Συντετριμμένη η Σύρος από την απώλεια του Μάνου Ελευθερίου

Σε πελάγη βαθύτατης θλίψης «βυθίστηκε» χθες ολόκληρη η Ελλάδα με την τραγική είδηση του θανάτου του Μάνου Ελευθερίου, ενός φωτεινού μυαλού των Γραμμάτων και του Πολιτισμού, που «σημάδεψε» με το πλούσιο έργο του τη σύγχρονη καλλιτεχνική ιστορία της χώρας μας.

Ο -Συριανής καταγωγής- ποιητής, στιχουργός και πεζογράφος, που διακρινόταν για την ευγένεια, τη σεμνότητα, τη γενναιοδωρία και τη σπάνια κουλτούρα του, άφησε την τελευταία του πνοή τα ξημερώματα της Κυριακής 22 Ιουλίου 2018, ύστερα από ανακοπή καρδιάς.

Ο σπουδαίος δημιουργός, ο οποίος δεν αποχωρίστηκε ποτέ την «πένα» του και συνέχιζε μέχρι σήμερα να έχει ενεργή παρουσία, γεννώντας καινούριες ιδέες, παραδίδοντας νέα και αξιόλογα συγγραφικά πονήματα, ενώνοντας τις δυνάμεις του με καταξιωμένους καλλιτέχνες, στηρίζοντας πολλά υποσχόμενα ταλέντα, αλλά και βάζοντας τη σφραγίδα του σε σημαντικές πολιτιστικές δράσεις, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών, αφήνοντας πίσω του δυσαναπλήρωτο κενό.

Βέρος Συριανός

Η γενέτειρά του, η Σύρος κατείχε πάντοτε μία ξεχωριστή θέση στην καρδιά του. Ο Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε το 1938 στην Ερμούπολη, όπου και μεγάλωσε. Φοίτησε στο 4^ο Δημοτικό Σχολείο Ερμούπολης, γνωστό και ως «σχολείο του Κουκουλά», η οικογένεια του οποίου, ως ένδειξη αναγνώρισης της πολύτιμης προσφοράς του στον πολιτισμό και ευγνωμοσύνης για τις συνεχείς δωρεές του προς αυτό, έδωσε στη Βιβλιοθήκη του το όνομα του μεγάλου δημιουργού και πρώην μαθητή του. Υπενθυμίζεται μάλιστα πως, η φετινή Γιορτή Λήξης του 4^ου Δημοτικού Σχολείου Ερμούπολης με τίτλο «Σ’ αυτή τη γειτονιά…» ήταν αφιερωμένη στον ίδιο. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της «Κοινής Γνώμης», επιθυμία της εκπαιδευτικής κοινότητας του σχολείου ήταν η μετονομασία του σε «4^ο Δημοτικό Σχολείο Ερμούπολης – Μάνος Ελευθερίου», πρόταση η οποία δεν καρποφόρησε, καθώς δε βρήκε σύμφωνη τον δημιουργό, λόγω της λεπτότητας και του χαμηλού προφίλ που διατηρούσε.

Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί πως, το 2013, ο Δήμος Σύρου – Ερμούπολης τίμησε αυτή τη σημαντική μορφή του Ελληνικού Πολιτισμού, μετονομάζοντας –με απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου- το πρώην Λατομείο Καραβέλα σε Πολιτιστικό Χώρο «Μάνος Ελευθερίου».

Δεν ξέχασε ποτέ τον γενέθλιο τόπο του

Σε συνεντεύξεις του στον τοπικό Τύπο και όχι μόνο, ο Μάνος Ελευθερίου δεν έκρυβε τη μεγάλη αγάπη του για τη Σύρο, την οποία φρόντιζε διαρκώς να «προικίζει» με εκατοντάδες δωρεές βιβλίων προς τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Ερμούπολης (όπου λειτουργεί ειδική πτέρυγα) και προς το Ιστορικό Αρχείο Ερμούπολης. Επιπλέον, καταλυτική ήταν η συνεισφορά του στο πολιτιστικό πρόγραμμα του Δήμου, όπου προσέθετε το «λιθαράκι» του σχεδόν ετησίως.

