«Χρειαζόμαστε ανθρώπους με αγάπη και γνώσεις»

Ο Μάνος Ελευθερίου αποτελεί ένα μεγάλο και ξεχωριστό «κεφάλαιο» του τόπου μας, που χαίρεσαι και απολαμβάνεις να ξεφυλλίζεις μαζί του τις πλούσιες σε γνώση, ταλέντο και πνευματικότητα, «σελίδες» του.

Έχοντας γευτεί την αγάπη και τον θαυμασμό του κόσμου για την έκθεση «Φωτογράφοι της Σύρας – Αστικά Πορτρέτα, 1860-1930» - με φωτογραφίες από το -ανεκτίμητης ιστορικής και συναισθηματικής αξίας- αρχείο του, ο Συριανός στιχουργός, ποιητής και πεζογράφος καταθέτει σκέψεις, προβληματισμούς και όνειρα για την «πρωταγωνίστρια» της ζωής του, τη Σύρο.

«Το μυαλό μου είναι πάντα εδώ»

Αν και επισκέπτης στον τόπο του για 65 ολόκληρα χρόνια, ο ίδιος δηλώνει, ότι το μυαλό του είναι πάντοτε σε αυτόν. «Οι φωτογραφίες άρχισαν να συγκεντρώνονται πριν από 50 χρόνια. Έχω μια πλήρη σειρά από καρτ-ποστάλ της Ερμούπολης, από το 1899, καθώς και μια μεγάλη συλλογή από χάρτες της Σύρου». Όπως εξηγεί, οι φωτογραφίες που εκτίθενται σήμερα στην Αίθουσα Βάτη είναι μόλις το 1/10 όσων που έχει στην κατοχή του. Προσθέτει δε, πως έχει και μερικά ακόμα «κουσούρια», όπως η αντικειμένων και τεκμηρίων που σχετίζονται με τους μαθητές των δημοτικών σχολείων. «Έχω χαρίσει τρεις μικρές βιτρίνες στο 4ο Δημοτικό Σχολείο Ερμούπολης, όπου τοποθετήσαμε 80 παλαιά, προπολεμικά ή του 19ου αιώνα μελανοδοχεία, για να τα βλέπουν τα παιδιά, να μαθαίνουν τι χρησιμοποιούσαν οι προπαππούδες και οι παππούδες τους και να χαίρονται».

43.000 δωρεές στη Δημοτική Βιβλιοθήκη

Πλούσια είναι και η συλλογή παλαιών τετραδίων, τα οποία έχει χαρίσει μέσα σε θαυμάσια κουτιά στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Σύρου – Ερμούπολης. Η σχέση του με τη Βιβλιοθήκη μας είναι μια «κολόνια» που κρατάει χρόνια. «Της έχω δωρίσει γύρω στους 43.000 τόμους. Έστελνα και στη Βιβλιοθήκη της Αστυπάλαιας, από την οποία με παρακάλεσαν έναν μήνα πριν να μην τους ξαναστείλω, γιατί δεν έχουν χώρο να τα βάλουν. Το ίδιο πρόβλημα έχουν και στη Σύρο. Μιλούσα με τη Χαρούλα Σκαβάκη, την οποία συμβούλευσα να φυλούν τα βιβλία κάπου μέχρι να βρουν κάποιον χώρο. Αυτή τη στιγμή, έχω 1.000 βιβλία στην Αθήνα, που πρέπει να φύγουν. Θα τα στείλω στη Σύρο, διότι δεν θέλω να τα δώσω αλλού. 

Με βάση τον τεράστιο αριθμό δωρεών του, αλλά και το πλούσιο αρχειακό υλικό του, το οποίο παρουσιάζεται μέσα από μοναδικές εκθέσεις με τη δική του υπογραφή, θα μπορούσε κανείς να σχηματίσει την εντύπωση πως το σπίτι του Μάνου Ελευθερίου είναι ένας αναγνωστικός «παράδεισος» για κάθε βιβλιόφιλο. «Τώρα δεν έχω πολλά βιβλία», απαντά ο ίδιος. «Όταν πριν από 20 χρόνια, μετακόμισα σε καινούριο σπίτι, στο οποίο κατοικώ μέχρι σήμερα, είχα γεμίσει ένα δωμάτιο με κιβώτια μέχρι πάνω. Ήταν μια εφιαλτική κατάσταση. Οπότε, έφυγαν αυτά και ήρθαν εδώ. Πριν φύγω από το άλλο σπίτι, έστειλα στη Βιβλιοθήκη 22 κιβώτια. Τρελάθηκαν. Γιατί αυτά πρέπει να τα βγάλουν, να τα περάσουν στο κομπιούτερ κλπ. Εγώ θα συνεχίσω να τους στέλνω. Τους έχω δώσει χαρίσει πολλά ωραία πράγματα. Αν την επισκεφτεί κάποιος, θα δει τα κουτιά-αριστουργήματα, που μου κάνουν ειδικοί βιβλιοδέτες. Το καθένα έχει ένα θέμα, όπως παλαιά μαθητικά τετράδια ή δέκα ποιητικές συλλογές. Έχω στείλει επίσης μια συλλογή του Σεφέρη, με αυτόγραφα δικά του και τις πρώτες εκδόσεις του από το 1931 που έβγαλε το πρώτο του βιβλίο, καθώς και μία του Ελύτη με αφιερώσεις του σε μένα».

