Του κουτιού

Η έκφραση σημαίνει μεταχειρισμένο αλλά σχεδόν καινούργιο, σε πολύ καλή κατάσταση. λέει ο παντογνώστης Γκούγκλος. Εγώ όμως θυμάμαι παιδί την έκφραση που ήταν πιο κυριολεκτική. Οι κυρίες της καλής κοινωνίας έφτιαχναν καπέλα για τις δεξιώσεις. Οι πιο πλούσιες όμως τα παράγγελναν, κυρίως στο Παρίσι, και έφταναν με το ταχυδρομείο μέσα σε ένα κουτί. Η έκφραση "του κουτιού" σήμαινε κάτι το πραγματικά εκλεκτό. Γιατί εκλεκτό; Μα ήταν προεπιλεγμένο από ειδήμονες. Που ήξεραν καλύτερα από τις κυρίες και τα δικά μας πιλοποιεία τι ήταν καλό και τι σκάρτο.

Είναι όμως έτσι; Σήμερα τα περισσότερα από τα αγαθά που αγοράζω είναι "του κουτιού", συσκευασμένα. Ακόμη και τα ζαρζαβατικά και τα κρεατικά όλα είναι συσκευασμένα, εκτός αν τα αγοράσω από τη λαϊκή αγορά, όπου συνήθως οι ίδιοι οι παραγωγοί φέρνουν τα προϊόντα τους. Και τώρα τίθεται το ερώτημα. Τι είναι καλύτερο, ό,τι είναι συσκευασμένο ή ό,τι είναι χύμα; Να αγοράσω ένα κουστούμι ετοιμοπαράδοτο. του κουτιού, ή να το ράψω στη ράφτη μου;

Φοβούμαι πως η απάντηση δεν είναι εύκολη. Αγοράζοντας προϊόντα συσκευασμένα μεταθέτω την ευθύνη της επιλογής από εμένα σε κάποιον άλλον. Αυτός έχει κάποια τεκμήρια ότι έχει ιδιαίτερες γνώσεις και εμπειρία που αφορούν το αγαθό. Μπορεί να είναι π.χ. γευσιγνώστης για να διαλέξω φαγητό ή κρασί. Αυτός ξέρει καλύτερα από εμένα. Ξέρει όμως; Πιθανόν. Αλλά αυτό δεν αφαιρεί από εμένα την ευθύνη, διότι πρέπει να ξέρω πώς να διαλέξω τον ικανό, τον ειδήμονα. Ξέρω όμως; Αν είμαι ικανός να διαλέξω τον ειδικό, μήπως είμαι ικανός να διαλέξω και ποιο από τα διατιθέμενα αγαθά είναι το καταλληλότερο για μένα;

Στο πολιτικό σύστημά μας οι άρχοντές μας, ειδικότερα οι βουλευτές, είναι του κουτιού. Τους έχουν προεπιλέξει πριν από εμάς για μας τα κόμματα. Εμείς απλώς διαλέγομε μεταξύ προεπιλεγμένων. Το σύστημά μας είναι εξέλιξη της Ρωμαϊκής res publica, είναι ρεπούμπλικα που είναι ένα είδος ολιγαρχίας. Ο Αριστοτέλης διαπιστώνει ότι "Ἒχει δὲ καὶ περὶ τὴν αἳρεσιν τῶν ἀρχόντων τὸ ἐξ αἱρετῶν αἱρετούς ἐπικίνδυνον", δηλαδή η εκλογή των αρχόντων από προεκλεγμένους είναι επικίνδυνη. Γιατί; Δεν το εξηγεί. Όμως, καθώς εμείς το ζούμε, ξέρομε πως η εκλογή των βουλευτών μας σημαίνει συναλλαγή. Εγώ (ή κάποιος που λόγω της θέσης του επηρεάζει πολλές ψήφους) αγοράζομε εξυπηρέτηση από το βουλευτή που ψηφίσαμε πληρώνοντάς τον με την ψήφο μας. Κι αυτός συνήθως μας εξυπηρετεί ενεργώντας στα σύνορα των νόμων. Μπορεί π.χ. να επισπεύδει ή, αντίθετα, να καθυστερεί με ένα τηλεφώνημά του την απονομή δικαιοσύνης, αν δεν μπορεί να επηρεάσει την ετυμηγορία της. Για να εισπράξει την ψήφο μου και, μαζί μ΄ αυτήν, ένα μέρος της πολιτικής ελευθερίας μου.

Από την άλλη, η "συσκευασία" είναι πολύτιμη. Ενυπόγραφα, υπεύθυνα επομένως, υπάρχει μια εγγύηση ότι δεν υπάρχει νοθεία. Ο βουλευτής είναι ο λιγότερο ελεύθερος πολίτης που έχομε στην πολιτεία μας. Είναι υποχρεωμένος να εκτελεί ό,τι του υπαγορεύει το κόμμα του, ακόμη και ενάντια στη συνείδησή του, αλλιώς δεν θα ξαναείναι υποψήφιος. Και είναι υποχρεωμένος να κάνει ό,τι του ζητούν οι ψηφοφόροι του, αλλιώς δεν θα ξαναεκλεγεί. Το χειρότερο είναι ότι ενώ οποιονδήποτε πληρεξούσιό μου μπορώ να τον αλλάξω όποια στιγμή θέλω, το βουλευτή που ψήφισα δεν μπορώ να τον αντικαταστήσω πριν από τις επόμενες εκλογές. Ως τότε ποιος ζει ποιος πεθαίνει.

