Τεχνητή Νοημοσύνη

Στα 95 χρόνια του ανησυχεί…για το μέλλον. Ο σοφός, κυνικός, Μέτερνιχ της εποχής μας. Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης (για μερικούς, εγκληματίας πολέμου!). Πέτυχε τον τερματισμό του τρομερού πολέμου στο Βιετνάμ. Οι Βιετναμέζοι, αξιοθαύμαστος λαός του 20ού αιώνα, έχουν ένα παλαιότατο υψηλό πολιτισμό, ζουν εδώ και 2000 χρόνια υπό την απειλή της γιγαντιαίας Κίνας και αγωνίσθηκαν περισσότερο από κάθε άλλο λαό για πολλές συνεχείς δεκαετίες για την ανεξαρτησία τους από διαδοχικούς κατακτητές, Ιάπωνες, Γάλλους, Αμερικανούς. Ο Κίσιγκερ πέτυχε τη μεγαλύτερη ήττα της Αμερικής, που συνδυάστηκε με μια παράδοξη διπλωματική νίκη: Έδειξε στον κόσμον όλο ποιο είναι το σύγχρονο κόστος της ελευθερίας. Κι όποιος θέλει ας δοκιμάσει να την αποκτήσει από τους δυνάστες του! Σήμερα, κάτω από ένα ιδιότυπο (ακατανόητο για τους περισσοτέρους μας) σοσιαλιστικό/κομμουνιστικό καθεστώς έχουν έναν από τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, ενώ ζουν σε αγαστή συνεργασία με τους Αμερικανούς. Έχει δυσφημισθεί ο Κίσιγκερ στην πατρίδα μας, διότι είπε, λέει, ότι «Ο δυσκολοκυβέρνητος λαός μας θα πληγεί ουσιαστικά αν του πλήξουν τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα πνευματικά και ιστορικά του αποθέματα.» Βέβαια ο Κίσιγκερ δεν είπε ποτέ τέτοια πράγματα.

Στα 95 χρόνια του λοιπόν, ο Κίσιγκερ, σε μια πρόσφατη συνέντευξη που έδωσε στο Atlantic θεωρεί ότι η ανθρωπότητα είναι απροετοίμαστη για την τεχνητή νοημοσύνη, που επελαύνει ακάθεκτη. Η ταχύτητά και η ικανότητά της να λύνει προβλήματα είναι άπιαστες. Είναι ανεκτίμητη στην υπηρεσία του ανθρώπου, καθώς τα προβλήματά μας είναι μερικές φορές πιο επείγοντα από την ταχύτητα της δικής μας νοημοσύνης. Αναμένεται όμως να μας νικά σε οποιαδήποτε αντιπαράθεσή της με μας. Μπορεί να μαθαίνει μόνη της; Αμφισβητείται τέτοια ικανότητα. Αλλά γιατί να μη λειτουργήσει όπως αναπτύσσονται στον άνθρωπο τα εξαρτημένα αντανακλαστικά; Όποτε ένα σήμα στον υπολογιστή προηγείται σταθερά από ένα άλλο σήμα που οδηγεί σε μια ανταπόκριση, κάποτε το πρώτο θα αρχίσει να εκλύει την ανταπόκριση χωρίς την παρουσία του δεύτερου. Αυτό είναι «μάθηση».

Κάτι που δεν έθιξε ο υπέργηρος Κίσιγκερ ήταν τούτο: Τι θα γίνει όταν οι υπολογιστές αποκτήσουν βούληση; Η βούληση δημιουργείται με δυο τρόπους ο ένας είναι όταν επενεργήσει στο πνεύμα μας κάποιο ερέθισμα, μια εισαγόμενη γνώση. Ο άλλος είναι αυτόματος. Είναι μια ταλάντωση που αποκαθιστά από το περιβάλλον τα εφόδια να διατηρείται η ισορροπία μέσα στο σύστημα. Όταν πέφτουν τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα μας πεινάμε και αναπτύσσεται η βούληση να φάμε. Όταν πέφτουν τα επίπεδα του οξυγόνου ή όταν περισσεύουν τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα στο αίμα μας θέλομε να αναπνεύσουμε. Κι ακόμη, όταν αθροίζονται περίσσεια ούρων στην κύστη μας ή κοπράνων στην κοπροδόχο λήκυθό μας προκύπτει η βούληση να τα αποβάλλουμε. Και όταν περάσει κάποιο διάστημα από τότε που κάναμε έρωτα, θέλομε να ξανακάνουμε. Φυσικά, όλη η ζωή μας επιφέρει κάματο έτσι που περιοδικά, καθημερινά, αναγκαζόμαστε να θέλουμε να κοιμηθούμε κι ο ύπνος μας επιτρέπει να αποκαταστήσουμε την πνευματική και σωματική ισορροπία μας, την ικανότητα να εστιάζουμε την προσοχή μας. Πρόκειται για μια ταλάντωση χάλασης σαν κι αυτήν που περιγράφηκε πριν από 90 χρόνια από τον VanderPol, που τη μελέτησε μαθηματικά και κατασκεύασε το απλό ηλεκτρικό ανάλογό της.

