ΤΟ ΤΕΛΕΙΟ ΚΡΑΤΟΣ

Κράτος είναι μια οργανωμένη πολιτική οντότητα που κατέχει το μονοπώλιο της χρήσης νόμιμης εξουσίας σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή. Πολύ συχνά τα βάζομε με το κράτος μας. Μας φαίνεται εχθρικό. Ίσως διότι συνηθίσαμε να βλέπουμε εχθρικό το κράτος που μας εξουσίαζε για 400 χρόνια και εξακολουθούμε να βλέπουμε εχθρικά το δικό μας κράτος τώρα. Ίσως και διότι νοιώθομε αντίπαλο οποιονδήποτε έχει εξουσία πάνω μας. Ίσως και διότι είναι πραγματικά άδικο. Όλα παίζονται. Το Κράτος, μαζί με τη Βία, είναι οι οντότητες που αλυσόδεσαν το μεγάλο ευεργέτη της ανθρωπότητας, τον Προμηθέα. Πώς θα σας φαινόταν η ιδέα να φτιάξουμε το πραγματικά δικό μας κράτος, όπως ακριβώς θα το θέλαμε; Σ΄ αυτή την καθορισμένη γεωγραφική περιοχή, εννοώ.

Το πρώτο πράγμα που θα σκεφτόμουν θα ήταν να έχει νόμους απαραβίαστους. Όχι ότι θα συλλαμβάνει κάθε παράνομο, αλλά ότι θα καθιστά αδύνατη την παρανομία. Αδύνατο; Γίνεται στις κοινωνίες των εντόμων. Και η ανθρώπινη κοινωνία, η πολιτεία, θα μπορούσε να είναι κάπως έτσι. Η Πολιτεία του Πλάτωνος πλησιάζει αυτό το ιδανικό. Βέβαια δεν υπάρχει τόπος, Ου-τοπία, όπου θα μπορούσε να ισχύσει ένα τέτοιο καθεστώς. Ας υποθέσουμε όμως πως, με κάποιο μαγικό τρόπο, είναι δυνατό να υπάρξει τέτοιο κράτος ή τουλάχιστον πως αξίζει να αγωνισθούμε για να ιδρύσουμε ένα κράτος που να μην απέχει πολύ από μια τέτοια Ουτοπία. Ο καθένας αγωνίζεται για κάτι. Όταν αγωνίζομαι σε παιχνίδια στον κομπιούτορά μου, δεν μου επιτρέπεται να κάνω ζαβολιές, όπως μπορώ να κάνω φάουλ παίζοντας στην πραγματική ζωή ή ζώντας σε μια πραγματική πολιτεία. Το ερώτημα όμως είναι, το θέλομε πραγματικά ένα τέτοιο κράτος; Ας το δούμε.

Είπαμε για τις κοινωνίες των εντόμων, για την Πολιτεία του Πλάτωνα, για τους απαράβατους κανόνες στα παιχνίδια του υπολογιστή. Ένα τέτοιο κράτος περιγράφει και η Βίβλος: είναι ο Παράδεισος, που μέσα του ζούσαν οι πρωτόπλαστοι.. Θα θέλαμε άραγε να ζούμε σε έναν τέτοιο παράδεισο, αλλά χωρίς το δέντρο της γνώσεως του καλού και του κακού; Καθένας πρέπει να θέσει στον εαυτό του το ερώτημα. Αλλιώς, να πάψουμε να γκρινιάζουμε για το αίσχιστο κράτος που έχομε. Με τις μίζες, τις διαπλοκές, τα σκάνδαλα, την ανικανότητά του να προστατέψει τους πολίτες του από άδικες επιθέσεις ή να ανακαλύψει και τιμωρήσει τον ένοχο για τέτοιες παραβιάσεις του νόμου. Με την αδυναμία του να παράσχει στοιχειώδη κάλυψη των αναγκών των πολιτών του, υγεία, εκπαίδευση, δικαιοσύνη, ασφάλεια, μέριμνα αδυνάτων. Τέτοιο είναι το κράτος μας που έχει το μονοπώλιο της νόμιμης εξουσίας. Θα το θέλαμε χωρίς τη δυνατότητα για όλα αυτά;

Υπήρξαν οραματιστές που σχεδίαζαν τέτοιο κράτος/παράδεισο. Ο K.Marx ήταν μεγάλος οραματιστής. Οι μαρξιστές М.А.Бакунин και P.J.Prοudhon έβλεπαν πως το ίδιο το κράτος είναι ο βιαστής και, επομένως, η κατάργηση του κράτους, η αναρχία, θα ήταν η λύση. Οι Μπακούνιν και Προυντόν ήλθαν σε αντιπαράθεση με τους πραγματιστές, ρεβιζιονιστές κομμουνιστές, όπως αργότερα οι В.И.Ле́нин και И.В.Ста́лин, που θεώρησαν πως μια δικτατορία των προλεταρίων θα έπρεπε να προηγηθεί πριν φθάσουμε στο αναρχικό κράτος. Οι ιδέες του Λένιν και του Στάλιν υλοποιήθηκαν στη Σοβιετική επανάσταση και ήλθαν σε οξεία αντιπαράθεση με τον αναρχισμό που εξακολουθούσε να εμπνέει, όπως στο γνωστό οραματιστή, αγωνιστή και συγγραφέα G.Orwell. Οι αναρχικοί δέχθηκαν ότι το κράτος, οποιοδήποτε ιδανικό κράτος, είναι κακό, απάνθρωπο. Ο υπαρκτός σοσιαλισμός που πραγματοποιήθηκε από τους Λένιν και Στάλιν πλησίασε τις προδιαγραφές που αναφέραμε, αλλά οι αναρχικοί αποδείχθηκε ότι είχαν δίκιο: ήταν απάνθρωπο. Από την άλλη, η αναρχία που υπόσχονταν οι αντίπαλοί του ποτέ δεν μπόρεσε να καθιερωθεί σε κανένα μέρος του κόσμου. Τι κάνομε λοιπόν;

