Κρίσεις του παρελθόντος “μαθήματα” για το αύριο

Διάλεξη, αναφορικά με τα στοιχεία, τα οποία έχει καταφέρει να συλλέξει το Ινστιτούτο Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ) και τη σπουδαιότητά τους για την προετοιμασία, αναφορικά με μελλοντικές κρίσεις, πραγματοποιήθηκε από τον καθηγητή, Κ. Παπαζάχο.

Σε μία εφ’ όλης της ύλης ομιλία, σχετικά με τη σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα στη Θήρα, προχώρησε ο καθηγητής σεισμολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και μέλος του ΙΜΠΗΣ, Δρ. Κώστας Παπαζάχος, σε συνέχεια των δράσεων ενημέρωσης για το ηφαίστειο.

Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Ετήσιας Ενημερωτικής Εκδήλωσης για το ηφαίστειο, που συνδιοργανώνουν ο Δήμος Θήρας και η Γεωθήρα ΜΑΕ σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μελέτης και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης, το Σάββατο 20 Οκτωβρίου 2018, με στόχο την ετήσια ενημέρωση για την κατάσταση του Ηφαιστείου της Σαντορίνης προς το κοινό.

Επιπλέον, την αμέσως επόμενη ημέρα, Γεωθήρα ΜΑΕ και ΙΜΠΗΣ διοργάνωσαν ανοιχτή περιήγηση με σκάφος, στην καλντέρα της Σαντορίνης, καθώς και ξενάγηση στο ηφαίστειο από το επιστημονικό προσωπικό του Ινστιτούτου, στην ελληνική και αγγλική γλώσσα.

Έλλειψη σχεδιασμού, απουσία κεντρικού φορέα

Κατά τη διάλεξή του, ο καθηγητής σεισμολόγος, κ. Παπαζάχος, αναφέρθηκε στις επιστάμενες ερευνητικές προσπάθειες, που προηγήθηκαν, αλλά και ακολούθησαν την μεγάλη σεισμική κρίση, που καταγράφηκε στη Σαντορίνη από τα μέσα του 2011, με κορύφωση το Δεκέμβριο του ίδιου έτους και τους πρώτους μήνες του 2012, όταν και ξεκίνησε η ύφεσή του, έως και τα μέσα του ‘12, όταν και η σεισμική δραστηριότητα επέστρεψε σε κανονικά επίπεδα.

“Από κει πήραμε πολλά σημαντικά μαθήματα, επιστημονικά και μη. Τα βασικά είναι μη επιστημονικά. Όλοι ξέρετε τη ρήση ‘Αν η πραγματικότητα δεν συμφωνεί με την άποψή μας, τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα’. Το διαπιστώσαμε με το σκληρό τρόπο τότε κι εμείς, υπό την έννοια, ότι εμείς βλέπαμε μία πραγματικότητα, μία κρίση να εξελίσσεται στο νησί και κανείς δεν μας πίστευε, ότι υπάρχει κάτι τέτοιο. Σας θυμίζω, ότι η Ελλάδα δεν είχε και εξακολουθεί να μην έχει επίσημο φορέα για τη σεισμική παρακολούθηση. Σας θυμίζω επίσης, ότι αν και η Σαντορίνη είχε αρκετά συμβάντα κατά τον 20ο αιώνα, η πολιτική προστασία δεν είχε και δεν έχει ακόμη κανένα σχέδιο αντιμετώπισης ενδεχόμενης κρίσης. Δεν υπάρχουν τέτοια σχέδια αυτή τη στιγμή. Τέλος, σας θυμίζω, ότι ο μόνος φορέας, ο οποίος υπήρχε και παρακολουθούσε τη σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα στο νησί και ο μόνος φορέας που το κάνει μέχρι σήμερα – αν και κάποιοι εμφανίστηκαν στο ενδιάμεσο, αλλά ξαναέφυγαν – είναι το ΙΜΠΗΣ”, τόνισε ο κ. Παπαζάχος.

“Θησαυρός” πληροφοριών οι κρίσεις του παρελθόντος

Παρέχοντας ενδελεχή ενημέρωση, σχετικά με τις επιπτώσεις αυτής της περιόδου εντονότερης σεισμικής δραστηριότητας, που οδήγησε σε ανύψωση 8 περίπου εκατοστών σε συγκεκριμένα σημεία, ενώ ανέστρεψε την τάση καθίζησης άλλων, ο κ. Παπακώστας εξήγησε στο κοινό, τη συμπυκνωμένη γνώση, που προέκυψε, μέσα από αυτά τα φαινόμενα, λόγω και της εμβάθυνσης των ερευνών.

“Πόσο σημαντική ήταν αυτή η κρίση, για την εκτίμηση του ηφαιστειακού κινδύνου για τη Σαντορίνη; Στη Σαντορίνη δεν γίνονται μόνο σεισμοί ηφαιστειακοί, γίνονται και σεισμοί τεκτονικοί, κανονικοί, όπως και σε όλο τον υπόλοιπο ελληνικό χώρο. Ο σεισμός του 1956 ήταν ο μεγαλύτερος επιφανειακός σεισμός του 20ου αιώνα στην Ευρώπη, μεγέθους 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, που προκάλεσε εκτεταμένες βλάβες στη Σαντορίνη, ιδίως σε οικισμούς της περιοχής της Καλντέρας και ως γνωστόν και θύματα”, σχολίασε ο καθηγητής, τονίζοντας, πως σύμφωνα με τα όσα “έμαθαν” οι επιστήμονες από αυτόν, δεν είναι όλες οι περιοχές ισότιμες απέναντι στο σεισμικό κίνδυνο.

