ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ

Γιορτάσαμε την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Τι σημαίνει αυτό για μένα; Είμαι Χριστιανός ορθόδοξος. Δεν ρωτήθηκα, αλλά το αποδέχομαι χωρίς να το συζητώ. Δεν είμαι θεολόγος, ιερωμένος ή άλλος ειδήμονας, ώστε να έχω επαρκή γνώση των σχετικών κειμένων. Είμαι απλώς Χριστιανός ορθόδοξος. Και με υποτυπώδεις γνώσεις προσπαθώ να κατανοήσω τι πιστεύω. Όχι να πείσω, απλώς εξομολογούμαι δημόσια.

Πρώτα συγκρίνω με άλλες θρησκείες. Οι παλιοί πρόγονοί μου λάτρευαν πολλά είδωλα που παρίσταναν αθανάτους, θεούς, δαίμονες, νύμφες κλπ. Ωστόσο, οι μεγάλοι διανοητές τουλάχιστον, πίστευαν σε ένα ενιαίο θείο. Ο Πλάτων στο "δαιμόνιο". Ο Ηράκλειτος λέει: "Τρέφονται γὰρ πὰντες οἱ ἀνθρώπειοι νόμοι ὑπὸ ἑνὸς, τοῦ θείου". Και ο επίσης υλιστής Εμπεδοκλής βλέπει τον Ένα, μόνο, Θεό σα σφαιρική Αρμονία, χωρίς ανθρώπινα όργανα, απρόσιτο στην όραση και στην αφή, αλλά σαν Ένα που διαπερνά τον κόσμο με γοργή σκέψη. Από την άλλη οι "μονοθεϊστικές" θρησκείες, Ιουδαϊκή, Χριστιανική, Μουσουλμανική, αναγνωρίζουν πλήθος αθανάτων. Ο Θεός (Γιαχβέ/Ιεχωβάς, Σαβαώθ) συλλογίζεται στον πληθυντικό, σαν να είναι πολλοί: "Και είπεν ο Θεός... ΠΟΙΗΣΩΜΕΝ ἂνθρωπον… Ἰδού Ἀδάμ γέγονεν ὠς εἷς ἐξ ΗΜΩΝ..." (Γένεσις, 1, 26). Εξάλλου, εκτός από τον αθάνατο, παντοδύναμο, πανταχού παρόντα Θεό, υπάρχουν και άλλοι αθάνατοι, όπως οι διάβολοι με επικεφαλής το Σατανά (Σεϊτάν Πασά) και τους Αγγέλους, Χερουβίμ, Σεραφίμ, με επικεφαλής τους Γαβριήλ, Μιχαήλ, Ραφαήλ. Διαφέρουν αυτοί οι αθάνατοι από το Θεό κατά το ότι μόνον Εκείνος έχει βούληση. Οι Άγγελοι απλώς μεταφέρουν τη θεϊκή βούληση στους ανθρώπους, ενώ ο Διάβολος, σαν κακή αντιπολίτευση, αντιστρατεύεται τη θεία βούληση.

Από τις μονοθεϊστικές θρησκείες, η Μουσουλμανική αναγνωρίζει, μαζί με πλήθος άλλων προφητών, 5 μεγάλους απεσταλμένους του Θεού μετά τον Αδάμ: Νώε, Αβραάμ, Μωυσής, Ιησούς, Μωάμεθ. Από αυτούς τους 5, εμείς δοξάζομε τους πρώτους 4 (μαζί με πολλούς άλλους Αγίους) και οι Ιουδαίοι τους πρώτους 3 (μαζί με πολλούς άλλους προφήτες). Εκτός λοιπόν από τις διαφορές στους αναγνωριζόμενους μείζονες προφήτες από τις μονοθεϊστικές θρησκείες, ποια είναι η κύρια διαφορά τους, αυτή δηλαδή που διαμορφώνει τη συμπεριφορά μας και τελικά εμάς τους ίδιους;

Κάθε θρησκεία στηρίζεται στην πίστη. Πίστη σε Θεό τον οποίον, όπως σαφέστερα από κάθε άλλον ο Ιωάννης περιγράφει ως "Πνεῦμα" που "οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε…». Χωρίς να έχουμε αισθητή, εμπειρική άμεση απόδειξη, γιατί λοιπόν πιστεύομε; Ή, γενικά, γιατί πιστεύομε; Στην πιο αμιγή περίπτωση η πίστη γεννιέται μέσα μας χωρίς καμιά αισθητή έξωθεν επίδραση. Ιδανικά, όπως γεννήθηκε στον Παύλο κατά την πορεία του προς Δαμασκό. Και αυτή η αναπόδεικτη πίστη, ακλόνητη και τόσο ισχυρή που μπορεί να κινεί όρη, κατευθύνει τη ζωή μας. Αυτό ισχύει για όλες τις θρησκείες. Και η πίστη συνεπάγεται υπακοή, υποταγή. Βέβαια, καθώς τον Θεόν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε, κάθε θρησκεία εννοεί υπακοή στους εκπροσώπους του Θεού επί της γης. Η υποταγή στα Αραβικά ονομάζεται Ισλάμ που είναι, μαζί με τη θεοσέβεια, οι πυλώνες στη Μουσουλμανική πίστη. Ωστόσο, οι ίδιες αρετές είναι πυλώνες όλων των θρησκειών, αφού όλες στηρίζονται στην πίστη και στη θεοσέβεια.

