διπλωματία ονομάζεται η τέχνη και πρακτική της διεξαγωγής διαπραγματεύσεων μεταξύ εκπροσώπων ομάδων ή κρατών σχετικά με θέματα που αφορούν την ειρήνη (ή πόλεμο), την οικονομία (βασικά εμπόριο), τον πολιτισμό, το περιβάλλον και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η λογική Χότζα είναι ένας από τους τρόπους που οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν τα προβλήματα. Πρόβλημα δεν είναι ότι οι άνθρωποι αρρωσταίνουν, αλλά ότι είναι υπερπλήρες το νοσοκομείο. Αδειάζω το νοσοκομείο και μάλιστα με τη βούληση των νοσηλευομένων και το πρόβλημα λύθηκε. Όμως το πρόβλημα που λύθηκε ήταν γιαλαντζί. Το αληθινό ήταν οι αρρώστιες. Προκύπτει ένα σκάνδαλο με τραγικές ή διεθνείς συνέπειες (σε όλες τις κυβερνήσεις υπάρχουν σκάνδαλα. Δεν υπάρχουν στα κόμματα που δεν κυβέρνησαν ποτέ). Πώς αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι τα καημένα τα ζώα που δεν φταίνε σε τίποτα. Κάποιος χτύπησε το γάιδαρό του. Απαίσιο, σκανδαλώδες. Η κυβέρνηση το αντιμετωπίζει εφαρμόζοντας αυστηρές ποινές (η δικαιοσύνη διορίζεται από αυτήν) κι έτσι αυτή η κυβέρνηση είναι εκείνη που αντιμετωπίζει αμείλικτα τα σκάνδαλα. Φανταστικά παραδείγματα βέβαια.