“Αυτό που μάθαμε από το σεισμό του ‘56 και αυτό που χρησιμοποιούμε σήμερα για να τον συνδέσουμε με το ηφαίστειο, είναι ότι η Σαντορίνη παρουσιάζει πολύ έντονα τοπογραφικά φαινόμενα. [...] Στη Σαντορίνη υπάρχει ένα φαινόμενο, το οποίο ενισχύει δυσανάλογα τις σεισμικές κινήσεις. Αυτή η καλντέρα, που είναι όμορφη και έχει πολύ μεγάλο τουριστικό θέλγητρο, λόγω της πανέμορφης θέας, έχει το μειονέκτημα, ότι τοπικά ενισχύει τις σεισμικές κινήσεις στους οικισμούς που βρίσκονται πάνω στο ‘φρύδι’. Και πάνω στο ‘φρύδι’ βρίσκεται πάνω από το 50% των κατοίκων της Σαντορίνης και ενδεχομένως πάνω από τους μισούς τουρίστες της”, εξήγησε χαρακτηριστικά.

Ως εκ τούτου, οι ερευνητικές ομάδες δημιούργησαν υπολογιστικά μοντέλα, τα οποία λαμβάνοντας τα στοιχεία των προηγούμενων κρίσεων, έχουν τη δυνατότητα να αναπαράγουν τις συνέπειες, σε διάφορα σενάρια εκρήξεων, ή σεισμικής δραστηριότητας.“Μπορούμε να ξαναφτιάξουμε τα σενάρια από το παρελθόν και να τα αναπαράγουμε. Γιατί το κάνουμε αυτό; Γιατί μπορούμε να δούμε αν στο παρελθόν ή στο μέλλον επαληθεύονται τα μοντέλα από την πραγματικότητα, όπως έχει περιγραφεί ιστορικά, είτε να κάνουμε εκτιμήσεις για μελλοντικά σενάρια”, σημείωσε ο κ. Παπαζάχος.

Συνεχίζοντας επεσήμανε, πως “δεύτερο πράγμα που μάθαμε από τη σεισμική κρίση του 2011, έχει να κάνει με τη μεταφορά της στάχτης. Το πρόβλημα με τη στάχτη και τα αέρια είναι η μεταφορά τους. Ενδεχομένως γνωρίζετε, ότι στη Σαντορίνη φυσάνε βοριάδες, έως και το ένα χιλιόμετρο. Αυτό που ίσως δεν ξέρετε οι περισσότεροι, είναι ότι αν πρόκειται για πάνω από ένα και μέχρι 100 χιλιόμετρα, οι άνεμοι είναι δυτικοί, με κατεύθυνση προς τα ανατολικά. Αυτό σημαίνει, ότι όταν είναι μικρές οι εκρήξεις η στάχτη πάει προς το νότο και όταν είναι μεγάλες οι εκρήξεις και το νέφος είναι μεγάλο, πάνε προς τα ανατολικά”, ενημερώνοντας, για την κατασκευή επίσης κατάλληλων υπολογιστικών μοντέλων, τα οποία προβλέπουν τις κινήσεις της στάχτης, ανάλογα με τη σφοδρότητα της εκάστοτε έκρηξης, τονίζοντας δε, πως “τα μοντέλα αυτά έχουν φτάσει σε υψηλό επίπεδο ακρίβειας”.

Ο καθηγητής υπογράμμισε δε, πως τόσο το λιμάνι, όσο και το αεροδρόμιο, σύμφωνα με τα μοντέλα προσομοίωσης, φαίνεται να βρίσκονται σε ακτίνα άμεσης επιρροής, είτε πρόκειται για μικρή, είτε για μεγάλη ένταση έκρηξης.

Η γνώση “όπλο” ενάντια στον κίνδυνο

Καταλήγοντας στη διάλεξή του, ο κ. Παπαζάχος, ανέλυσε τη σπουδαιότητα των παρατηρήσεων του ΙΜΠΗΣ και όλου του επιστημονικού έργου, που έχει εκπονηθεί, για τη διαμόρφωση πολιτικών προστασίας και πρόληψης, για ενδεχόμενες μελλοντικές κρίσεις.

“Τότε, ξεκίνησε η ιδέα, ότι πρέπει να υπάρχουν λιμάνια διαφυγής, ότι πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες μελέτες και ότι πρέπει να κατασκευαστούν”, σχολίασε ο καθηγητής, αναφέροντας, ότι χωροθετήθηκαν σε σημεία, που παρουσιάζουν δυναμικές προοπτικές ασφάλειας, τόσο από πλευράς σεισμών, όσο και από πλευράς εκρήξεων.

Όπως ενημέρωσε, η προσπάθεια συλλογής στοιχείων, για τη δημιουργία ασφαλών προβλέψεων δεν έχει σταματήσει, αλλά αναβαθμίζεται διαρκώς. “Οι πληροφορίες αφορούν, τόσο στο τι θα γίνει [σ.σ. ακριβείς προβλέψεις αναφορικά με την επίπτωση των δονήσεων, τις πιθανότητες κατολισθήσεων κλπ] όσο και σε πληροφορίες για το νησί”, σημείωσε, “και όλα αυτά μπορεί να τα χρησιμοποιήσει κανείς, για να δει, σε διάφορα σενάρια, ποιες περιοχές και ποια θέματα είναι πιο ευπαθή, έτσι ώστε να μπορέσουν να υπάρξουν στοχευμένες ενέργειες, οικονομικά εφικτές, για τη μείωση των συνεπειών”.