Είμαι Χριστιανός. Ύστερα από τα παραπάνω, σε τι διαφέρω από τους πιστούς των άλλων μονοθεϊστικών θρησκειών; Πώς επηρεάζει η θρησκεία μου τη συμπεριφορά και την υπόστασή μου; Ο Παύλος μας το διευκρινίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η πίστη στη Χριστιανική θρησκεία δεν είναι ανεξάρτητη, αλλά αποτελεί μέλος μιας τριάδας: «Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δἐ μὴ ἒχω, γέγονα χαλκὸς ὴχῶν καὶ κύμβαλον ἀλαλάζον…νυνὶ δἐ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων δἐ τούτων ἡ ἀγάπη.» Με άλλα λόγια, σε εξαιρετικά σπάνιες, ασυνήθιστες συνθήκες, αν παρουσιασθεί το δίλημμα να υπακούσω στα κελεύσματα της αγάπης ή της πίστης και της ελπίδας, μείζων τούτων είναι η αγάπη. Σ΄ αυτό καμιά άλλη θρησκεία δεν συμφωνεί. Τίποτε δεν τις εμποδίζει στις ασυνήθιστες συνθήκες να συνδυάσουν την πίστη με το μίσος, π,χ, εναντίον των αλλοθρήσκων. Ήδη η Ιουδαϊκή θρησκεία, εκτός από το αυτονόητο "Ἐγὼ εἰμι Κύριος ὁ Θεὸς σου…" προσθέτει και το μισαλλόδοξο: "Οὺκ ἒσονταὶ σοι θεοὶ ἓτεροι πλὴν ἐμοῦ." (Έξοδος Κ, 2). Σε αντίθεση με τους "ειδωλολάτρες" προγόνους μας, που τιμούσαν και τον "Άγνωστο Θεό". Και η Μουσουλμανική θρησκεία καταφεύγει συχνά στην πράξη στην εντολή: "Θάνατο στους απίστους". Περιττό να πούμε ότι στα πλαίσια καθεμιάς από τις τρεις θρησκείες υπάρχουν πλήθος παραλλαγών, δογμάτων, που συχνά αντιμετωπίζονται μεταξύ τους με θανάσιμο φανατισμό.

Είμαι Χριστιανός ορθόδοξος. Σε τι διαφέρω από τα λοιπά Χριστιανικά δόγματα; Οι διαφορές μου είναι ασήμαντες μπρος στη διαφορά που μόλις τόνισα για την αγάπη. Θα συζητήσω όμως δύο. Τα Χριστιανικά δόγματα, με πρώτο ανάμεσά τους τον καθολικισμό, τήρησαν μια φανατική μισαλλοδοξία, παρόμοια με τη Μουσουλμανική και την Ιουδαϊκή. Μαύρη κηλίδα σε Ανατολή και Δύση αποτέλεσε για αιώνες η επιδίωξη κοσμικής εξουσίας, όπως με την εικονομαχία, τις σταυροφορίες και άλλα ιστορικά γεγονότα. Έπειτα, είναι το τυπικό, το δογματικό μέρος. Ποιος εκπορεύει το Άγιο Πνεύμα; Ο Πατήρ ή και ο Υιός (filioque); Οι πρώτες Οικουμενικές Σύνοδοι που διαμόρφωσαν το "Πιστεύω" δεν περιείχαν το filioque. Αργότερα προστέθηκε στη Δύση, και αποτέλεσε κομβικό σημείο στην αντιπαράθεση μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Πού να στηριχθώ όμως για να πιστέψω τι; "Θεόν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε… Πνεῦμα ὁ Θεός.». Επομένως είναι αδύνατο ανθρωπίνοις λογισμοίς να συμπεράνω από ποιον εκπορεύεται το Άγιον Πνεύμα.

Εγώ είμαι τρισυπόστατος. Είμαι: ο αισθητός Εγώ που άρχισα να υπάρχω με τη σύλληψή μου∙ ο νοητός Εγώ, που άρχισα να υπάρχω με τη γέννησή μου, όταν μπόρεσα να ξεχωρίσω το σταθερό μέσα μου κόσμο από τον διαρκώς μεταβαλλόμενο έξω μου κόσμο και είμαι άβατος για όλους πλην εμού∙ και ο κοινωνικός Εγώ που άρχισα να υπάρχω με την είσοδό μου στην Κοινωνία. Αυτή η αντίληψη μπορεί να αποτελέσει το πρότυπο για να προσπελασθεί το μυστήριο της Χριστιανικής τρισυπόστατης θεότητας. Ο Πατήρ είναι πνεύμα, αμέθεκτος, ο Υιός ήταν ο Λόγος "καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν... Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο " (Ιωάννης), αισθητός στους ανθρώπους∙ και το ΄Αγιον Πνεύμα, μεταφέρει στο εκκλησίασμα το πνεύμα του Κυρίου. Καθώς είναι αδύνατο να διαπιστωθεί ποιος εκπορεύει το Άγιον Πνεύμα, ή, ακόμη και αν εκπορεύεται από κάποιον, τι αντίρρηση να προβάλω για να αρνηθώ ως τρίτη παράγραφο του "Πιστεύω" το: "...Καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἃγιον, τὸ κύριον, τὸ ζωοποιὸν, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον...";