Μα, αν υπάρχει το μαθηματικό και το ηλεκτρικό πρότυπο, τίποτε δεν εμποδίζει να αναπτυχθεί το αντίστοιχο της ανθρώπινης βούλησης στο υλικό σύστημα, τον υπολογιστή που εκδηλώνει την «τεχνητή νοημοσύνη». Κομπιούτορας δεν σημαίνει ρομπότ. Μπορούν όμως να συνδυασθούν. Ο υπολογιστής μπορεί να μετρά μέσα του τη διαθέσιμη ενέργειά του, π.χ. τα υπολείμματα ενέργειας στη μπαταρία του. Κι όταν τα αισθάνεται να κατεβαίνουν σε μια κρίσιμη τιμή, κινητοποιεί το ρομπότ να αναζητήσει ενέργεια. Μπορεί να χρειάζεται απλώς να τοποθετήσει ένα καλώδιο σε μια πρίζα. Αλλά μπορεί να είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο, π.χ. να αναζητήσει άλλες μορφές ενέργειας, πετρέλαιο για παράδειγμα, από το οποίο θα παρασκευάσει ηλεκτρικό ρεύμα που φορτίζει τις μπαταρίες του. Ή μπορεί να είναι οποιαδήποτε άλλη πηγή ενέργειας, άνθρακας που καταναλώνεται, «καταβροχθίζεται» από το ρομπότ για να αποκτήσει την αναγκαία ενέργειά του. Και αυτή η οποιαδήποτε μορφή άνθρακα μπορεί να είναι ένα δέντρο, ζώο, άνθρωπος, τον οποίον φονεύει το ρομπότ για να τον βάλει στο «φούρνο» του από τον οποίον θα τροφοδοτηθεί η γεννήτριά του.

Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που ονειρεύθηκε ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη. «… αν μπορούσε κάθε εργαλείο να επιτελεί το έργο του εκτελώντας κάποια διαταγή ή προαισθανόμενο τη διαταγή, όπως λένε ότι έκαναν τα αγάλματα του Δαιδάλου ή οι τρίποδες του Ηφαίστου, για τους οποίους λέει ο ποιητής ότι αυτομάτως εμφανίζονταν στο χώρο της συνέλευσης των θεών, και αν οι σαΐτες ύφαιναν από μόνες τους και οι χορδές της κιθάρας έπαιζαν από μόνες τους, τότε ούτε οι αρχιτεχνίτες θα χρειάζονταν υπηρέτες ούτε οι ελεύθεροι δούλους». Ο Αριστοτέλης έβλεπε σαν απραγματοποίητο όραμα τον αυτοματισμό στην υπηρεσία των ανθρώπων. Δεν μπορούσε όμως να φθάσει ο νους του στα αυτόματα με ικανότητα μάθησης από μόνα τους και με εκδηλώσεις βουλητικές, οπότε, αναμένεται αυτά να υποδουλώσουν τον άνθρωπο. Αυτός ο άνθρωπος τότε θα βλέπει την τεχνητή νοημοσύνη, όπως οι Ίνκας έβλεπαν την ανώτερη και ακατανόητη τεχνολογία των κονκισταδόρων. Πριν από αρκετές δεκαετίες, ένας φυσικός και μυθιστοριογράφος, ο Ισαάκ Ασίμοφ, περιέγραψε πώς θα είναι μια ζωή με ρομπότ. Στην επιστημονική φαντασία του περιέλαβε τρεις νόμους που υποχρεωτικά υπακούν όλα τα ρομπότ: 1. Το ρομπότ δε θα κάνει κακό σε άνθρωπο, ούτε με την αδράνειά του θα επιτρέψει να βλαφτεί ανθρώπινο ον. 2. Το ρομπότ πρέπει να υπακούει τις διαταγές που του δίνουν οι άνθρωποι, εκτός αν αυτές οι διαταγές έρχονται σε αντίθεση με τον πρώτο νόμο. 3. Το ρομπότ οφείλει να προστατεύει την ύπαρξή του, εφόσον αυτό δεν συγκρούεται με τον πρώτο και το δεύτερο νόμο. Ποιος όμως βεβαιώνει ότι ο κατασκευαστής ενός ρομπότ με υψηλή τεχνητή «νοημοσύνη», ικανότητα «αυτομάθησης» και δική του «βούληση» θα φυτέψει τους τρεις κανόνες, σαν ένστικτα, στο κατασκεύασμά του;

Μένει τίποτε για τη σωτηρία του ανθρώπου με τέτοια σενάρια; Τέτοια ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη, ικανότητα μάθησης και τεχνητή βούληση, όταν εξαντλείται η ενέργειά τους, θα επιτίθενται το ένα στο άλλο, για να κλέψουν την ενέργεια το καθένα του άλλου. Πόλεμος μεταξύ ρομπότ! Ίσως έτσι επιβιώσουμε.