Του Δημ. Α. Σιδερή, ομ. καθ. Καρδιολογίας

Λογική και Προκατάληψη

  • Τρίτη, 30 Μαΐου, 2017 - 06:22
  • /   Eνημέρωση: 30 Μαΐου. 2017 - 7:30

Στην τελευταία τάξη, του τότε γυμνασίου, διδαχθήκαμε «Λογική». Έλεγε λοιπόν ο καθηγητής ότι η άρνηση των μερικών προτάσεων δεν τις ανατρέπει. Μου ζήτησε να πω ένα παράδειγμα. Είπα λοιπόν: «Οι μισοί καθηγητές μας είναι αγράμματοι. Συγγνώμη, λάθος, διορθώνω: Οι μισοί καθηγητές μας δεν είναι αγράμματοι.» Δεν είπε τίποτε, το παράδειγμά μου ήταν σωστό, αλλά στραβομουτσούνιασε με την αναίδειά μου.

Πού κολλάει το παραπάνω; Οι Εβραίοι υποδέχτηκαν τον Ιησού μετά βαΐων και κλάδων κατά την είσοδό του στην Ιερουσαλήμ. Δεν πέρασε ούτε μια εβδομάδα και οι Εβραίοι κραύγαζαν «Σταύρωσον Αυτόν!». Πώς έγινε αυτή η μετατροπή; Καμιά μετατροπή δεν έγινε. Απλούστατα, μερικοί Εβραίοι κράδαιναν ρόπαλα (βάια και κλαδιά) για να υποδεχθούν τον Ανατροπέα Σωτήρα και μερικοί άλλοι, παρακινημένοι από Γραμματείς και Φαρισαίους, ζητούσαν άρον άρον τη σταύρωσή Του. Και φυσικά είναι μεγάλο λάθος όταν κάποιοι μας προτρέπουν να μισούμε τους Εβραίους, διότι σταύρωσαν το Χριστό μας.

Ακούω πολλές φορές ανεπίτρεπτες γενικεύσεις, ακόμη και από σοβαρούς ανθρώπους. «Οι Έλληνες είναι διεφθαρμένοι», «οι μουσουλμάνοι είναι τρομοκράτες», οι «Γερμανοί είναι ναζί», οι «Ευρωπαίοι εταίροι μας είναι ανθέλληνες», «οι αριστεροί (ή οι δεξιοί) είναι εγκληματίες». Και τόσα άλλα. Με βάση τέτοιες προτάσεις οικοδομούνται πολιτικές που στοχεύουν ολόκληρους λαούς. «Κινήματα χωρίς πίστη στο Θεό γίνονται· χωρίς πίστη σε μισητό διάβολο δεν γίνονται» (Δ.Γ.Σουλιώτης). Όσοι τις ακούν είναι ήδη, για κάποιο λόγο, (συχνά δικαιολογημένα) αγανακτισμένοι και στρατεύονται για να πολεμήσουν (παράλογα) τον «προαιώνιο» εχθρό. Προφανώς, υπάρχουν διεφθαρμένοι Έλληνες, όπως σε όλο τον κόσμο, δεν είναι όμως όλοι οι Έλληνες διεφθαρμένοι. Δεν είναι όλοι οι μουσουλμάνοι τρομοκράτες, όλοι οι Γερμανοί ναζί, όλοι οι εταίροι μας μισέλληνες, όλοι οι αριστεροί ή οι δεξιοί εγκληματίες, αν και δεν αποκλείεται να υπάρχουν κάποιοι ανάμεσά τους που σωστά τους αποδίδεται ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός. Σ΄ αυτή τη λογική στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό η πλύση εγκεφάλου και αποκτούμε προκαταλήψεις. Αν γίνει στο Αμερικανικό μετρό μια πράξη βίας κι ανάμεσα στο πλήθος βρίσκεται ένας μαύρος, σ΄ αυτόν θα στραφεί, μόλις φθάσει, η αστυνομία. Κι αν γίνει κάτι ανάλογο στην Αθήνα κι ανάμεσα στο πλήθος είναι ένας αλλοδαπός, σ΄ αυτόν θα τρέξει η αστυνομία.

Πώς μπορεί κάποιος να είναι απαλλαγμένος από προκαταλήψεις; Εξορισμού, αυτό είναι αδύνατο! Θα προσπαθήσω να το εξηγήσω.

Η γνώση μας μπορεί να ξεκινά επαγωγικά, από το μέρος στο όλον. Η κατσίκα είναι ζώο και έχει τέσσερα ποδιά, ο γάιδαρος είναι ζώο και έχει τέσσερα πόδια, ο σκύλος είναι ζώο και έχει τέσσερα πόδια κλπ. Από έναν αριθμό τέτοιων παρατηρήσεων συνάγομε πως «τα ζώα έχουν τέσσερα πόδια». Και τώρα έρχεται ο παραγωγικός συλλογισμός, κατά τον Αριστοτέλη. Ο κόκορας, αφού είναι ζώο, πρέπει να έχει τέσσερα πόδια, όμως έχει δύο. Η μέλισσα έχει έξι. Η αράχνη οκτώ. Με το συνδυασμό του επαγωγικού με τον παραγωγικό συλλογισμό συμπεραίνομε ότι η πρόταση «τα ζώα έχουν τέσσερα πόδια» είναι λανθασμένη. Η γενίκευση που γίνεται με τον επαγωγικό συλλογισμό είναι συχνά λανθασμένη, μπορεί και επικίνδυνη, αν δεν επιβεβαιωθεί με παραγωγικό συλλογισμό. Και πάλι παραμένει αμφιβολία. Αν στο παραπάνω παράδειγμα για τον παραγωγικό συλλογισμό είχαμε πάρει όχι ένα πτηνό, ένα έντομο ή μια αράχνη, αλλά ένα άλλο τετράποδο θηλαστικό, θα νομίζαμε πως η πρόταση επιβεβαιώθηκε. Σε τέτοια τεχνάσματα στηρίζεται η προπαγάνδα.

