Καζαντζάκης (2017) του Γιάννη Σμαραγδή

«Ό,τι επιθυμείς, να το φωνάζεις δυνατά. Αγρίμι να γίνεσαι. Δεν ταιριάζει η μετριότητα με τη λαχτάρα» Ν. Καζαντζάκης

Οι κινηματογραφικές βιογραφίες είναι ταινίες με ύφος εποχής και κυρίαρχο άξονα ένα πραγματικό ιστορικό πρόσωπο. Ο Γιάννης Σμαραγδής ειδικεύεται σε αυτές και κάθε φορά που  ζωντανεύει στην οθόνη εμβληματικούς Έλληνες προσαρμόζει το ύφος του στο έργο και την προσωπικότητά τους.

 Το 1996 βιογραφεί με αφαιρετικό τρόπο τον «Καβάφη» ακολουθώντας τις μυστικές διαδρομές της ζωής του Αλεξανδρινού ποιητή. Τις αισθήσεις, τις μνήμες, αλλά και τις προσωπικές του αποτυχίες και κυρίως τις επιθυμίες που του γέννησαν τα πρόσωπα και οι χώροι που έζησε και πώς όλα αυτά βρίσκουν ένα τρόπο να μεταπηδήσουν στο χώρο της φαντασίας, δημιουργώντας ένα σύνταγμα της ηδονής όπου τα πρόσωπα της ζωής γίνονται ισχυρά όντα ενός ποιητικού σύμπαντος. Το 2007 επιλέγει έναν πιο δυναμικό καμβά, με αντιθέσεις και ένταση, πολλά πρόσωπα και λυρισμό για να προσφέρει στο κοινό τη διεθνή υπερπαραγωγή “El Greco” για τη ζωή του ζωγράφου του 16ου αιώνα Δομίνικου Θεοτοκόπουλου και την πορεία του από την Κρήτη στη Βενετία και στο Τολέδο. Το 2012 σκηνοθετεί την ταινία «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι»,με θεματικό αντικείμενο τη ζωή και το έργο του πειρατή, πλούσιου εμπόρου κι εθνικού ευεργέτη Ιωάννη Βαρβάκη.

Είχαν προηγηθεί το «Καλή σου νύχτα κυρ Αλέξανδρε» (1980) στην οποία ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης περιπλανιέται στο γενέθλιο τόπο του, τη Σκιάθο, και συναντά απλούς ανθρώπους που τον ενέπνευσαν στα λογοτεχνικά έργα του και το «Τραγούδι της επιστροφής»(1983) όπου μέσα από την ιστορία ενός νέου εξόριστου από την Απριλιανή χούντα, που επιστρέφει στην πατρίδα, παρακολουθούμε την αλλαγή της ελληνικής κοινωνίας και των ανθρώπων της.

Το 2017 ο Σμαραγδής επιστρέφει στη αχανή δεξαμενή των μεγάλων Ελλήνων για να αφηγηθεί την ιστορία του σπουδαιότερου Έλληνα συγγραφέα και στοχαστή, Νίκου Καζαντζάκη.

Όμως πώς να συμπυκνώσεις σε δυο ώρες την πληθωρική προσωπικότητα και την πολυκύμαντη ζωή  του  «Άγιου» της ελληνικής λογοτεχνίας, με  το τεράστιο σε όγκο και σημασία έργο;

Ο Σμαραγδής επιλέγει μια αφήγηση voice off από τον ίδιο τον Καζαντζάκη, βασισμένη  στην «Αναφορά στον Γκρέκο», τη συναρπαστική μυθιστορηματική αυτοβιογραφία του. Με μια  κλασική αφηγηματική γραφή, με χρονολογική ακολουθία που διακόπτεται από κάποιες ονειρικές σκηνές δομεί την ταινία σε  μικρά «κεφάλαια». Παιδικά χρόνια στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη κάτω από το βάρος ενός θηριώδους, βάναυσου, αλλά και ηρωικού πατέρα (Αργύρης Ξάφης). Εφηβεία και πρώτα επαναστατικά σκιρτήματα του πνεύματος. Αθήνα και είσοδος στα γράμματα. Εξορμήσεις σε Αγιον Όρος και έρημο του Σινά. Ταξίδια σε Αυστρία, Γερμανία, Σοβιετική Ένωση. Φλερτ με τον κομμουνισμό, αλλά και τελική απάρνησή του. Κατοχή στην Αίγινα, γράψιμο και ανέχεια. Εμφύλιος και αυτοεξορία στην Αντίμπ της Νότιας Γαλλίας. Τα μεγάλα έργα του, η διεθνής αναγνώριση, η υπόθεση Νόμπελ, που δεν πήρε ποτέ γιατί τον πολέμησε η ίδια του η χώρα. Η σχέση του με τον Γιώργη  Ζορμπά (Θοδωρής Αθερίδης). Η σύγκρουσή του με την Εκκλησία, αλλά και τον Πάπα όταν κυκλοφόρησε ο «Τελευταίος πειρασμός». Η συνάντησή του με τη Μελίνα (Ζέτα Δούκα) και τον Ντασσέν (Αλέξανδρος Κολλάτος) που μετέφεραν το «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» στο σινεμά.

