Μεταφυσικές Σκέψεις

Διαβάζω τελευταία S.Kierkegaard. Η υπαρξιστική φιλοσοφία του στηρίζεται πολύ στο Χριστιανισμό και τη Μεταφυσική, αλλά εγώ, στη μετάφραση τουλάχιστον, δεν τον πολυκαταλαβαίνω, ενώ δεν ξέρω δανέζικα για να τον διαβάσω στο πρωτότυπο. Το κείμενό του πάντως υπήρξε αφορμή για να αναρωτηθώ, πώς εγώ, με την (θέλω-δε-θελω) Ελληνοχριστιανική παιδεία μου, στέκομαι απέναντι στη Μεταφυσική.

Θεός! Άγιος ο Θεός, Αθάνατος. Οι αρχαίοι πρόγονοί μου ταύτιζαν την αθανασία με τη θεότητα. Οι υπάρξεις ήταν δύο ειδών: θνητοί (ή άνθρωποι) και αθάνατοι (ή θεοί). Λίγο μπερδεύονταν με το Διόνυσο, που ήταν θνητός, αφού κάθε χρόνο πέθαινε και γι΄ αυτό δεν είχε θέση στον Όλυμπο, αλλά και αθάνατος, αφού κάθε χρόνο ανασταινόταν στο μέσο εκκωφαντικών κρότων. Η Γένεση μας παρουσιάζει διαφορετικά τα πράγματα. Υπάρχουν πολλοί αθάνατοι, αλλά ένας είναι ο Θεός. Αθάνατοι είναι αφενός μεν ο Θεός, με ποικίλα ονόματα (Γιαχβέ/Ιεχωβάς, Σαβαώθ, Ελοχίμ) και αφετέρου οι πολυπληθείς Άγγελοι, με ταξιάρχες τούς Γαβριήλ, Ραφαήλ και Μιχαήλ, αλλά και ο Διάβολος ή οι διάβολοι, με επικεφαλής το Σατανά. Ο ίδιος ο Θεός ομολογεί τον πληθυντικό των αθανάτων, όταν λέει στη Γένεση «ποιήσωμεν ἂνθρωπον… Ἰδού Ἀδάμ γέγονεν ὠς εἷς ἐξ ἡμῶν…» Κι όμως διαφέρουν αυτοί οι αθάνατοι από το Θεό κατά τούτο. Ο Θεός έχει βούληση, οι Άγγελοι δεν έχουν. Απλώς είναι οι αγγελιαφόροι της θείας βούλησης στους ανθρώπους. Ως προς το Σατανά, αυτός δεν έχει μια εναλλακτική, κακή, βούληση. Απλώς αντιτάσσεται στη δημιουργική βούληση του Κυρίου. Επομένως ούτε αυτός είναι Θεός, ώστε να υπάρχει δυαρχία στον κόσμο. Και ποια είναι η βούληση του Κυρίου; Είναι καλή. Και τι θα πει «καλή»; Εξορισμού «καλή» είναι η βούληση του Κυρίου. «Άγιος» ο Θεός. «Καλά» ήταν και τα δημιουργήματά του. «Εἶπεν ὁ Θεὸς Γεννηθήτω φῶς. Καὶ εγένετο φῶς. Καὶ εἶδεν ὁ Θεός τὸ φῶς ὃτι καλὸν (Γένεσις). Χρειάστηκα περαιτέρω διευκρινίσεις, καθώς στην αρχαία Ελληνική, η λέξη «καλός» είχε αισθητικό νόημα, σήμαινε ωραίος (εξ ου και κάλλος), ενώ στη νεοελληνική έχει ηθικό νόημα, σημαίνει αγαθός. Κατέφυγα σε καθηγητές Ελληνικής φιλολογίας: αλλά και στο Ραββίνο, χωρίς να καταλήξω κάπου. Θυμήθηκα την παλιά μου θεωρία. Όταν δεν καταλαβαίνω μια κοινή λέξη, να συμβουλεύομαι ένα νήπιο, που, χωρίς να έχει υποστεί την πλύση εγκεφάλου του σχολείου, μιλάει πιο γνήσια, με βάση απλώς το ολοκλήρωμα εκείνων των ανωνύμων που ακούει να μιλούν γύρω του. Και το παιδί μου απάντησε «καλός σημαίνει όπως πρέπει», καλύπτοντας έτσι και την αισθητική και την ηθική σημασία της λέξης.

