ΘΑΛΗΣ

Επιτρέπεται ένας τσαρλατάνος να κάνει το γιατρό; Φρίκη! Επικίνδυνο. Κι όμως πόσες φορές, χωρίς να είστε γιατροί, συμβουλέψατε κάποιον: "Πονάς; Πάρε ένα ντεπόν"; Και πόσες φορές ρωτάτε κάποιον τι έχει και όταν νομίσετε πως αισθάνεστε το ίδιο, (π.χ. πονά η μέση σας;), τον ρωτάτε τι έκανε. Η ιδέα δεν είναι καινούργια. Στην αρχαιότητα οι άρρωστοι κάθονταν μπροστά από τα Ασκληπιεία και ο ενδιαφερόμενος περνούσε μπροστά τους, ρωτούσε τι έχουν και πώς έγιναν καλά κι αν ένιωθε κι αυτός το ίδιο, έκανε όπως κι ο άλλος. Και ξαφνικά προέκυψε ένας γίγαντας. Λεγόταν Ιπποκράτης.

Ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος επιστήμονας γιατρός. Για να έχει κάποιος ένα σύμπτωμα κάπου, κάτι ανώμαλο θα υπάρχει από κάτω. Αυτό θα το δω, θα το ακούσω, θα το ψηλαφήσω. Κι έτσι εφάρμοσε για πρώτη φορά τις μεθόδους της σύγχρονης ιατρικής, επισκόπηση, ψηλάφηση, επίκρουση, ακρόαση. Οι διάδοχοί του ακολούθησαν και επεξέτειναν τη μέθοδό του. Ένας από αυτούς ήταν ο Ερασίστρατος που έκανε σπουδαίες ανατομικές ανακαλύψεις. Ο βασιλιάς Σέλευκος στη Συρία (ακόμη σήμερα υπάρχει μειονότητα εκεί που θεωρούν τους εαυτούς τους απογόνους του) έμεινε χήρος και παντρεύτηκε τη Στρατονίκη, κόρη του Δημητρίου του Πολιορκητή, βασιλιά της Μακεδονίας. Γάμος με πολιτικά κριτήρια, καθώς ο Σέλευκος ήταν ήδη γέρος και η κοπέλα νεαρή. Ο Αντίοχος, γιος του Σελεύκου, αρρώστησε βαριά. Ο Σελευκος, κάλεσε γιατρούς από όλη την Ελλάδα. Κανένας δεν μπορούσε να διαγνώσει την ασθένεια του Αντιόχου. Τελικά, ο Ερασίστρατος, είπε στο βασιλιά πως πρέπει να παρακολουθήσει τον άρρωστο νέο και ο Σέλευκος τον φιλοξένησε στο παλάτι. Ο γιατρός αναζήτησε φυσικά, αισθητά σημεία και παρατήρησε ότι κάθε φορά που η Στρατονίκη, η σύζυγος του Σελεύκου (και μητριά του Αντιόχου), πλησίαζε τον Αντίοχο, ο νεαρός πρίγκιπας ωχριούσε και η καρδιά του χτυπούσε γρήγορα και δυνατά. "Τρως και πίνεις στο παλάτι, έμαθες τι έχει ο γιος μου;" ρώτησε επιτακτικά ο βασιλιάς. "Ξέρω τι έχει, αλλά δεν μπορεί να γίνει τίποτε". "Πες μου, τι έχει;" "Ο Αντίοχος είναι ερωτευμένος". "Και λοιπόν πού είναι το πρόβλημα; Θα την παντρευτεί!". Μα αυτή είναι ήδη παντρεμένη" αντέτεινε ο γιατρός. "Και ποιο το πρόβλημα; Ο διάδοχος πρέπει να την παντρευτεί. Η κοπέλα θα χωρίσει." "Μα είναι παντρεμένη μ΄ εμένα!". "Να της δώσεις διαζύγιο". "Εσύ θα τόκανες;" "Ασφαλώς, για το διάδοχο ναι" "Ε, με τη δικιά σου γυναίκα είναι ερωτευμένος". Πιστός στις αρχές του ο Σέλευκος χώρισε, ο Αντίοχος πήρε τη Στρατονίκη και ζήσαν αυτοί καλά και μεις καλύτερα.

Ήδη σήμερα η τεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη έχουν αντικαταστήσει σχεδόν πλήρως την αντικειμενική εξέταση. Είναι τώρα καλύτερη η ιατρική; "πονώ εδώ, γιατρέ μου". "Κάνε ένα υπέρηχο, μια τομογραφία κι αυτές τις εξετάσεις αίματος". Κάπως έτσι.