Πως περιγράφεται ο πνευματικός Καζαντζάκης

 Ο Σμαραγδής επιδιώκει να αναδείξει με λογοτεχνικότητα το πνεύμα του με αναφορές στις διάσημες ρήσεις του και προσπαθεί να κατανοήσει την πολυσύνθετη προσωπικότητά  του, τα τραύματα και τις πληγές που τον καθόρισαν, καθώς και τις βαθύτερες αναζητήσεις του. Αλλά αδυνατεί να μεταγράψει στην οθόνη τους δαίμονες που βασάνιζαν το μυαλό και την ψυχή του, που μάταια προσπαθούσε να τους ξορκίσει γράφοντας… «Θεέ μου, μη δώσεις στους ανθρώπους όσα μπορούν να σηκώσουν».

Αντίθετα  απλώνει στην ταινία του πανέμορφα θαλασσινά τοπία , φωτογραφημένα υπέροχα από τον Άρη Σταύρου και κάνει γυρίσματα σε πολλά μέρη (Κρήτη, Αίγινα, Αθήνα, Νότια Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία), στοιχεία-ατού για μια μεγάλη παραγωγή, που απευθύνεται στο ευρύ κοινό.

Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος ερμηνεύει με εσωτερικότητα και εμμονή στη λεπτομέρεια τον Νίκο Καζαντζάκη, η εύθραυστη Μαρίνα Καλογήρου στέκεται επάξια δίπλα του στον ρόλο της συντρόφου του, Ελένης, με την οποία ανέπτυξε μια πολύ ιδιαίτερη, μοναδική σχέση, πέρα από τον έρωτα, που περιγράφει με καθηλωτική λιτότητα ο συγγραφέας: «Εσύ κι εγώ ένα». Ο Στάθης Ψάλτης στον τελευταίο του ρόλο αφήνει το τελευταίο καλλιτεχνικό του αποτύπωμα στην ταινία  ερμηνεύοντας με έναν σπαρακτικό «υπερκόσμιο τρόπο» τον ηγούμενο της μονής Σινά.

Η ταινία «Καζαντζάκης» αποτελεί πνευματική παρακαταθήκη! Πρώτα για την αισθητική της και την τεχνική της αρτιότητα. Ύστερα για το θέμα της. Για το τόλμημα του Σμαραγδή να αναμετρηθεί με τον μέγιστο Έλληνα λογοτέχνη και να τον γνωρίσει στο πλατύ κοινό και κυρίως στις νέες γενιές. Μολονότι το φιλμ δεν είναι αψεγάδιαστο, έχει αδυναμίες, λάθη και αστοχίες, ωστόσο είναι τόση η χειμαρρώδης ορμή του θαυμασμού του Σμαραγδή για τον Καζαντζάκη που υπερκαλύπτει τα πάντα.  Μας υποβάλλει να υποκλιθούμε στην αγιοσύνη του μεγάλου υπαρξιστή  που μετέτρεψε τη ζωή σε ένα ατέρμονο  «προσκύνημα στο Camino de Santiago de Compostela» και κατέληξε στην προσωπική του κοσμοθεωρία που συνοψίζεται στην ρήση: «Ολάκερη η ψυχή μου μια κραυγή. Κι όλο μου το έργο, το σχόλιο στην κραυγή αυτή. Μια λέξη πάντα σ’ όλη μου τη ζωή με τυραννούσε και με μαστίγωνε, η λέξη ανήφορος». 

Η  ταινία θα προβάλλεται  4/12-10/12 στον κινηματογράφο ΠΑΛΛΑΣ