Η προπαγάνδα προσπαθεί να διαδώσει σκόπιμα μια ψευδή εικόνα. Μπορεί να στηρίζεται σε ανακριβή γεγονότα. Στον πρώτο πόλεμο του Ιράκ, έκανε τον κύκλο του κόσμου μια φωτογραφία από ένα θαλασσοπούλι που είχε πνιγεί μέσα στο νερό καλυμμένο από πετρέλαιο. Ε, η φωτογραφία ήταν παρμένη από άλλον τόπο, που δεν είχε καμιά σχέση με το Ιράκ. Πιο συχνά, όλα τα στοιχεία της προπαγάνδας είναι αληθινά, αλλά παρουσιάζονται μόνο όσα στηρίζουν την εικόνα που σκοπεύεται να διαδοθεί, ενώ αποσιωπώνται τα υπόλοιπα. Αυτά συμβαίνουν ακόμη και σε επιστημονικούς χώρους. Στη ναζιστική Γερμανία στήριζαν την πολιτική τους στη θεωρία της καθαρότητας της φυλής. Αν κάποιος επιστήμονας έκανε μια μελέτη που υποστήριζε ότι κάποια επίκτητα γνωρίσματα των ανθρώπων μεταβιβάζονται στους απογόνους, ήταν αδύνατο να δημοσιευθεί. Αντίθετα, στη Σταλινική Σοβιετία, που στηριζόταν στο δόγμα ότι με την επανάσταση θα άλλαζε η συμπεριφορά των ανθρώπων, δεν μπορούσαν να δημοσιευθούν εργασίες που αφορούσαν την κληρονομικότητα. Τέτοιου είδους προπαγάνδα κυριαρχεί σήμερα. Καθώς δεν λέει ψέματα, απλά αποκρύπτει ή αποσιωπά σκόπιμα μέρος της αλήθειας, δεν είναι εύκολο να καταπολεμηθεί.

Οι περισσότερες τρομοκρατικές ενέργειες σήμερα δεν γίνονται από αριστεριστές ή φασίστες, αλλά από μουσουλμάνους. Ωστόσο, πρώτο, οι τρομοκράτες είναι μειοψηφία μεταξύ των μουσουλμάνων και, δεύτερο, τα περισσότερα θύματα είναι μουσουλμάνοι. Η ενοχοποίηση του μουσουλμανικού κόσμου συλλήβδην θα ενισχύσει τις τάξεις των τρομοκρατών.

Σωρεία φαρμάκων από τη λαϊκή ιατρική και τη διεθνή φαρμακοβιομηχανία διαφημίζονται ως δραστικά, αλλά με μια αυστηρά επιστημονική έρευνα που ελαχιστοποιεί το σφάλμα, αποδεικνύεται η απάτη. Διεθνείς οργανισμοί προσπαθούν να περιορίσουν το κακό θεσμοθετώντας αυστηρούς κανόνες. Μπορεί να έχει ανακαλυφθεί σήμερα το φάρμακο του καρκίνου, αλλά για να αποκλειστεί η απουσία σφάλματος, πρέπει να δοκιμασθεί για πολλά χρόνια, στη διάρκεια των οποίων μπορεί να πεθάνουν άρρωστοι, πληρώνονται οι ερευνητές όποιο και αν είναι το τελικό αποτέλεσμα και τα φάρμακα ακριβαίνουν. Για ν΄ αντέξουν οι βιομηχανίες τον ανταγωνισμό, μειώνουν τον αριθμό των ελέγχων. Αντί για τρεις διαδοχικούς ελέγχους, περνά το προϊόν από δύο μόνο. Κι αυτό μειώνει την ασφάλειά του.

Για να μειωθούν στο ελάχιστο ο ανταγωνισμός και η απάτη που τον συνοδεύει, θα μπορούσαν όλα αυτά να είναι κρατικά. Κρατική η έρευνα και η βιομηχανική παραγωγή. Τότε όμως προκύπτει ο κίνδυνος του ολοκληρωτισμού που αναφέραμε προηγουμένως. Τι κάνομε λοιπόν; Ένα είναι η αυστηρή προσήλωση στους διεθνείς και επιστημονικούς κανόνες. Το άλλο είναι καθένας από μας να είναι οπλισμένος με αντιστάσεις στην προπαγάνδα, τη διαφήμιση, το ρατσισμό, την προκατάληψη, την άκριτη γενίκευση. Αυτή είναι κύρια επιδίωξη της σωστής παιδείας, με απόρριψη της πλύσης εγκεφάλου. Πολύ δύσκολο ομολογουμένως, καθώς η παιδεία βρίσκεται στα χέρια είτε ιδιωτών που άγονται από συμφέροντα ή του κράτους που μπορεί να γίνει ολοκληρωτικό. Ο έλεγχος κράτους και παιδείας από το σύνολο του λαού (ή κληρωμένους εκπροσώπους του) είναι η ελάχιστα κακή δυνατότητα. Απαραίτητο είναι να προηγηθεί εισήγηση από επαΐοντες, θετικούς και αρνητικούς. Ο έλεγχος από εκλεκτούς είναι πιθανότερο να στραφεί προς την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των «εκλεκτών», θετικά ή αρνητικά προκατειλημμένων.

Διαβάστε ακόμα