Επόμενος στόχος η έκθεση για τις Ελένη Παπαδάκη – Κατίνα Παξινού

Παρά τη σεμνότητά του και το χαμηλό προφίλ που διατηρεί, ο ενθουσιασμό του, κάθε φορά που ετοιμάζει κάτι καινούριο για τη Σύρο, είναι κάτι που δύσκολα θα το κρύψει. «Έχω πανηγύρι από τη χαρά μου. Ιδίως για την έκθεση που ετοιμάζουμε τώρα. Εχθές το βράδυ, καθόμασταν δυόμιση ώρες με τη Μαρίζα (Δαλεζίου) και συζητούσαμε κάποια πράγματα. Σκεφτόμαστε αν θα μας φτάσει ένας χρόνος (που θα μας φτάσει) για να γίνει αυτό το αφιέρωμα στην Ελένη Παπαδάκη και την Κατίνα Παξινού. Το αρχείο της Ελένης Παπαδάκη το έχω χαρίσει στο Ιστορικό Αρχείο. Περιλαμβάνει τα 143 προγράμματα των θεατρικών έργων που έπαιξε, όλα τα αποκόμματα που γράφτηκαν στα 20 χρόνια που ήταν ηθοποιός. Είναι γύρω στις 8.000 σελίδες. Και βεβαίως, υπάρχουν γύρω στις 500-600 φωτογραφίες από θεατρικά έργα και τον δημόσιο βίο της». Σημειώνεται πως, το αρχείο της Κατίνας Παξινού ανήκει στον ηθοποιό και συλλέκτη Λευτέρη Λαμπράκη. «Οι συλλογές μου δεν είναι ατέλειωτες», τονίζει ο κ. Ελευθερίου, διευκρινίζοντας όμως πως, ακόμα κι αν εξαντληθούν, έχει στο μυαλό του πολλές άλλες ιδέες και φίλους που μπορούν να συνδράμουν σε αυτήν την προσπάθεια.

Απαραίτητη η αξιοκρατία στον τόπο

Σημειώνει, μεταξύ άλλων, πως δεν είναι ο μοναδικός Συριανός που αγαπάει και θέλει να βοηθάει τον τόπο του. Για το λόγο αυτό, κρίνει απαραίτητη την αξιοποίηση ανθρώπων των τεχνών και των γραμμάτων που μπορούν να προσφέρουν με τις γνώσεις και το έργο τους στην πολιτιστική και πνευματική ανάπτυξη του νησιού μας, ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων. «Το 1936, ο Ιωάννης Μεταξάς, ο δικτάτορας, όρισε Διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου και της Λυρικής Σκηνής τον Συριανό Κωστή Μπαστιά. Ο Κωστής Μπαστιάς ήταν, καταρχήν, δεξιός και βεβαίως δεξί χέρι του δικτάτορα. Αλλά είχε μυαλό, ήταν σοβαρό πρόσωπο και αποφάσισε να προσλάβει πολλούς σπουδαίους ηθοποιούς που ήταν αριστεροί, για να κάνουν παραστάσεις που να φυσάνε. Και πράγματι, τους πήρε όλους. Εκείνα τα χρόνια, ο Μεταξάς έστελνε εξορία τους αριστερούς. Κι όμως, ο ίδιος του είπε, «αυτοί αποκλείονται από εξορία, θα μπούνε στο Εθνικό Θέατρο». Τους γλίτωσε λοιπόν από την εξορία και κατά δεύτερο λόγο, τους έδωσε τη δυνατότητα να παίξουν… Δύο από αυτούς ήταν ο Μάνος Κατράκης και ο Τζαβαλάς Καρούσος…. Ήταν τόσοι πολλοί που έλεγαν κάποιοι ότι το Εθνικό Θέατρο κομμουνιστοκρατείται. Άλλα ανέβαζαν παραστάσεις, που έκαναν θραύση. Είχαν και τον Βεάκη, ο οποίος ήταν επίσης κομμουνιστής. Ο ίδιος βέβαια ήταν με όλους. Με τους δικτάτορες, τους βασιλιάδες, τους αριστερούς, τους δεξιούς, τους κεντρώους». Όπως επισημαίνει, η αξιοκρατία είναι πολύ σημαντική. «Τον Μπαστιά δεν τον ενδιέφερε ότι αυτός ήταν κομμουνιστής, αλλά ότι ήταν ένας σπουδαίος ηθοποιός που έπρεπε οπωσδήποτε να συνδράμει το Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας. Και πράγματι αυτό έγινε. Το ίδιο πρέπει να γίνει κι εδώ. Στις μικρές πόλεις μάλιστα, έχουμε ανάγκη από ανθρώπους που έχουν αγάπη και γνώσεις για τον τόπο τους ή προσπαθούν να αποκτήσουν γνώσεις, διαβάζοντας, γράφοντας, ζητώντας τη γνώμη κάποιου, ζητώντας συνεχώς συμβουλές από τους παλαιότερους, όπως είναι η Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Θωμαή Μενδρινού, η οποία κάνει τα αδύνατα δυνατά να είναι παντού. Αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται».