“Η Σύρος είναι ο γενέθλιος τόπος. Δεν μπορείς να τον ξεχάσεις, ακόμα κι αν υπάρχουν σοβαρότατοι οικογενειακοί λόγοι για να τον αποχωριστείς. Εμείς, παρότι φύγαμε πικραμένοι από το νησί, λες και ήμαστε διωγμένοι, πρόσφυγες, ούτε κακία κρατήσαμε, ούτε είχαμε την εκδίκηση στο πίσω μέρος του μυαλού μας. Δεν υπήρχε περίπτωση να μείνουμε άλλο εδώ. Ήταν κυριολεκτικά θέμα επιβίωσης. Ήμαστε ήδη τέσσερα παιδιά, με τους γονείς έξι και με ένα μισθό δε γινόταν. Δουλειές δεν υπήρχαν έπρεπε να πάμε στην Αθήνα να κάνουμε κάτι. Και κάτι κάναμε” (Κοινή Γνώμη – Σεπτέμβριος 2014).

Ο Μάνος Ελευθερίου μετακόμισε με την οικογένειά του στην Αθήνα σε ηλικία 14 ετών.

“Όταν πήγα στην Γ' Γυμνασίου στην Αθήνα, οι συμμαθητές μου ήταν πάρα πολύ προχωρημένοι. Μιλούσαν για θέατρα, για κινηματογράφο, για φιλοσοφία, για ονόματα που ούτε καν είχα υποπτευθεί ότι υπάρχουν. Εγώ ξεκίνησα, σέρνοντας πέντε-έξι ονόματα από τη Σύρο. Το όνομα του δημάρχου, δύο-τριών ιατρών, μερικών δασκάλων και γειτόνων. Αιφνιδίως ήρθα σε επαφή με ονόματα δύσκολα. Τώρα βέβαια δεν έγινα σαΐνι επειδή έμαθα τον Ντοστογιέφσκι, αλλά εν πάση περιπτώσει μου άνοιξε τα μάτια και το πνεύμα. Επίσης με βοήθησαν πολύ μεγάλοι συγγραφείς όπως ο Γάλλος Φλομπέρ. Εδώ ήξερα μόνο τα ποιήματα που υπήρχαν στα αναγνωστικά των σχολικών βιβλίων. Δεν ήξερα τίποτα άλλο. Εκεί άρχισα να ψάχνω. Αγόρασα βιβλία, τα μελέτησα και τα περισσότερα τα δώρισα”.

Πλούσιο συγγραφικό και στιχουργικό έργο

Η γνωριμία του με τον Άγγελο Τερζάκη το 1955 ήταν καθοριστική για τη ζωή του. Ο Τερζάκης τον προέτρεψε να παρακολουθήσει μαθήματα στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου ως ακροατής. Το 1956, γράφτηκε στο τμήμα θεάτρου της Σχολής Σταυράκου με καθηγητές τον Χρήστο Βαχλιώτη, Γιώργο Θεοδοσιάδη και Γρηγόρη Γρηγορίου.

Υπηρετώντας στο στρατό, άρχισε να γράφει θεατρικά έργα και ποιήματα, ενώ εξέδωσε μόνος του την πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο «Συνοικισμός» σε ηλικία 24 ετών. Την ίδια εποχή στα Ιωάννινα έγραψε τους πρώτους στίχους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και «Το τρένο φεύγει στις 8:00» που αργότερα μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης. Τον Οκτώβριο του 1963 ξεκίνησε να εργάζεται στο «Reader’s Digest» όπου και παρέμεινε για τα επόμενα δεκαέξι χρόνια. Κυκλοφόρησαν τα πρώτα διηγήματά του, ενώ από το 1964 άρχισε να συνεργάζεται, γράφοντας στίχους με τους Χρήστο Λεοντή και Μίκη Θεοδωράκη.

Ο Μάνος Ελευθερίου συνεργάστηκε σχεδόν με όλους τους Έλληνες συνθέτες, τον Δήμο Μούτση, τον Γιάννη Μαρκόπουλο, τον Σταύρο Κουγιουμτζή τον Θανάση Γκαϊφύλλια, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Γιάννη Σπανό, τον Γιώργο Ζαμπέτα, τον Σταμάτη Κραουνάκη, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Γιώργο Χατζηνάσιο, τον Αντώνη Βαρδή και πολλούς άλλους.

