Ηγέτης

Ο κόσμος υποφέρει. Όλοι αγανακτούν, στενοχωριόνται, οργίζονται. «Κάτι πρέπει να γίνει. Κάτι να κάνουμε. Κάποιος φταίει. Δεν αντέχεται άλλο». Τι όμως να κάνουμε; Άλλος σκέφτεται το ένα, άλλος το άλλο. «Παραείμαστε ανεκτικοί. Το παρακάνομε σε αυστηρότητα. Όταν εγώ τάλεγα, σεις δεν με ακούγατε». Όλοι συμφωνούν πως η κατάσταση είναι απαράδεκτη. Συνήθως κάποιος φταίει, αλλά δεν συμφωνούν όλοι ποιος. Άλλος τον ένα δείχνει, άλλος τον άλλον. Οι πιο ώριμοι σκέφτονται πως μπορεί να μη φταίει κάποιος, αλλά κάτι. Αυτό το κάτι πρέπει να αλλάξουμε. Τι είναι όμως αυτό; Άλλος ισχυρίζεται το ένα, άλλος το άλλο. Να τους ρωτήσουμε λοιπόν; Μα όσοι είναι, τόσες διαφορετικές απαντήσεις θα πάρουμε. Να τους βάλουμε να επιλέξουν ανάμεσα σε συγκεκριμένες επιλογές και τότε, στατιστικά πια, θα αποφασίσουμε σύμφωνα με την πλειοψηφία. Η στατιστική παρέχει σημαντικές πληροφορίες, είναι μια καλή λύση, όχι όμως η καλύτερη. Το καλύτερο δεν είναι ο μέσος όρος υπολογίζοντας ποσοτικά τις βουλήσεις του κοινού. Ούτε είναι ο μεσαίος όρος, εκεί όπου οι μισοί θεωρούν καλύτερο το πάνω από αυτόν κι οι άλλοι μισοί το κάτω από αυτόν. Εδώ παίζουν ρόλο, εκτός από τη λογική, και η βούληση και το συναίσθημα, που ταλαντώνονται αυτόματα, ανάλογα με ανάγκες, σκοπούς, αλλά και επιθυμίες εκάστου. Παίζει ρόλο και η ένταση της βούλησης. Η βούληση των λιγοτέρων, επειδή βρίσκονται σε έσχατη ανάγκη ή και επειδή διαθέτουν μέγιστη ισχύ, οφείλει να ληφθεί υπόψη. Τι λοιπόν να κάνουμε; Τα λογικά επιχειρήματα επιδέχονται επεξεργασία, στατιστική και άλλη ανάλυση, οι συναισθηματικές και βουλητικές επιταγές πολύ πιο δύσκολα. Κι όμως είναι απαραίτητη κάποιου είδους μεσότητα, η επικρατούσα βούληση. Κατά κάποιο μυστηριώδη τρόπο, εμφανίζονται κατά καιρούς σπάνια άτομα που «οσφραίνονται» την επικρατούσα βούληση.

Δεκατριών ετών εγώ, εκείνος εικοσιενός. Νύχτα, Φεβρουάριος, χιονόνερο, πολύ μεγάλη ουρά στην αφετηρία, καθώς καθυστερούσε η συγκοινωνία. Δύο ειδών λεωφορεία. Τα κίτρινα της Αγγλικής Πάουερ και τα πράσινα, Ελληνικά. Η Πάουερ έχει μόλις αυξήσει το εισιτήριο κατά 10%, όχι τα πράσινα. Ο κόσμος δυσφορεί. Έρχεται πρώτο το κίτρινο. Εκείνος πετάγεται και με δυνατή φωνή φωνάζει: «Κανένας στο ξένο λεωφορείο!». Νύχτα, Φεβρουάριος, χιονόνερο, μεγάλη ουρά. Κανένας δεν κινήθηκε να μπει στο ξενόκτητο όχημα, ώσπου ήλθε το Ελληνικών συμφερόντων. Εκείνος είχε οσμισθεί την κοινή βούληση, την εξέφρασε ρητά κι οι άλλοι αμέσως πειθάρχησαν, καθώς, αγνοώντας το, ήταν η δική τους βούληση. Εκείνη τη στιγμή αισθάνθηκα πως δίπλα μου είχα κάποιον ασυνήθιστο άνθρωπο. Τα χρόνια πέρασαν. Δεν ανήκε σε κανένα κόμμα. Οι πραγματικοί ηγέτες γενικά δεν ανήκουν. Αγωνιζόταν απλώς για τη δημοκρατία. Μέσα στη ζοφερή ατμόσφαιρα του δικαστηρίου εκείνος αποκαλύπτει με ατράνταχτα λογικά επιχειρήματα, μαρτυρίες και τεκμήρια τα σχέδια για κατάλυση του πολιτεύματος. Ανοιχτές απειλές εναντίον του. Το πολίτευμα καταλύθηκε. Το πτώμα του βρέθηκε σε μια ακρογιαλιά. Ήταν Μάης. «Δεν υπήρχε κάταγμα. Ο θάνατος οφειλόταν σε πνιγμό», έγραφε η ιατροδικαστική έκθεση. Όταν, μετά από χρόνια, ανοίχθηκε ο τάφος, το κρανίο του βρέθηκε θρυμματισμένο. Η τομή που είχαν κάνει στο κρανίο οι ιατροδικαστές περνούσε από το κέντρο του κατάγματος.

