Αμοιβαία ευχαρίστηση

Βιολογικά, οι σχέσεις μεταξύ δύο ανθρώπων (και οποιωνδήποτε θηλαστικών) είναι κυρίως δύο ειδών. Η μία αφορά τη λήψη τροφής και η άλλη την αναπαραγωγική λειτουργία. Και στις δύο υπάρχει μια συμπληρωματική κατασκευή των αντίστοιχων οργάνων, μιας κοιλότητας, όπως του στόματος του βρέφους και του γυναικείου κόλπου, και μιας προεξοχής, όπως της θηλής του μητρικού μαστού και του ανδρικού πέους αντίστοιχα. Η διέγερση των οργάνων αυτών ξεκινά θετικά αντανακλαστικά που οδηγούν σε κινήσεις και εκκρίσεις που επιτείνουν την επαφή των συμπληρωματικών οργάνων. Και τα δύο αντανακλαστικά συνοδεύονται από έντονα ευχάριστα, ηδονικά, αισθήματα, που λειτουργούν με περιοδικότητα και διεγερσιμότητα σα να ήταν ταλαντωτές χάλασης. Και τα δύο αντανακλαστικά συστήματα γίνονται οι βάσεις για τη δημιουργία εξαρτημένων αντανακλαστικών που συνεχίζουν τη θετική αμοιβαία στάση των δύο όντων και μετά τη λήξη της κρίσιμης πράξης, θηλασμού και συνουσίας. Αυτή τη θετική στάση συνήθως ονομάζομε αγάπη.

Παρά τις μεγάλες ομοιότητες στο μηχανισμό των δύο αυτών κυρίαρχων βιολογικών λειτουργιών, υπάρχουν μεταξύ τους διαφορές που έχουν περισσότερο κοινωνικές συνέπειες. Στην ερωτική αγάπη, τα δυο αμοιβαία όντα είναι ισοδύναμα· καθένα σέβεται την ταυτότητα του άλλου και δεν το ενσωματώνει. Στη διατροφή όμως μπορεί το ένα ον να αφομοιώνει το άλλο καταργώντας την ταυτότητά του. Αγαπώ τη μητέρα μου, το τέκνο μου, είμαι έτοιμος να θυσιαστώ για να τους σώσω αν κινδυνεύουν, αλλά αγαπώ και το προβατάκι και το σφάζω και το τρώω. Ενώ η αγάπη στη σχέση μητέρας τέκνου προσπορίζει αμοιβαία ηδονή, αμφιβάλλω αν η ευχαρίστησή μου τρώγοντας το αρνάκι συνοδεύεται από ευχαρίστηση του αμνού που βελάζει θλιβερά οδηγούμενος στο σφαγείο. Να σημειωθεί ότι αυτές οι αμοιβαίες σχέσεις μπορεί να είναι και αποκλειστικές. Αγαπώ την τροφό μητέρα μου και καμιάν άλλη. Αγαπώ τη γυναίκα μου και καμιάν άλλη. Και είμαι εχθρικός απέναντι σε κάθε τρίτον που επιχειρεί να μπει ανάμεσά μας. Η μητέρα γίνεται επιθετική απέναντι σε όποιον πάει να πλησιάσει το νεογνό της. Γίνομαι ζηλιάρης βίαιος Οθέλος σε καθέναν που πάει να μπει (ή νομίζω) ανάμεσα σε μένα και την αγαπημένη μου. Αυτή η αποκλειστικότητα στα ζώα δεν αφορά τη διατροφική λειτουργία τους. Αν ένα λιοντάρι σκοτώσει μια αντιλόπη κάθεται και την τρώει, ενώ έρχονται και άλλα λιοντάρια να φάνε κι αυτά ανενόχλητα από τη λεία που σκότωσε ο αγελαίος σύντροφός τους. Η αποκλειστικότητα μπορεί να παραμένει στην ερωτική σχέση και να οδηγεί σε βία μεταξύ των ανταγωνιστικών αρσενικών, που, ωστόσο, μόνο τυχαία οδηγεί σε θανάτωση του ενός από τα δύο.

Τέτοιες σχέσεις αμοιβαιότητας υπάρχουν και μεταξύ λαών. Οι σχέσεις τους μπορεί να είναι συγκρουσιακές ή μιμητικές ή συμπληρωματικές. Οι διαφορές από τα ζώα οφείλονται κυρίως στο ότι οι άνθρωποι δεν κυνηγούμε τη λεία μας μόνο για να τη φάμε όταν πεινάμε, αλλά και, προτού πεινάσουμε, για να την αποθηκεύσουμε και μάλιστα αναπαραγόμενη. Δηλαδή όταν εξελιχθήκαμε από τροφοσυλλέκτες σε τροφοπαραγωγούς, σχηματίζοντας κοινωνίες.

Συγκρουσιακές σχέσεις μεταξύ λαών, βασικά πόλεμος, υπάρχει καθώς η γη, το κυριότερο μεγαεργαλείο τροφοπαραγωγής, το θέλει κάθε λαός αποκλειστικά δικό του. Τα αποτελέσματα ενός πολέμου μπορεί να είναι ολέθρια για τον ηττημένο (vae victis, ουαί τοις ηττημένοις), πιο συχνά όμως, ιδίως στους σύγχρονους πολέμους, είναι καταστροφικά για όλους τους εμπολέμους, καθώς ο πόλεμος είναι εξαιρετικά πολυέξοδος τόσο σε οικονομικό άψυχο όσο και σε τραγικό έμψυχο υλικό.