Επανειλημμένα έχω παρουσιάσει τη σκέψη της τρισυπόστατης ύπαρξής μας. Το Εγώ μας είναι αισθητό από όλους και γεννιέται με τη σύλληψη∙ είναι όμως και νοητό από τους άλλους, που μόνο το συμπεραίνουν, αλλά άμεσα προσβάσιμο μόνον από το ίδιο, ενώ γεννιέται με τον τοκετό∙ είναι και κοινωνικό, η εικόνα του στο κοινωνικό περιβάλλον, ενώ γεννιέται με μια κοινωνική τελετή, όπως είναι η βάπτιση στη Χριστιανική κοινωνία και η εγγραφή στα ληξιαρχικά βιβλία στην πολιτική κοινωνία. Αν και σε πολλούς φαίνεται νέα ιδέα, τα σπέρματά της υπάρχουν από την αρχαιότητα. Χωρίς να το πολυκαταλαβαίνουν οι πρώτοι Χριστιανοί, επηρεασμένοι από την υποσυνείδητη Ελληνική τους παιδεία, θεώρησαν τον μοναδικό Θεό, τρισυπόστατο. Ο Πατήρ, που ουδείς πώποτε εώρακε, πνεύμα, (Ιωάννης) αμέθεκτος στον ανθρώπινο λογισμό, αντιστοιχεί στο νοητό Εγώ της Θεότητας. Ο Υιός που, ως Λόγος, ήταν παρά τω Θεώ, αλλά έγινε σάρκα, αισθητός, αντιστοιχεί στο αισθητό Εγώ της Θεότητας. Και το Άγιον Πνεύμα μεταφέρει μυστηριωδώς τη θεία βούληση στο εκκλησίασμα. Βούληση έχει μόνον ο Πατήρ. Ο Υιός στην έσχατη αγωνία Του, λέει προς τον Πατέρα «πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ’ ὡς σὺ» (Ματθ, 26,39). Και φυσικά το Πνεύμα το Άγιον εμφυτεύει τη βούληση του Πατρός στους πιστούς.

Συχνά επίσης έχω επισημάνει ότι η βούληση έχει τρεις φάσεις. Μια είναι το «Θέλω να…». Μια άλλη είναι το «Θέλω να μη…». Και τρίτη είναι το «Δεν θέλω να…». Στο νοητό Εγώ μας οι φάσεις αυτές ταλαντώνονται ασύμμετρα. Για παράδειγμα, μετά τη φάση «θέλω να φάω» ακολουθεί μια σωματική φάση, δηλαδή τρώω και με τον κόρο φθάνομε στη φάση «Θέλω να μη φάω». Αυτή μεταπίπτει βαθμιαία στη φάση «Δεν θέλω να φάω», στη διάρκεια της οποίας δεν ξεκινώ αυτόματα τη διαδικασία της λήψης τροφής, αλλά, αν παρουσιασθεί ένας νόστιμος μεζές, διεγείρομαι και πρόωρα μεταπίπτω στο «Θέλω να…». Διαφέρει το «Δεν θέλω να…» από το «Θέλω να μη…» κατά το ότι το τελευταίο είναι ανερέθιστο, ενώ στο «Δεν θέλω να…» ανταποκρινόμαστε πρόωρα αν παρουσιασθεί κατάλληλο ερέθισμα. Χωρίς ερέθισμα επανέρχεται η ταλάντωση αυτόματα στο «Θέλω να…». Οι τρεις αυτές φάσεις απαντούν μόνες τους η καθεμιά στα τρία είδη αθανάτων που περιγράφονται στη Γραφή. Ο Θεός «Θέλει να» και η βούλησή του οδηγεί στη δημιουργία που γίνεται καθώς πρέπει. Οι Άγγελοι «Δεν θέλουν τίποτε, αλλά υλοποιούν τη θεία βούληση». Και ο Διάβολος δεν έχει δική του, κακή, βούληση, αλλά «Θέλει να μη», αντιτίθεται δηλαδή στη θεία βούληση.

Έχουν περάσει 2 χιλιετίες Χριστιανισμού. Οι ποικίλοι θεολόγοι προσπαθούν να αποδείξουν πως υπάρχει Θεός. Αυτό όμως αποδεικνύει ένα πράγμα: ότι δεν είναι βέβαιοι για την ύπαρξή Του. Αν ήταν βέβαιοι, δεν θα χρειάζονταν απόδειξη. Η βεβαιότητα για την ύπαρξή Του είναι ζήτημα πίστης του καθενός, όχι λογικής απόδειξης των ειδικών.

Εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε αθάνατοι, αλλά έχομε βούληση. Κατά τη Γένεση, την αποκτήσαμε όταν ο Αδάμ και η Εύα έφαγαν τον απαγορευμένο καρπό. Δεν έφαγαν από το δένδρο της Ζωής, διότι τους πρόλαβε ο Θεός. Προφανώς θα γίνονταν έτσι κι αυτοί αθάνατοι και, αθάνατοι με βούληση, δεν θα διέφεραν σε τίποτε από Εκείνον. Και πώς χειριζόμαστε εμείς σήμερα αυτή την «ελεύθερη» βούλησή μας; Υπάρχουν κάποιοι που «θέλουν να…» Αυτοί έχουν ένα σκοπό και η πραγματοποίησή του είναι το κίνητρό τους για ό,τι κάνουν. Αυτός είναι το κύριο στοιχείο των φωτισμένων ηγετών. Υπάρχουν εκείνοι που, σαν το Διάβολο, «Θέλουν να μη…». Βρίσκονται συνεχώς στην τηλεόραση και λοιπά ΜΜΕ. Αυτοί δεν προτείνουν κάποια λύση στα ποικίλα προβλήματα, αλλά αντιτίθενται σε όποια λύση προτείνει η εκάστοτε κυβέρνηση. Και είμαστε τέλος όλοι εμείς, οι πολλοί, που απλώς «δεν θέλομε». Δεν έχομε δική μας βούληση, αλλά είμαστε έτοιμοι να παρασυρθούμε από τον κάθε δημαγωγό που προσπαθεί έντεχνα να μας κάνει να αγωνισθούμε για τους δικούς του σκοπούς.