Στις αγέλες τα μέλη τους μιμούνται το ένα το άλλο. Ξεχωρίζει εκείνο με τη μεγαλύτερη ισχύ: Δύναμη και ταχύτητα. Πρώτο αυτό, ξεκινά μια πορεία και τα υπόλοιπα το μιμούνται, το ακολουθούν. Είναι ο βηματοδότης. Δείτε ένα σμήνος πουλιών. Όλα ακολουθούν το πρώτο, καθώς με τις κινήσεις του δημιουργεί ρεύματα αέρα που διευκολύνουν την πτήση των άλλων κι έτσι το ακολουθούν. Ώσπου να κουρασθεί και να αντικατασταθεί από το επόμενο.

Οι άνθρωποι είμαστε μικτά αγέλη και κοινωνία. Η κοινωνία διέπεται από σταθερούς, «λογικούς», κανόνες στους οποίους όλοι οφείλουν να πειθαρχούν. Άρχοντες και αρχόμενοι. Η αγέλη διέπεται από τη βούληση ενός στον οποίον οι υπόλοιποι υπακούν. Ο άξιος ανθρώπινος ηγέτης, επομένως, εκτός από το να διαβάζει αυτόματα τη βούληση του λαού, διαθέτει και υψηλή νοημοσύνη. «Θεοὶ μελλόντων, ἂνθρωποι δὲ γιγνομένων, σοφοὶ δὲ προσιόντων αἰσθάνονται» (Φιλόστρατος). Το μέλλον είναι άδηλο, χαοτικό, απρόβλεπτο. Το εγγύς μέλλον όμως, τα προσιόντα, είναι στατιστικά προβλέψιμο. Το αισθάνονται οι σοφοί. Και από την ασάφεια της κοινής βούλησης, ο πραγματικός ηγέτης επιλέγει πορεία που είναι συμβατή με το επικείμενο μέλλον. Αν ο ηγέτης απλώς διαπιστώνει την κοινή βούληση και την εφαρμόζει, παύει να είναι αυτός που οδηγεί την κοινωνία του: Γίνεται δημαγωγός. Αν πάλι προηγείται πολύ από τους ακολούθους του, απομονώνεται, χάνει την επαφή μαζί τους και αυτοί προχωρούν απροσανατόλιστοι. Διδακτική είναι εδώ η βηματοδότηση στη φάλαγγα από κάμπιες που εμφανίζονται στους πευκώνες κατά το Φεβρουάριο. Την εντολή για κίνηση τη δίνει η τελευταία κάμπια. Αν την απομακρύνουμε, σταματά ολόκληρος ο συρμός, ενώ εκείνη συνεχίζει να πορεύεται μόνη της.

Δύσκολο να είναι κανείς ηγέτης. Πρέπει να έχει σαφή επίγνωση δύο πραγμάτων: τι θα κάνει όταν γίνει εξουσία, πού θα οδηγήσει το κοινό του, είναι το ένα. Και το άλλο, πώς θα αποκτήσει την εξουσία. Το δεύτερο είναι που γνωρίζουν οι περισσότεροι ηγετίσκοι. Κι όταν γίνουν εξουσιαστές δεν ξέρουν τίποτε άλλο, δεν έχουν κανένα όραμα άλλο, παρά πώς να συνεχίζουν να βρίσκονται στην εξουσία. Μερικές φορές οι ηγέτες προβάλλονται όχι από μόνοι τους, αλλά από άλλα άτομα που έχουν κύρος, τους σέβεται το πλήθος, χωρίς να τους φοβάται. Χρειαζόταν ένας προφήτης Σαμουήλ για να επιβάλει στους Εβραίους βασιλιά το Σαούλ. Αντίστοιχα, σήμερα, η Εκκλησία στέφει ή ορκίζει τους αρχηγούς κρατών. Μόνον έτσι αποκτούν την εξουσία να επιβάλλουν στο σύνολο, με ποινές και ανταμοιβές, την κοινή βούληση που υπάρχει στο σύνολο και μια αποδεκτή από όλους πορεία.

Πολλά ζητώ από τον ηγέτη, από τον μπροστάρη. Είναι όμως αναγκαίος στην κοινωνία. Ωστόσο, ίσως ποτέ δεν υπάρχει ο ιδανικός Ένας που να συγκεντρώνει πάνω του όλες τις επιθυμητές ικανότητες. Για τούτο, συχνά, η καλύτερη ηγεσία γίνεται ομαδικά κατανεμημένη, σε πολιτεύματα όπως η δημοκρατία, όπου οι άρχοντες αλλάζουν περιοδικά, πάντοτε υπό τον έλεγχο του κοινού που εκφράζει την κοινή βούληση. Σαν το σμήνος των πουλιών που λέγαμε, όπου ο «αρχηγός» χαράζει την πορεία, διευκολύνοντας τα υπόλοιπα πετούμενα να τον ακολουθούν κι όταν κουρασθεί, αυτόματα αντικαθίσταται από άλλον πιο ξεκούραστο. Μόνο που στους ανθρώπους, η ισχύς, δεν αφορά μόνο το μυϊκό τους σύστημα, αλλά, προπάντων, την πνευματικότητά τους, τις γνώσεις, την επιστήμη, τη σοφία τους. Πάντοτε υπό τον έλεγχο του λαού που ακολουθεί. Και που επιλέγει ανάμεσα σε ποικίλους δυνητικούς ηγέτες.