Του Δημ. Α. Σιδερή, ομ. Καθηγητή καρδιολογίας

ΚΑΘΟΡΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

  • Τρίτη, 28 Νοεμβρίου, 2017 - 06:22

Tο παρακάνω. Δεν συμβουλεύω άλλους να ακολουθήσουν το δρόμο μου. Αφορμή για να γράψω αυτό το κείμενο ήταν ένα βιβλίο που διάβασα τελευταία του R.D.Kaplan, την «Εκδίκηση της Γεωγραφίας». Άσχετο δηλαδή! Στο σχολείο ήμουν πολύ παθιασμένος με τα φυσικά μαθήματα, παραμελώντας την Ιστορία και, ιδίως, τη Γεωγραφία. Όμως από τη σχέση Ανατομικής και Φυσιολογίας ως τη σχέση Γεωγραφίας και Ιστορίας είναι φανερό πως η δομή δεν μπορεί να ξεχωρίσει από τη λειτουργία. Μετανιώνω για την υστέρησή μου, όταν έπρεπε, για τα δύο αυτά γνωστικά αντικείμενα, αλλά είναι αργά. Ίσως έφταιξε ότι διδαχθήκαμε τη μορφή και τη λειτουργία χώρια. Θράσος μου λοιπόν να ασχολούμαι με την Ιστορία. Θα την προσεγγίσω όμως από διαφορετική σκοπιά, τη σκοπιά ιδίως της βιολογίας.

Τα ζώα ζουν είτε σε αγέλες είτε σε κοινωνίες. Τα αγελαία ζώα, όπως τα περισσότερα σπονδυλωτά, πεινούν και αφιερώνουν τις δραστηριότητές τους στην εξεύρεση τροφής, για να χορτάσουν την πείνα τους. Τα κοινωνικά, όμως, όπως κάποια έντομα, δραστηριοποιούνται και για να χορτάσουν την πείνα τους και για να δημιουργήσουν αποθήκες τροφίμων που θα καλύψουν μελλοντικές ανάγκες. Μπορεί κανείς λοιπόν να πει ότι σκοπός οποιασδήποτε κοινωνίας είναι η δημιουργία των αποθηκών της. Στα μυρμήγκια, τις μέλισσες κλπ κοινωνικά έντομα, η συμπεριφορά τους καθορίζεται υποχρεωτικά, με κατάλληλα αντανακλαστικά. Στις αγέλες υπάρχει ελεύθερα βία για την εξεύρεση τροφής. Στις κοινωνίες των εντόμων όμως υπάρχουν εξοντωτικοί πόλεμοι, με στρατιωτικές ορδές, όταν διακυβεύονται οι αποθήκες τους. Ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ζώο που οι κανόνες λειτουργίας του ορίζονται από τον ίδιο: Πολιτικό ζώο. Και εδώ αρχίζει η Ιστορία.

Τα θαυμαστά έργα Ελλήνων και Βαρβάρων που για χάρη τους έγραψε την Ιστορία του ο Ηρόδοτος, οφείλονται στη φιλαρχία των ανθρώπων, λέει ο Θουκυδίδης για τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Φιλαρχία σημαίνει αγάπη για την εξουσία, δηλαδή τη δυνατότητα για έλεγχο των αποθηκών, του πλούτου, κάθε κοινωνίας.

Η δημιουργία αποθηκών εξαρτάται από τη γεωγραφία κάθε τόπου όπου ζουν οι άνθρωποι. Αυτό το γνώριζαν άριστα οι πρόγονοί μας, το παραμέλησαν όμως οι νεότεροι, ιδίως μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με τα αεροπλάνα, τους πυραύλους, τις στιγμιαίες παγκοσμιοποιημένες επικοινωνίες, βλέπουν οι πολιτικοί και ιστορικοί το χάρτη επίπεδο, με διαφορετικά χρώματα, που χωρίζουν τα κράτη. Ορίζουν σύνορα κρατών αγνοώντας τους γεωγραφικούς περιορισμούς και προδιαθέτοντας έτσι σε δραματικές αναστατώσεις. Και ξαφνικά, το Αμερικανικό πεζικό βρέθηκε στις ζούγκλες του Βιετνάμ και στους ορεινούς όγκους του Αφγανιστάν και του Ιράκ, με τις θαλάσσιες αποστάσεις από τον τόπο τους. Ξανανακάλυψε τη Γεωγραφία.

Η Ελλάδα είχε πάντοτε δύο σημαντικές ιδιαιτερότητες: Σε ένα πολύ στενό γεωγραφικό χώρο διαθέτει μέγιστη ποικιλία εδάφους με ψηλά βουνά, κάμπους και θάλασσες. Αυτή η παράμετρος εξακολουθεί να αγνοείται. Η άλλη είναι η κομβική θέση της ανάμεσα στις τρεις παλιές Ηπείρους. Αυτή η ιδιαιτερότητα αρχίζει, μου φαίνεται, να αναγνωρίζεται, ίσως για πρώτη φορά, στην εξωτερική μας πολιτική. Χωρίς απομάκρυνση από την Ευρώπη, η στενότερη συνεργασία μας με Αμερική, Κίνα, Ρωσία, Κύπρο, Αίγυπτο, Ισραήλ κλπ είναι ενθαρρυντικά στοιχεία.