Σε μια ιδανική δημοκρατική κοινωνία, όπως εγώ τη φαντάζομαι βέβαια, είναι απαραίτητο να υπάρχει κάποια ηγεσία για πολλούς λόγους και πρωταρχικά για να διατηρεί την ενότητα της πολιτείας. Η ηγεσία πρέπει να μπορεί να επιλέγει τις προτεραιότητες των προβλημάτων και τις δυνατές λύσεις τους. Επομένως πρέπει να διαθέτει άτομα με επαρκείς γνώσεις και πείρα για να εκτελέσουν τέτοιο έργο. Προϋπάρχοντες νόμοι οφείλουν να ορίζουν ένα ελάχιστο τεκμηρίωσης τέτοιων ικανοτήτων, όπως πτυχίο ανώτατης εκπαίδευσης και προϋπηρεσία σε διοικητικές θέσεις. Εφόσον υπάρχουν πολλοί σ΄ αυτή την κατηγορία, στην ιδανική πολιτεία, εφόσον είναι δημοκρατική, ο λαός θα επιλέξει ποιους θεωρεί καταλληλότερους από τους προεπιλεγμένους. Αυτή θα είναι η κυβέρνηση. Ό,τι αυτοί επιλέγουν δεν είναι ό,τι καταλληλότερο υπάρχει για τη συγκεκριμένη κοινωνία. Το καλύτερο για τον ένα δεν είναι καλύτερο για τον άλλο. Ό,τι είναι καλό για ένα λαό που ζει σε συγκεκριμένο γεωγραφικό τόπο με ορισμένη ιστορία, δεν είναι το καλύτερο για έναν άλλο σε διαφορετικό τόπο και με άλλη ιστορία. Κι ακόμη, ό,τι ήταν καλό πριν από καιρό, δεν είναι καλό σήμερα. Και, ανεξάρτητα από όλα αυτά, ο λαός θέλει κάτι τώρα άλλο από εκείνο που ήθελε στο παρελθόν. Αν η κυβέρνηση επιδιώξει να επιβάλει ό,τι αυτή θεωρεί καλό, εναντίον της κοινωνικής βούλησης, το αποτέλεσμα θα είναι ολέθριο: διάλυση της κοινωνίας. Επομένως, παράλληλα με την κυβερνητική εξουσία πρέπει να υπάρχει μια τελείως ανεξάρτητη νομοθετική εξουσία, βουλή, που αποφασίζει αν θα κάνει νόμο ή όχι ένα νομοσχέδιο που υποβάλλει η κυβέρνηση. Τέτοια βουλή μπορεί να προκύψει μόνον αν οι βουλευτές επιλέγονται με ίσες πιθανότητες όλοι να μετέχουν σ΄ αυτήν, όπως με κλήρο. Πάλι προϋπάρχοντες νόμοι αποφασίζουν ποιοι από τους κληρωμένους, μετά την κλήρωση, είναι ακατάλληλοι, όπως παιδιά, ανοϊκοί, εγκληματίες με βαρημένο ποινικό μητρώο κλπ. Πλάι στις δύο αυτές εξουσίες, απαραίτητη είναι και μια τρίτη που ελέγχει αν όλα έχουν γίνει σύννομα, χωρίς νοθείες ή βία. Είναι η δικαιοσύνη. Κι αυτή, προφανώς, ανεξάρτητη από τις άλλες δύο. Οι άρχοντες σ΄ αυτήν μπορούν να αυτοκρίνονται, αλλά χωρίς να πάψουν να ελέγχονται από το λαό, που όμως είναι ακατάλληλος να κρίνει αν έχουν τα κατάλληλα προσόντα. Υπάρχουν ποικίλες λύσεις, όπως να αυτοκρίνονται ποιοι έχουν τις πρέπουσες ικανότητες, και από αυτούς να επιλέγει ο λαός τους επικεφαλής. Και πάλι Συναλλαγή. Μια άλλη λύση είναι από τους ικανούς να επιλέγει ο Ανώτατος Άρχοντας, Πρόεδρος της Δημοκρατίας, το μόνο πρόσωπο που εκλέγεται άμεσα από το λαό και, κατά τεκμήριο, έχει γνώσεις, πείρα και έχει εκλεγεί από το λαό. Καθώς ένας τέτοιος Ανώτατος Άρχοντας δεν έχει αρμοδιότητα να αποφασίζει νόμους, αλλά μόνο να συντονίζει τις εξουσίες, δεν μπορεί να έχει πελατειακές σχέσεις με το εκλογικό σώμα. Αν επιπρόσθετα η θητεία του είναι βραχεία, π.χ. μονοετής, δεν προλαβαίνει να διαφθαρεί σε βαθμό πολιτικά σημαντικό, δεδομένου ότι η εξουσία διαφθείρει.

Η εξουσία μιας ιδανικής πολιτείας, έτσι τριχασμένη, μπορεί και προεπιλεγμένη να είναι, του κουτιού, και να εκφράζει τη βούλησή της ελεύθερα, χωρίς τα ουσιώδη μειονεκτήματα της προεπιλογής.