Παράλληλα έγραψε και εικονογράφησε παραμύθια για παιδιά. Την δεκαετία του ‘90 αρθρογραφούσε και συγχρόνως έκανε ραδιοφωνικές εκπομπές στον Αθήνα 9,84 και στο Δεύτερο Πρόγραμμα. Το 1994 εξέδωσε την πρώτη του νουβέλα με τίτλο Το άγγιγμα του χρόνου. Το 2004 κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα «Ο Καιρός των Χρυσανθέμων» που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας 2005. Το συγκεκριμένο αφήγημα δραματοποιήθηκε το 2008 και παρουσιάστηκε στο θέατρο σε σκηνοθεσία Λευτέρη Γιοβανίδη. Ο «Καιρός των Χρυσανθέμων» θα μεταφερθεί ξανά στο θεατρικό σανίδι, σε σκηνοθεσία της Κίρκης Καραλή. Η παράσταση με την καλλιτεχνική επιμέλεια της Αλίνας Κοτσοβούλου περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα «Σύρος – Πολιτισμός 2018», με προγραμματισμένες ημερομηνίες 21 και 22 Σεπτεμβρίου 2018.

Λάτρης της ιστορίας της Σύρου

Το 2013 ο Μάνος Ελευθερίου, βραβεύθηκε για τη συνολική προσφορά του από την Ακαδημία Αθηνών. Αγαπούσε με πάθος τη Σύρο και την ιστορία της, την οποία θέλησε να αναδείξει μέσα από την έκδοση ειδικών τόμων και λευκωμάτων, όπως: «Το θέατρο στην Ερμούπολη τον εικοστό αιώνα», «Φωτογραφίες και σήματα Ελλήνων και ξένων φωτογράφων της περιόδου 1859-1910», «Ενθύμιο Σύρας φωτογραφίες και καρτ ποστάλ από το 1860-1950», «Νεοκλασική Ερμούπολη, Ενθύμιον Σύρου: Σύρος ένα νησί – Μια ιστορία», «Καρτ ποστάλ και φωτογραφίες του 19ου και του 20ού αιώνα», «Ερμούπολη, Μια πόλη στη λογοτεχνία» (Επιμέλεια Μάνος Ελευθερίου).

Η πολυποίκιλη προσφορά του στην γενέτειρά του τη Σύρο, περιελάμαβανε επίσης:

Δωρεές εκατοντάδων αντικειμένων που αφορούσαν τη Σύρο του 19ου αιώνα και το αστικό θαύμα της Ερμούπολης, τα οποία είχε συλλέξει με προσωπικά έξοδα και αναζήτησή τους μέσα από ταξίδια που πραγματοποίησε ο ίδιος σε όλο τον κόσμο.

• Δεκάδες εκθέσεις υπό την επιμέλειά του με θεματολογία που ο ίδιος επέλεγε από το προσωπικό του αρχείο και την έρευνα που ο ίδιος πραγματοποιούσε για τη συλλογή τους.

• Τετράτομη μελέτη με τίτλο «Το θέατρο στην Ερμούπολη τον εικοστό αιώνα» το οποίο αποτελεί μία από τις πληρέστερες καταγραφές της ιστορίας του Θεάτρου Απόλλων, για την οποία ο πέμπτος τόμος βρισκόταν υπό επεξεργασία μέχρι τον θάνατό του.

• Διηγήματα, πεζογραφήματα, μυθιστορήματα, ποιήματα που μελοποιήθηκαν και που αναφέρονται έμμεσα ή άμεσα στη Σύρο. Ενδεικτικά αναφέρονται: (2013) Μαύρα Μάτια – Ο Μάρκος Βαμβακάρης και η συριανή κοινωνία στα χρόνια 1905-1920, (2004) Ο καιρός των χρυσανθέμων.

Τον Αύγουστο του 2013, σε εκδήλωση που διοργάνωσε το Ιστορικό Αρχείο Ερμούπολης, προς τιμήν του συλλέκτη και φίλου του, Μάνου Ελευθερίου, ο οποίος ξεκίνησε να αποστέλλει υλικό στην υπηρεσία από το 1992, ο δημιουργός συμβούλευσε τους Συριανούς «να φυλούν Θερμοπύλες», ενώ ταυτόχρονα εξέφρασε τη μεγάλη του αγάπη για τη γενέτειρά του, τονίζοντας ότι ακόμη κι αν ο ίδιος κατοικεί στην Αθήνα, η ψυχή του είναι πάντα στη δική του αλησμόνητη πατρίδα.

