Οικολογία

Οικολογία είναι η επιστημονική ανάλυση και μελέτη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ οργανισμών και του περιβάλλοντός τους. Ό,τι συμβαίνει σε ένα ον έχει συνέπειες στο περιβάλλον του, που με τη σειρά του επηρεάζει το ον. Τα ζώα και τα φυτά έχουν ικανότητα να προσαρμόζονται σε αλλαγές του περιβάλλοντός τους, χωρίς να χάσουν την ταυτότητά τους. Μια περιβαλλοντική αλλαγή από τυχαία αιτία, επιφέρει σημαντικές μεταβολές στους ζωντανούς οργανισμούς. Κάποιους θα καταστρέψει, άλλοι όμως θα επιζήσουν έχοντας προσαρμοσθεί κατάλληλα. Η πτώση ενός τεράστιου αερόλιθου πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια πάνω στη γη αφανίζοντας τα δάση, κατέστρεψε ταχύτατα (σε 1000 περίπου χρόνια) τους κυρίαρχους τερατώδεις δεινόσαυρους επιτρέποντας έτσι να αναπτυχθούν τα ασθενέστερα θηλαστικά. Ο άνθρωπος ειδικά, όχι μόνο προσαρμόζεται, όπως όλα τα ζώα, στο περιβάλλον του, αλλά και το διαμορφώνει προς όφελός του. Δεν παύει, ωστόσο, να αποτελεί μέρος του οικοσυστήματος. Οι μεταβολές που επιφέρει στο περιβάλλον έχουν συνέπειες που, τελικά, μπορούν να αποβούν σε βάρος του.

Oι φράσεις «προς όφελος» και «σε βάρος του» προσδίδουν ηθική διάσταση στην επιστημονική βασικά οικολογία. Δηλαδή, ό,τι κάνομε έχει αξία αν ωφελεί ή βλάπτει εμάς τους ανθρώπους. Έχοντας νου και γνώση, ελεύθερη βούληση, έχομε πάρει πάνω μας σε σημαντικό βαθμό την ευθύνη του μέλλοντος. Και η αγνόηση των νόμων της οικολογίας έχει τρομακτικές συνέπειες. Μας απειλούν λύκοι, αρκούδες, λιοντάρια. Ο Ηρακλής μας απάλλαξε από το λέοντα της Νεμέας κι από τα όρνια της Στυμφαλίας. Κι αυτά τα είδη κινδυνεύουν να εξαφανισθούν σήμερα πάνω στη γη από τα εκατομμύρια τους επώνυμους και ανώνυμους Ηρακλείς του κόσμου. Να προστατεύσουμε λοιπόν όλα τα είδη. Ή τουλάχιστον να μην επεμβαίνουμε όταν αλληλοσπαράσσονται. Κρίμα είναι να βλέπεις μια αντιλόπη να την καταβροχθίζει ένα πεινασμένο λιοντάρι, αλλά κι αυτό, το καϋμένο, πώς θα ζήσει; Δεν μπορούμε να του κουβαλάμε κονσέρβες κρέας από τη σουπερμάρκετ. Ωραία! Να προστατεύσουμε τη φύση από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις και να την αφήσουμε να εξελίσσεται σύμφωνα με τους δικούς της νόμους. Κι έτσι θα περισωθούν όποια είδη αξίζει να περισωθούν. Να προστατεύσουμε τους κροκοδείλους, τα φίδια, τους αρουραίους. Και τις κατσαρίδες; Και τα μικρόβια; Και τους ιούς; Να προστατεύσουμε να μην αφανισθεί από τη γη ο ιός της πολιομυελίτιδας και της ευλογιάς; Ή μήπως, αντίθετα, να κηρύξουμε τον πόλεμο στους ιούς που τόσο μας βασανίζουν; Δεν πρέπει βέβαια να ξεχνάμε ότι ζωή χωρίς ιούς δεν υπάρχει. Και το DNA είδος ιού είναι. Κι εμείς, μιας και γεννηθήκαμε, είμαστε υποχρεωτικά θνητοί.

Στα παλιά χρόνια, τα καλά, των παππούδων μας, κινούμαστε με τα γαϊδουράκια. Από τις καβαλίνες τους, τις βιρβιλιές, τις κουτσουλιές και τα δικά μας περιττώματα παραγόταν κοπριά κι απ΄ αυτήν αναπτύσσονταν οι υπέροχες ντομάτες και τα κηπευτικά που απολαμβάναμε παιδιά. Χωρίς καρδιοπάθειες ή καρκίνους που προκαλούν τα σύγχρονα τοξικά που χρησιμοποιούμε. Ναι, αλλά στις κοπριές των ζώων ήταν που αναπτύσσονταν οι μύγες κι έτσι έφθαναν η χολέρα κι ο τύφος στο νερό, στις τροφές, τελικά σε μας. Κι από τα ποντίκια μετανάστευε με τους ψύλλους και μ΄ αυτούς σε μας η πανώλη. Τη θέλομε πραγματικά τέτοια «οικολογία»;