Η γεωγραφία, καθώς δεν αλλάζει με το χρόνο, καθορίζει την ιστορία σε βαθμό που κάποιοι μιλούν για ντετερμινισμό, προδιαγεγραμμένη πορεία. Όχι, είναι σημαντικός παράγοντας, αλλά, ιδίως βραχυπρόθεσμα, ο ανθρώπινος παράγοντας είναι εξίσου σημαντικός: Φιλαρχία που γράφει ο Θουκυδίδης, έστω και με ιδεολογικό ή θρησκευτικό μανδύα. Να ένα παράδειγμα. Για ένα αιώνα σχεδόν ζήσαμε με την εντύπωση της ιδεολογικής απειλής της Σοβιετικής Ένωσης για το δυτικό κόσμο. Ο φόβος ήταν βάσιμος, όχι όμως από τη Σ.Ε, αλλά από τους ντόπιους που θα μπορούσαν να επαναστατήσουν. Όμως να που η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, στη θέση της αναδύθηκε πάλι η Ρωσία και η αντιπαλότητα με τη Δύση συνεχίζεται. Η Ρωσία είναι ένας αχανής χώρος χωρίς λιμάνια, αφού στο βορρά παγώνουν το χειμώνα. Απ΄ αυτά όμως τροφοδοτεί τις αποθήκες της, τον κοινωνικό πλούτο της. Αλίμενη, στράφηκε από αιώνες επιθετικά κατά της Ανατολής, για να φθάσει στον Ειρηνικό Ωκεανό. Προς τα δυτικά δεν είχε λόγο να επεκταθεί, καθώς η κεντρική Ευρώπη δεν έχει λιμάνια που χρειαζόταν. Ποτέ στην ιστορία της δεν υπήρξε επιθετική προς τη Δύση, πέρα από την εξασφάλιση των συνόρων της. Αντίθετα, επανειλημμένα υπέστη εισβολές στο έδαφός της από Λιθουανούς, Πολωνούς, Σουηδούς, Γάλλους, Γερμανούς. Γεωπολιτική επομένως, όχι ιδεολογική, ήταν η αντιπαλότητα που εμείς την πληρώσαμε περισσότερο από κάθε άλλον με εμφύλιο πόλεμο.

Η άλλη, παραμελημένη γεωγραφική ιδιαιτερότητά μας είναι η εδαφική ποικιλία μας. Οι εδαφικές και κλιματικές διαφορές υπαγορεύουν σε μεγάλο βαθμό τις ασχολίες των κατοίκων. Στα βουνά είναι βοσκοί ή ληστές, στη θάλασσα ναυτικοί, ψαράδες, έμποροι ή πειρατές, στις πεδιάδες γεωργοί. Η επαγγελματική ενασχόληση αφορά το ένα τρίτο περίπου της ζωής μας. Επομένως συμβάλλει σε μέγιστο βαθμό στη διαμόρφωση των συνηθειών και του χαρακτήρα μας, αν σκεφθούμε ότι ένα άλλο τρίτο μένει ουδέτερο, αφορώντας την ικανοποίηση των σωματικών μας αναγκών, ιδιαίτερα με τον ύπνο. Έτσι στην Ελλάδα διαμορφώθηκαν άτομα με πολύ διαφορετικό χαρακτήρα και έθιμα. Ωστόσο, για ένα περίεργο λόγο – τον τρίτο παράγοντα στην Ιστορία, την Τύχη – αυτοί οι λαοί είχαν την ίδια γλώσσα. Καθώς γειτόνευαν και ήταν ομόγλωσσοι, επικοινωνούσαν διαρκώς μεταξύ τους. Και η επικοινωνία μπορεί να πάρει δύο κύριες μορφές. Είτε ανταγωνιστική με πολέμους είτε συμπληρωματική, με ανταλλαγές προϊόντων, εμπορευμάτων, πολιτιστικών στοιχείων κλπ. Και τα δύο συνέβηκαν κατά κόρον πάνω στη μοναδική γη μας στη μακραίωνη ιστορία μας. Η ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων, σήμανε και την ανάπτυξη ασυνήθιστων πνευματικών ικανοτήτων, όπως έγινε στην αρχαιότητα. Η ισοπέδωση που έφερε η ενοποίηση των Ελλήνων με το Φίλιππο και τον Αλέξανδρο διέδωσε μεν τον Ελληνικό πολιτισμό, σταμάτησε όμως τη δυναμική εξέλιξη που συνεπάγεται η επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών ατόμων. Σήμερα ο παράγοντας αυτός έχει παραμεληθεί. Έχομε εγκαταλείψει τα παραδοσιακά ορεινά χωριά με τις αντίστοιχες ασχολίες τους, όπως και τα νησάκια του Αιγαίου, με ελάχιστες εξαιρέσεις που εξαρτώνται από τους ξένους, τον τουρισμό.

Ειλικρινώς πιστεύω – αλλά άντε να το αποδείξεις – πως η επανοίκιση των παραδοσιακών συνοικισμών, με έμφαση στα φυσικά δώρα μας μπορεί να μας ξαναφέρει στο κέντρο της σύγχρονης ιστορίας. Τα φυσικά δώρα μας είναι η άφθονη δωρεάν πεντακάθαρη φυσική ενέργεια από τον ήλιο, άνεμο, κύματα, υδατοπτώσεις που θα μας κάνει τον προμηθευτή ενέργειας της Ευρώπης και η γη καλλιεργημένη με σύγχρονα μέσα που μπορούν να πολλαπλασιάσουν την παραγωγή με εκλεκτά και εξαιρετικά ποικίλα προϊόντα.

 

Διαβάστε ακόμα