“Χαίρομαι κάθε φορά που επισκέπτομαι τη Σύρο. Μου αρέσουν πολύ οι άνθρωποι εδώ, παρόλο που οι περισσότεροι από τους παλαιούς γνωστούς μου έχουν πεθάνει” (Κοινή Γνώμη – Σεπτέμβριος 2014).

Στο τελευταίο μυθιστόρημά του, με τίτλο «Φαρμακείον Εκστρατείας», πρωταγωνιστής είναι ένας ηλικιωμένος συγγραφέας που επιστρέφει στη γενέτειρά του κι ακολουθεί εικόνες, σκιές, μυρωδιές αναζητώντας τα φάρμακα που χρειάζονται όσοι πάσχουν από αναμνήσεις και μοναξιά. Κουβεντιάζει με ζώντες και τεθνεώτες, μονολογεί κι αφηγείται μονολόγους άλλων μοναχικών ανθρώπων, που οι φωνές, οι αλήθειες κι οι φαντασίες τους συνθέτουν έναν θεατρικό μονόλογο για μια χειμαρρώδη ζωή.

Ο πολυγραφότατος δημιουργός μας άφησε περισσότερα από 400 τραγούδια, ποιητικές συλλογές, διηγήματα, μία νουβέλα, μυθιστορήματα και θεατρικά κείμενα. Ο μονόλογος «Ο Πατέρας του Άμλετ», σε σκηνοθεσία Θοδωρή Γκόνη, παρουσιάστηκε στο Θέατρο «Απόλλων», τον Ιανουάριο του 2018, στο πλαίσιο των χριστουγεννιάτικων εκδηλώσεων της Σύρου.

Το πορτρέτο του Μάνου Ελευθερίου κόσμησε το εξώφυλλο του έντυπου προγράμματος «Σύρος – Πολιτισμός 2017», όπου κυρίαρχη θέση είχε η έκθεση «Φωτογράφοι της Σύρας – Αστικά Πορτρέτα, 1860-1930», με την επιμέλεια της Ιστορικού Τέχνης, Μαρίζας Θηρεσίας Δαλεζίου. Η έκθεση περιελάμβανε φωτογραφίες από την προσωπική συλλογή του δημιουργού. Ο ίδιος είχε συνεργαστεί ξανά με την κ. Δαλεζίου για τις ανάγκες της έκθεσης «Τετράδια και φωτογραφίες μαθητών από τον 19ο αιώνα» που φιλοξενήθηκε το καλοκαίρι του 2015, στην Άνω Σύρο.

Με τρυφερά και ενθαρρυντικά λόγια εξέφραζε πάντοτε την πίστη του στους ανθρώπους του νησιού, οι οποίοι με τις γνώσεις, το μεράκι και τις ιδέες του μπορούν να ανεβάσουν τον πολιτιστικό πήχη του νησιού ακόμη υψηλότερα. «Στις μικρές πόλεις, έχουμε ανάγκη από ανθρώπους που έχουν αγάπη και γνώσεις για τον τόπο τους, ή που προσπαθούν να αποκτήσουν γνώσεις, διαβάζοντας, γράφοντας, ζητώντας τη γνώμη κάποιου, ζητώντας συνεχώς συμβουλές από τους παλαιότερους, όπως η Αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Θωμαή Μενδρινού, η οποία κάνει τα αδύνατα δυνατά να είναι παντού. Αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται». (Κοινή Γνώμη – Ιούλιος 2017).

«Αιωνία η Μνήμη του»

Η απώλεια του μεγάλου ποιητή, στιχουργού και πεζογράφου, ο οποίος βρίσκεται από χθες, στων «Αγγέλων τα μπουζούκια» προκάλεσε πανελλήνια θλίψη και πολλοί ήταν εκείνοι που θέλησαν τον «αποχαιρετήσουν» δημόσια και να τον ευχαριστήσουν για όλα όσα προσέφερε στον τόπο μας, μέσα από το έργο του.

 «Ο Μάνος Ελευθερίου ανήκει, εδώ και πολλά χρόνια, στην χορεία των μεγάλων Πνευματικών μας Ανθρώπων, για τους οποίους ο θάνατος είναι το πέρασμα στην αιωνιότητα που δικαιωματικώς τους αναλογεί. Αιωνία η Μνήμη του» τονίζει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος σε ανακοίνωση για τον θάνατο του Μάνου Ελευθερίου.

Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σύρου κ. Δωρόθεος Β’, πληροφορηθείς την αιφνίδια και αδόκητη απώλεια του Μάνου Ελευθερίου, προέβη στην ακόλουθη δήλωση: «Ο Μάνος Ελευθερίου υπήρξε μια εμβληματική μορφή της σύγχρονης ποίησης, στιχουργικής και πεζογραφίας. Αγάπησε υπερβαλλόντως και τίμησε την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ερμούπολη και τη Σύρο, και αγαπήθηκε από τους συντοπίτες του. Εκφράζουμε τη λύπη μας και τη συμπάθειά μας προς τους οικείους του».

«Η απώλεια είναι πολύ μεγάλη για την απώλεια του Μάνου Ελευθερίου τόσο για τη χώρα μας, όσο και για το νησί μας. Είμαι πολύ συγκινημένος γιατί αυτός ο άνθρωπος, ο τόσο σπουδαίος και παράλληλα τόσο απλός, με τίμησε με τη φιλία του και με στήριξε σε όλη τη διαδρομή μου, με τη συμμετοχή μου στα κοινά», υπογραμμίζει στην «Κοινή Γνώμη» ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου Κυκλάδων, Γιάννης Ρούσσος. Ο ίδιος μάλιστα θυμάται ένα περιστατικό που αποδεικνύει το μεγαλείο ψυχής του δημιουργού, αλλά και την αμέριστη εκτίμηση που έτρεφε στους ανθρώπους του τόπου του. «Όταν ήμουν πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου, ο Μάνος Ελευθερίου μας βοήθησε σημαντικά στην έκδοση ενός βιβλίου επί τη αφορμή των εορταστικών εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση των 100 χρόνων του. Τη μέρα της συνάντησής μας στην Αθήνα, παρότι ήταν χειμώνας και χιόνιζε, παρευρέθηκε με 39 πυρετό, επειδή ήθελε να είναι συνεπής στο ραντεβού του. Ήταν από τους ανθρώπους που έδιναν πολλά στους άλλους», καταλήγει ο κ. Ρούσσος.

Ψήφισμα Δημοτικού Συμβουλίου Σύρου - Ερμούπολης

Σε έκτακτη συνεδρίαση που πραγματοποιήθηκε χθες το απόγευμα, το Δημοτικό Συμβούλιο Σύρου – Ερμούπολης, αναγνωρίζοντας τη σημαντική προσφορά του Μάνου Ελευθερίου στη Σύρο και στην Ελλάδα γενικότερα, αποφάσισε την έκδοση ψηφίσματος με το οποίο εκφράζει την βαθύτατη οδύνη του για τον θάνατο του μεγάλου συριανού ποιητή, στιχουργού και πεζογράφου Μάνου Ελευθερίου, καθώς και τα θερμά συλλυπητήριά του στους οικείους του.

Επιπλέον, σε ένδειξη πένθους, θα αναρτηθεί μεσίστια η σημαία του Δήμου επί πενθήμερο, καθώς και την ημέρα της κηδείας του, όπου θα παρευρεθεί αντιπροσωπεία, αποτελούμενη από τον Δήμαρχο, τον Πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου, Αντιδημάρχους και δημοτικούς συμβούλους, και θα κατατεθεί στεφάνι στην σωρό του εκ μέρους του Δημάρχου και του Δημοτικού Συμβουλίου.

Τέλος, η Δημοτική Βιβλιοθήκη Ερμουπόλεως θα παραμείνει σήμερα κλειστή, ενώ σε συνεννόηση με την οικογένεια του εκλιπόντος Μάνου Ελευθερίου, το Δημοτικό Συμβούλιο θα αποδώσει, τιμώντας την μνήμη του, τις μέγιστες τιμές, με πρωτοβουλίες που θα αναληφθούν και θα ανακοινωθούν στο αμέσως προσεχές χρονικό διάστημα.

Η πολιτική κηδεία του Μάνου Ελευθερίου την Τρίτη, στις 12:00, στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Επιθυμία της οικογένιας του εκλιπόντος είναι αντί στεφάνων, να κατατεθεί δωρεά στη Στέγη Ανηλίκων και Εφήβων Σύρου. Εθνική Τράπεζα Ελλάδος IBAN GR 73 0110 4690 0000 4692 9641 473.

Καλό ταξίδι Αγαπημένε μας Ποιητή Μάνο Ελευθερίου!