Οι μιμητικές σχέσεις οδηγούν σε ειρηνική υποτέλεια. Υιοθετούμε την ξένη μόδα, τον ξένο τρόπο διοίκησης, την ξένη γλώσσα, τις ξένες γνώσεις κλπ. Η μίμηση, όπως είναι η αντιγραφή, είναι η πιο αναπαυτική πνευματική εργασία. Η ερμηνεία γεγονότων και η λύση προβλημάτων είναι πολύ πιο κοπιώδης. Θυμίζω ότι η σκέψη δεν αυξάνει την κατανάλωση ενέργειας από τον εγκέφαλο και επομένως δεν θα έπρεπε να κοπούται. Όμως απαιτεί συγκέντρωση της προσοχής και η προσοχή κουράζεται, υποθέτω διότι καταναλώνει νευρορμόνες που διαβιβάζουν σήματα από το ένα νευρικό κύτταρο σε άλλο. Η μίμηση μας στερεί ελευθερία. Αν κάποια στιγμή ο άλλος πάψει να μας επιτρέπει τη χρήση των δικών του χαρακτηριστικών, βρισκόμαστε σε ένδεια, επομένως με μειωμένη ελευθερία. Εδώ υπάρχει μια παγίδα. Οι ξένοι που ζουν καλύτερα από εμάς έχουν εγκαταστήσει ένα τρόπο ζωής που ταιριάζει στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, κυρίως στο γεωγραφικό τόπο που ζουν και στην ιστορία τους. Στη συμβατότητα του συστήματός τους με τις φυσικές και μακροχρόνια αναλλοίωτες (γεωγραφία, ιστορία) ιδιότητές τους στηρίζουν την επιτυχία τους. Εμείς έχομε διαφορετικά χαρακτηριστικά. Αν υιοθετήσουμε το δικό τους τρόπο ζωής οδηγούμαστε σε βέβαιη αποτυχία και, επομένως, υποτέλεια. Ασφαλώς άλλο είναι ο τρόπος που ζουν (π.χ. νομικό πλαίσιο) και άλλο οι επιστημονικοί νόμοι, φυσικοί, κοινωνικοί ανθρωπιστικοί, που έχουν παγκοσμιότητα. Θα ωφεληθούμε αν τους υιοθετήσουμε και σ΄ αυτούς στηρίξουμε τον τρόπο ζωής μας, λαβαίνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας. Πολύ σχηματικά, στη βασική εξίσωση y=a+bx η σταθερά a είναι οι διεθνείς επιστημονικοί νόμοι, b τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας, x ο τρόπος που ζουν οι ξένοι και y ο τρόπος που πρέπει να ζούμε εμείς.

Η πιο δημιουργική σχέση είναι η συμπληρωματική. Κύρια είναι η ανταλλαγή αγαθών, υλικών (π.χ. εμπόριο) και πνευματικών (π.χ. γνώσεις). Εμείς παράγομε. Και οι ξένοι παράγουν. Στη συμπληρωματική σχέση, ό,τι παράγομε και μας περισσεύει, διότι δεν το καταναλώνομε, αλλά λείπει από κάποιους, το δίνομε σ΄ αυτούς, ενώ παίρνομε σε αντάλλαγμα ό,τι σ΄ αυτούς περισσεύει και λείπει από εμάς. Δημιουργία δεν είναι η εμφάνιση κάποιου όντος από το μηδέν. Αυτό δεν γίνεται. Είναι η τακτοποίηση των υπαρχόντων στοιχείων σε μια νέα τάξη που υπηρετεί ένα σκοπό που δεν εξυπηρετούνταν προηγουμένως. Οι ανταλλαγές, εφόσον δεν είναι καταχρηστικές, με εκμετάλλευση της έσχατης ανέχειας κάποιου από έναν άλλο που δεν βρίσκεται σε ανάγκη, επιφέρει αμοιβαία χαρά, ευτυχία. Η δημιουργική συμπληρωματική σχέση απαιτεί προσπάθεια. Η ευλογημένη χώρα μας παράγει λάδι. Μου φαίνεται απαράδεκτο να το εξάγουμε στο εξωτερικό χύμα σε χαμηλή τιμή και να το επανεισάγουμε συσκευασμένο αγοράζοντάς το σε πολλαπλάσια τιμή. Ο γενικός κανόνας είναι ότι δεν εξάγομε το κεφάλαιό μας, όπως είναι η πλούσια γη μας με τον υπόγειο πλούτο της, αλλά τον τόκο του, τα επεξεργασμένα προϊόντα του τόπου μας.

Η συμπληρωματική σχέση δεν είναι αρκετή για την κοινωνική ευδαιμονία. Χρειάζεται και η συναισθηματική, καλλιτεχνική συνεργασία. Η τέχνη ενώνει συναισθηματικά ανθρώπους χωρίς να δημιουργεί ανταγωνισμούς. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα συχνά λογοκρίνουν, απαγορεύουν, την τέχνη, που τα κατακρίνει. Ολέθρια πολιτική.