Η ανθρώπινη φύση, με την ικανότητα του μοναδικού αυτού ζώου, του ανθρώπου, να σχηματίζει δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά, επιτρέπει την ελευθερία της βούλησης. Κι αυτό σημαίνει ότι μόνος του αποφασίζει στις πολιτείες που σχηματίζει πόσο βαθμό ελευθερίας, όπως στις αγέλες, επιθυμεί και πόση ισότητα, όπως στις κοινωνίες των εντόμων.

Το ιδανικό της κρατικής δομής το πλησίασαν σημαντικά οι πρόγονοί μας με τη δημοκρατία. Πεμπτουσία της δημοκρατίας, του κράτους του δήμου, είναι ότι οι άρχοντες κληρώνονται από το σύνολο των πολιτών, ενώ στην ολιγαρχία εκλέγονται (Αριστοτέλης) και στη μοναρχία επιβάλλονται ερήμην του λαού, κληρονομικά ή με τη βία. Ήταν μια πολύ μακρά διαδικασία από τα πανάρχαια μυθολογικά χρόνια, όταν ο βασιλιάς του Άργους, για να δεχθεί τις πρόσφυγες ικέτιδες από την Αίγυπτο έκανε δημοψήφισμα, ως την εποχή του Σόλωνα και, ιδιαίτερα, του Κλεισθένη, που οι νόμοι τους έχουν μείνει αξεπέραστοι. Η κεντρική ιδέα ήταν ότι στη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία οι άρχοντες κληρώνονται περιοδικά, ενώ στην εκτελεστική (στρατηγοί, κυβέρνηση) εκλέγονται. Γιατί; «Διότι όλοι μπορούν να μπουν στη μάχη, όμως δε μπορούν να διευθύνουν μια τράπεζα ή να διδάξουν σε ένα πανεπιστήμιο» (Β.Ραφαηλίδης). Ίσως λόγω του Πελοποννησιακού πολέμου – ή, δεν ξέρω, για άλλους λόγους – ο εκδημοκρατισμός δεν προχώρησε στο να περιλάβει ως πολίτες τις γυναίκες και να καταργήσει τη δουλεία. Κι όμως η Πολιτεία του Πλάτωνα προβλέπει ισότητα των φύλων και είναι χωρίς δούλους, ενώ διανοητές της εποχής έβλεπαν το αφύσικο της δουλείας. «Ἐλευθέρους ἀφῆκε πάντας θεὸς, οὐδένα δοῦλον ἡ φύσις πεποίηκε» (Αλκιδάμας). Αλλά και ο Αριστοτέλης γράφει ότι «Νόμῳ γὰρ τὸν μὲν δοῦλον εἶναι τὸν δ΄ ἐλεύθερον οὺθὲν διαφέρειν. Διόπερ οὺδὲ δίκαιον. Βίαιον γὰρ.» «Καὶ πὰσα δουλεία παρὰ φύσιν ἐστὶ», αν και προσπάθησε να δικαιολογήσει τη δουλεία ως αναγκαίο για την εποχή κακό. Ο νόμος λοιπόν βίαια και όχι η φύση κάνει κάποιον δούλο κι αυτό δεν είναι δίκαιο, αλλά αφύσικο.

Στη σημερινή εποχή τίποτε δεν εμποδίζει από τις τρεις εξουσίες, να κληρώνονται οι βουλευτές και οι δικαστές, αλλά να εκλέγεται η κυβέρνηση. Τα υπόλοιπα είναι λεπτομέρειες διαπραγματεύσιμες. Ο χωρισμός της επικράτειας σε περιοχές με αυτοδιοίκηση και των επαγγελματιών σε συνδικαλιστικούς συλλόγους ανεξάρτητα από την εντοπιότητά τους θα διευκολύνει στον τόπο μας διοίκηση και ενότητα. Το αποτέλεσμα δεν θα είναι μια τέλεια πολιτεία, αλλά μια πολιτεία που θα ελέγχεται από τη βούληση των πολιτών της. Τέτοια πολιτεία δεν θα έχει κύριο χαρακτήρα της την αποτελεσματικότητά της, αλλά την όσο γίνεται μεγαλύτερη σύμπτωση μεταξύ ηθικής, της βούλησης του δήμου, και δικαίου, της βούλησης των αρχόντων, πλησιάζοντας την ευδαιμονία. Μακροπρόθεσμα, αυτή η πολιτεία μπορεί να αποδειχθεί πιο δημιουργική. Αποδείχθηκε στην αρχαιότητα. Αλλά και πιο ανθεκτική από κάθε άλλη.