Ο άνθρωπος! Αυτός είναι ο αφέντης. Για μας δημιουργήθηκε ο κόσμος. «Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και πληρώσατε την γην και κατακυριεύσατε αυτής και άρχετε των ιχθύων της θαλάσσης και των πετεινών του ουρανού και πάντων των κτηνών και πάσης της γης και πάντων των ερπετών των ερπόντων επί της γης». Και ο Θεός τήρησε την υπόσχεσή του. Και μεις εξορύξαμε από τα έγκατα της γης πετρέλαιο και γεμίσαμε την ατμόσφαιρα και τους ωκεανούς με διοξείδιο του άνθρακα. Κανονικά αυτό θα το κατανάλωναν οι ζούγκλες και τα φύκια για να παράγουν οξυγόνο, αλλά εμείς καίμε τις ζούγκλες και με τοξικά καταστρέφομε τη θαλάσσια χλωρίδα. Και το διοξείδιο του άνθρακα αθροίζεται μεταβάλλοντας τη γη σε θερμοκήπιο. Όπως πάμε, αν δεν αλλάξουμε πορεία άμεσα, μέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα η θερμοκρασία της γης θα έχει ανέλθει κατά 10ο C, θερμοκρασία ασύμβατη με την επιβίωση του ανθρώπου, αλλά και όλου του έμβιου κόσμου πάνω στον πλανήτη. Βεβαιότητα πρόβλεψης 99,9%. Οι καταστροφές, απέραντη ξηρασία εδώ, βιβλικοί κατακλυσμοί αλλού, καταστρέφουν την αυτορρύθμιση του οικοσυστήματος και εγκαθιστούν φαύλους κύκλους.

Να αντικαταστήσουμε το πετρέλαιο με πυρηνική ενέργεια; Και το Τσερνομπίλ κι η Φουκοσίμα; Τι λέτε για τις ανεμογεννήτριες; Μα διώχνουν τ΄ αγριοπούλια. Κι υπάρχουν σωρεία άλλων παραδειγμάτων. Πώς θα στεγαστούμε – λεφτά δεν έχομε – αν δεν χτίσουμε όπου βρίσκομε ελεύθερο χώρο, κυρίως στα ρέματα; Και μόλις βρέξει πλημμυρίζουν τα ρέματα και διαμαρτυρόμαστε που ο δήμαρχος δεν μας φροντίζει. Ή, έχομε λεφτά και χτίζομε στις κορυφές των λόφων επαύλεις με πισίνες και «κατακυριεύομε τη γη και αρχόμαστε όλων των γύρω μας», συμπεριλαμβάνοντας πολεοδομία, τοπικές αρχές, αστυνομία, εφορία, δικαιοσύνη κλπ. Από μας, τους πλούσιους, ζουν όλοι αυτοί οι δυστυχισμένοι.

Τελικά, πού καταλήγομε; Σε ένα νησάκι του Ειρηνικού ο δήμαρχος ήταν φανατικός οικολόγος. Είχε συμφωνηθεί το μισό νησί να είναι υπό την εποπτεία των ανθρώπων και το άλλο μισό αφημένο στη φύση. Πανέμορφη ζούγκλα με ελέφαντες και όλα τα θηρία βασίλευαν σ΄ αυτό το άλλο μισό. Και μια χρονιά δεν έβρεξε. Δεύτερη χρονιά δεν έβρεξε. Η ζούγκλα ξεραινόταν. Συμβούλευσαν το δήμαρχο να κουβαλήσει νερό στη ζούγκλα, εκείνος όμως θεώρησε ότι δεν πρέπει να επεμβαίνουμε στην οικολογική αυτορρύθμιση. Οι ελέφαντες πείνασαν, έφαγαν τα δέντρα, πάει η ζούγκλα, πάνε και οι ελέφαντες. Το ανθρώπινο μισό του νησιού έφερε νερό από άλλα νησιά και επιβίωσε καταπράσινο.

Ο άνθρωπος είναι μέρος του οικοσυστήματος. Και η λογική του είναι μέρος της. Παρεμβαίνει λοιπόν δραστικά στο οικοσύστημα. Για να επιτύχει τι; Με γνώμονα τα επιστημονικά δεδομένα, ξεκινά αναγκαστικά από το προσωπικό του συμφέρον, όσο δεν έρχεται σε αντίθεση με το συμφέρον των συνανθρώπων του, από τους οποίους συνεξαρτάται, το συμφέρον της φύσης, πανίδας και χλωρίδας, από την οποίαν εξαρτάται απόλυτα, και τελικά το συμφέρον του Σύμπαντος. Η άμυνά του έναντι απειλών του περιβάλλοντος είναι αυτονόητη. Ωστόσο, τα συμφέροντά του οφείλουν να είναι συμβατά με τα δεδομένα των επιστημών. Όσο οι επιστημονικές γνώσεις ανεπαρκούν, το Αριστοτελικό μέσο είναι ανεκτό κριτήριο, αποφεύγοντας τις ακρότητες. Ιεραρχικά πρώτιστη φροντίδα είναι η κοινωνία και το οικοσύστημα, όχι το ιδιωτικό όφελος με την ανεξέλεγκτη «ελευθερία» (δηλαδή ασυδοσία) που αφαιρεί ελευθερία από τους άλλους· ούτε το Σύμπαν, το μόνο ανεξάντλητο.