Όμως η αξιολόγηση γίνεται στη βάση του αποτελέσματος. Έπαψε να απειλείται η ζωή και η ακεραιότητα του αρρώστου; Ανακουφίστηκε από τα συμπτώματά του; Καμιά πράξη δεν κρίνεται μόνο από τον ειδικό. Χρειάζεται απαραιτήτως και η άποψη του χρήστη. Το επεσήμανε ο Αριστοτέλης. "Για ορισμένα πράγματα ή πράξεις δεν είναι ο κατασκευαστής ο μοναδικός και ο καλύτερος κριτής, αλλά μπορούν να κρίνουν τα έργα του και μη ειδικοί στην τέχνη του. Για παράδειγμα ένα σπίτι δεν το κρίνει μόνον ο κατασκευαστής του, αλλά καλύτερα το κρίνει ο χρήστης του (και το χρησιμοποιεί ο οικονόμος). Επίσης το πηδάλιο του πλοίου το κρίνει καλύτερα ο πλοίαρχος από τον κατασκευαστή του και τα φαγητά του συμποσίου ο (συν)δαιτυμόνας και όχι ο μάγειρος". Αυτή την άποψη δεν τη δέχονται οι ειδικοί, που θέλουν να είναι μόνον αυτοί κριτές των πράξεών τους. Και την οργανώνουν θαυμάσια με τις συντεχνίες. Είναι έτοιμοι να καταγγείλουν για αντιποίηση επαγγέλματος καθένα που κάνει ό,τι και αυτοί. Έχουν δίκιο; Εκ του αποτελέσματος κρίνεται. Με αυτή την αυστηρότητα οι συνδικαλιστικοί σύλλογοι προστατεύουν την κοινωνία από κακοτεχνίες που μπορούν να είναι και επικίνδυνες. Αυτό αφορά όλα τα επαγγέλματα και όλες τις επιστήμες. Ο καλύτερος χτίστης δεν μπορεί να χτίσει μια πολυκατοικία, χωρίς τα σχέδια του αρχιτέκτονα και του πολιτικού μηχανικού. Ο πιο γενναίος στρατιώτης δεν μπορεί να σχεδιάσει μια μάχη, χωρίς τη σκέψη του στρατηγού. Ο καλύτερος χρήστης της γλώσσας δεν μπορεί να δημιουργήσει μια νέα γραμματική, χωρίς την άποψη του γλωσσολόγου.

Είναι σωστό ό,τι έγραψα μόλις προηγουμένως; Δεν είμαι βέβαιος. Όλες οι επιστήμες προέκυψαν από ερασιτέχνες που δεν είχαν καμιά πιστοποίηση πως ήταν κάτοχοι των γνώσεων και των τεχνών τους. Ο Ηρόδοτος, ο Θαλής, ο Πυθαγόρας, δεν είχαν πτυχία από σχολή ιστορίας, ηλεκτρολογίας, μαθηματικών. Ο πατέρας της αρχαιολογίας Σλίμαν (Heinrich Schliemann) ήταν επιχειρηματίας. Ο Μόρτον (William T. G. Morton), εφευρέτης της αναισθησίας, ήταν οδοντίατρος. Ο Παστέρ (Louis Pasteur), που ανακάλυψε πως μικρόβια προκαλούν τις λοιμώδεις νόσους και επινόησε την ανοσοποίηση, ήταν χημικός, όχι γιατρός. Πλήθος άλλοι ιδρυτές επιστημών και ειδικοτήτων ερασιτέχνες ήταν, αφού πριν από αυτούς δεν υπήρχε η επιστήμη τους να την έχουν σπουδάσει. Πριν από τον πρώτο δεν υπάρχει κανένας.

Οι αποφάσεις των συνδικαλιστικών οργανώσεων έχουν εκτελεστικό χαρακτήρα με δυνατότητα να επιβάλλουν ποινές. Είναι εξαιρετικά χρήσιμο, διότι προστατεύει την κοινωνία από επικίνδυνες ενέργειες. Θυμάμαι κάποιο νέο, βαρύ καπνιστή, που σταμάτησε αιφνίδια η καρδιά του μπροστά στα μάτια μας στην είσοδο του νοσοκομείου. Τυχερός, οι παριστάμενοι τον επανέφεραν στη ζωή. Ήταν τελείως υγιής. Είχε διαβάσει όμως σε διαφήμιση ότι κάποια συγκεκριμένη ουσία μη εγκεκριμένη από τον Οργανισμό Φαρμάκων, θα τον βοηθούσε να κόψει το κάπνισμα. Την πήρε. Και ήταν θανάσιμα επικίνδυνη. Από την άλλη, δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση η πολιτεία να επιτρέπει στα συνδικάτα να απορρίπτουν κάθε ερασιτεχνική νέα σκέψη, άκριτα. Μην ξεχνάμε πως οι επαγγελματίες έχουν ιδιοτελές συμφέρον να απαγορεύουν τα μη γνωστά. Το "μην ασχολείσαι, άσ΄ το για τους ειδικούς" σταματά κάθε πρόοδο. Δεν θα υπήρχε δημιουργική εξέλιξη χωρίς τους ερασιτέχνες. Οι χρήστες ξέρουν καλύτερα από τους δημιουργούς τι έχουν ανάγκη και είναι πιο κατάλληλοι να επινοήσουν νέες μεθόδους για την ικανοποίηση της ανάγκης. Οι νέες μέθοδοι όμως πρέπει να μελετηθεί αντικειμενικά αν είναι αποτελεσματικές και ακίνδυνες. "Ὠφελεῖν ἢ μὴ βλάπτειν". Ανέφερα το παράδειγμα μιας νέας γραμματικής. Αν σταματούσε η υποχρεωτικά ιστορική γραφή της γλώσσας μας, και επιδιωκόταν η εκμάθηση μόνο της ανάγνωσης της αρχαίας γραμματείας, θα ωφελούνταν ή θα βλαπτόταν η αναγνωσιμότητα των αρχαίων κειμένων; Δεν το ξέρομε, αφού δεν έχει γίνει σχετική έρευνα.