Το Λαζαρέτο της Σύρου και η μαρτυρία του Segur Dupeyron

Το σύνθετο και οδυνηρό ζήτημα της πανούκλας και των μέτρων που, κατά περιόδους, εφαρμόστηκαν από τις αρχές για την αντιμετώπισή της, μελετάται στο βιβλίο του Θράσου Καμινάκη "Το Λαζαρέτο της Σύρου", το οποίο παρουσιάστηκε στην Αίθουσα «Γ. Ρίτσος» του Πνευματικού Κέντρου Ερμούπολης, στο πλαίσιο του Eye’s Walk Digital Festival 2019.

Το βιβλίο αποτελεί μελέτη του συγγραφέα, ερευνητή και ιδρυτή του «Μικρού Πολυτεχνείου», που μεταφράστηκε από τα Γαλλικά και βασίζεται στη διδακτορική διατριβή του στη Σορβόννη, που εκπονήθηκε τον Ιούλιο του 1989, τριάντα ολόκληρα χρόνια πίσω.

Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελεί η μεγάλης ακρίβειας μαρτυρία του Γάλλου ιατρού Segur Dupeyron, που έζησε εκ των έσω τις συνθήκες εγκλεισμού, ασυλοποίησης, καθαρισμού και καραντίνας στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα στην Ερμούπολη, τότε που τα καράβια από την Ανατολή μαζί με ανθρώπους, πλούτο και ιδέες μετέφεραν και Πανούκλα, Χολέρα και Φυματίωση.

Μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, η πανούκλα άρχισε να εκδηλώνεται σποραδικά με τη μορφή επιδημίας, κυρίως σε λιμάνια κοντά στις πόλεις και στα νησιά της Ελλάδας που είχαν συμμετάσχει στον πόλεμο, εξαιτίας της συρροής πολυάριθμων ελληνικών και συμμαχικών πλοίων.

Πρωταρχικός ήταν ο ρόλος των καταστημάτων, των λοιμοκαθαρτηρίων, που ιδρύθηκαν και προορίζονταν για την πρακτική της καραντίνας των πλοίων, των ταξιδιωτών και των πληρωμάτων, όπως και για την κάθαρση των εμπορευμάτων. Το μεγαλύτερο και σημαντικότερο λαζαρέτο της χώρας ιδρύεται στο λιμάνι της Ερμούπολης, στη Σύρο.

Από το 1827 η Ερμούπολη αναπτύσσεται τόσο, ώστε να γίνει ένας από τους πιο σημαντικούς ενδιάμεσους εμπορικούς σταθμούς της ανατολικής Μεσογείου.

Η πρακτική της καραντίνας στο πλαίσιο του λοιμοκαθαρτηρίου παρουσιάζει ενδιαφέρον όχι μόνο για την υγειονομική πρόληψη και τον περιορισμό της πανούκλας πίσω από τους τοίχους του καταστήματος, αλλά και για τον ρόλο που διαδραματίζει στην κυκλοφορία των ελληνικών και ξένων πλοίων και στην ομαλή πορεία του διαμετακομιστικού εμπορίου που αποτελούσε την κύρια πηγή της οικονομίας αυτού του νησιού.

«Ο φόβος των μικροβίων συντρόφευσε την ιστορία του δυτικού πολιτισμού»

Σύμφωνα με τον συντονιστή της εκδήλωσης, συγγραφέα Φώτη Βλαστό, η εργασία του Θράσου Καμινάκη φέρνει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος μας το ερώτημα «τι είναι αυτό που αλλάζει έναν πολιτισμό;». Στο ερώτημα απάντησαν σπουδαία μυαλά κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Ένα από τα πιο επιδραστικά βιβλία που γράφτηκαν γι’ αυτό, είναι το βιβλίο του Τζάρεντ Ντάιαμοντ «Όπλα, μικρόβια και ατσάλι». Τρεις παράγοντας, που φαίνονται ικανοί να μετασχηματίσουν τους πολιτισμούς, να τους αλλάξουν ή και να τους καταστρέψουν.