«Η πόλη μας μπορεί να βελτιωθεί περισσότερο»

Ως έναν άνθρωπος που αγαπά να περπατά στον τόπο του και να παρατηρεί, έχει καταγράψει στο μυαλό του μερικά πράγματα που απαιτούνται για τη βελτίωση της σημερινής εικόνας του. «Προχθές έβλεπα τα σκαλάκια που οδηγούν στο Δημαρχείο, μπροστά από το άγαλμα του Μιαούλη. Εκεί γλίστρησε μια κοπέλα κι εγώ περπατάω με την ψυχή στο στόμα, λόγω της ολισθηρότητας. Υπάρχουν κάτι ειδικά σβουράκια, που κάνουν σαγρέ τα σκαλοπάτια και πατάει το πόδι στέρεα πάνω τους. Ο Δήμαρχος έχει τη δυνατότητα να στείλει τις Τεχνικές Υπηρεσίες με ένα σβουράκι για να το φτιάξουν. Επιπλέον, παρόλα τα σήματα, μπροστά από το Δημαρχείο υπάρχει συνήθως μια σειρά από μηχανές. Σε απόσταση 15-20 μέτρων πρέπει να μπει μία κορδέλα που να γράφει «απαγορεύεται». Κι αν σταθμεύσεις, πρέπει να σε γράψουν και να πληρώσεις ένα μικρό πρόστιμο. Δεν είναι δυνατόν να κάνεις ολόκληρο κύκλο για να πας απέναντι. Αυτά δεν τα ξέρει ο Δήμαρχος. Δεν είναι υποχρεωμένος να τα ξέρει. Γι’ αυτό υπάρχουν δημοτικοί, νομικοί σύμβουλοι και αρχιτέκτονες. Και στο παρελθόν, χτίστηκαν πολλές αθλιότητες, διότι πρέπει, προφανώς, να έπεφταν πάρα πολλά χρήματα στην Πολεοδομία. Οι υπεύθυνοι σήμερα είναι στη φυλακή. Και δεν το λέω εγώ αυτό, είναι σύμφωνα με τις επίσημες κατηγορίες που διάβασα στις εφημερίδες. Για να τους έχει καταδικάσει το δικαστήριο σε φυλάκιση χρόνων, σημαίνει ότι «έφαγαν τα κέρατά τους». Δεν βρέθηκε όμως ένας να κάνει μία καταγγελία στις εφημερίδες και μετά να τους παραλάβει το δικαστήριο. Πρέπει να έπαιρναν λεφτά στην πολεοδομία και πρέπει να έπεφταν λεφτά και αλλού… μέσα στο Δημαρχείο; Δεν ξέρω ποιοι έπαιρναν το κατιτίς τους», υπογραμμίζει.

Καταλήγοντας, ο κ. Ελευθερίου εκφράζει την ευγνωμοσύνη του σε ορισμένους παλαιούς δημάρχους, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν σε ό,τι κι αν τους ζήτησε. Χαρακτηριστικά αναφέρει τον Λευτέρη Πιταούλη, ο οποίος του απένειμε και τιμητική πλακέτα και τον Γιάννη Δεκαβάλλα, ο οποίος, κατόπιν δική τους προτροπής, αγόρασε μία φωτογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου από παλαιό φωτογραφείο της Ερμούπολης. «Στη φωτογραφία αυτή ήταν 12 χρόνων. Από τότε δε, υπάρχει χειρόγραφη αφιέρωσή του σε κάποιον ο οποίος ήταν κατά κάποιον τρόπο ο άνθρωπος που τον πρόσεχε. Και του αφιερώνει λοιπόν σε άψογη καθαρεύουσα, με περισπωμένη και υπογεγραμμένη “στον αγαπητό μου κ. Τίμπα”».

Δεν παραλείπει, μάλιστα, να αναφερθεί και στη μεγάλη απώλεια δύο σημαντικών ανθρώπων του πνεύματος για τη Σύρο, του λόγιου Ευάγγελου Ρούσσου και του συγγραφέα Μάρκου Φρέρη, στους οποίους αφιερώνει τον κατάλογο της φωτογραφικής έκθεσης «Φωτογράφοι της Σύρας», εκτός από τα δύο αδέρφια του Αγγελική και Στέλιο Ελευθερίου, οι οποίοι γεννήθηκαν στο νησί.