«Ο φόβος των μικροβίων συντρόφευσε την ιστορία του δυτικού πολιτισμού, μπήκε μαζί της στην εποχή της βιομηχανικής επανάστασης και έφτασε στο 19ο αιώνα, σε μια εποχή που είχαν ανακαλυφθεί τόσα πολλά πράγματα, αλλά τα μικρόβια παρέμεναν αόρατα. Η σύγχρονη μηχανή του αστικού πολιτισμού έπρεπε να βρει άλλες λύσεις για να προστατεύσει τον εαυτό της και τους πάσχοντες. Μία από αυτές υπήρξε η κάθαρση που συνέβαινε στα λοιμοκαθαρτήρια, ψηλά τείχη που εμπόδιζαν τα αόρατα εμπόδια να περάσουν από την πηγή τους και να διασπαρούν στο γενικό πληθυσμό», σημείωσε ο κ. Βλαστός.

Διπλός προσανατολισμός

Η μεταφράστρια του βιβλίου, Άννα Τριανταφύλλου αναφέρθηκε στο χωρικό και ιστορικό πλαίσιο, στο οποίο η έρευνα του Θράσου Καμινάκη επικεντρώνεται. Όπως τόνισε, το βιβλίο επεκτείνεται σε αξιοσημείωτα στοιχεία για την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας και της Σύρου, ενώ ταυτόχρονα μας οδηγεί στην κατανόηση της αλληλεξάρτησης των ιατρικών ερευνών και πρακτικών με την οικονομία. Η διάρθρωση του πονήματος είναι γραμμική, απόλυτα ταξινομημένη και αναπτύσσεται σε τρία βασικά κεφάλαια, τα οποία συμπίπτουν με τις τρεις χρονικές περιόδους της μελέτης, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το πόλεμο της Ανεξαρτησίας, καλύπτοντας έτσι μια περίοδο τριάντα περίπου χρόνων. Σε ένα τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται η μαρτυρία του Segur Dupeyron και τα πορίσματα του ερευνητή από το λοιμοκαθαρτήριο της Σύρου σε σχέση με τα επικοινωνιολογικά συμφραζόμενα που θα αλλάξουν όχι μόνο στη Σύρο αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο τις πρακτικές για την αντιμετώπιση της ασθένειας.

Το λόγο έλαβε τέλος, ο δικηγόρος – ιστορικός Θωμάς Δρίκος, ο οποίος προλογίζει το βιβλίο του Θράσου Καμινάκη. Όπως εξηγεί, μέσω των σελίδων του, πλουτίζεται η γνώση μας τόσο για την τοπική ιστορία της Ερμούπολης, την πρώτη πόλη της ελληνικής επανάστασης, όσο και για τους υγειονομικούς και λιμενικούς θεσμούς του πρώιμου ελληνικού κράτους. Επιπλέον, δίνεται και μια συνδρομή στις όποιες ευαισθησίες της σημερινής ελληνικής κοινωνίας για να γίνει δυνατή η διάσωση του αρχιτεκτονήματος, του κτιρίου του λοιμοκαθαρτηρίου, που στέκει ακόμη, σε πείσμα των καιρών, κουφάρι ανήμπορο στην είσοδο του λιμανιού της Σύρου. «Το Λαζαρέτο της Σύρου» αποτελεί μία καλή ευκαιρία για να μιλήσουμε και να εμπνευστούμε γύρω από το μοναδικό αυτό μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας και να το κρατήσουμε ζωντανό.

Στο πλαίσιο της παρουσίασης, η Αλεξάνδρα Ζερβουδάκη διάβασε αποσπάσματα από το βιβλίο, ενώ η ηθοποιός Εύα Αλεξανδρή απήγγειλε ένα κείμενο, συνοδεία του μουσικού-συνθέτου Γιάννη Δροσίτη στο πιάνο.

Την εκδήλωση παρακολούθησε, μεταξύ άλλων, ο εκδότης των Συριανών Γραμμάτων, Δημήτρης Βαρθαλίτης. Το 5ο τεύχος του περιοδικού, που είναι αφιερωμένο στο Λοιμοκαθαρτήριο της Σύρου σε μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης του κοινού και των αρμοδίων υπηρεσιών, ώστε να αποφευχθεί η πλήρης κατάρρευσή του, παρουσιάστηκε χθες το βράδυ στο Πνευματικό Κέντρο Ερμούπολης.