Παραδοσιακή κομψότητα

Πέραν της φυσικής ομορφιάς της και του κοσμοπολίτικου χαρακτήρα της, που την καθιστούν ένα αμύθητο “διαμάντι” στην κορώνα των Κυκλάδων, η Σίφνος αποτελεί εξίσου το προπύργιο της ανάπτυξης και διάδοσης της αγγειοπλαστικής στον Κυκλαδικό χώρο.

Τα πρώτα δείγματα αγγειοπλαστικής τέχνης χρονολογούνται από την Πρωτοκυκλαδική περίοδο, όπου αναδείχθηκαν άπειρα αγαλματίδια, διακοσμητικά και χρηστικά σκεύη, όπως μαστέλα, σκεπασταριές και τσικάλια. Παρόλο που σήμερα, λειτουργούν αγγειοπλαστεία σε αρκετά νησιά των Κυκλάδων, πουθενά η συγκεκριμένη τέχνη δεν διατηρείται στο βαθμό που συμβαίνει στη Σίφνο.

Αφθονία πρώτων υλών και αξιοζήλευτη δεξιοτεχνία

Στα 16 εργαστήρια που διαθέτει, τα περισσότερα εκ των οποίων αποτελούν οικογενειακές επιχειρήσεις, κατασκευάζονται με τον εξαιρετικό σιφνέικο πηλό και με ζηλευτή δεξιοτεχνία στον “τροχό” από ντόπιους αγγειοπλάστες, μαγειρικά χρηστικά σκεύη αλλά και διακοσμητικά καλλιτεχνήματα, που ξεχωρίζουν για την κομψότητα και την καλαισθησία τους.

Η αφθονία των αργιλωδών κοιτασμάτων, το νερό από τα πηγάδια και τις στέρνες, η ύπαρξη καύσιμης ύλης και ο δυνατός ήλιος, σε συνδυασμό με τα επιδέξια χέρια των τεχνιτών ευνόησαν την ανάπτυξη της τέχνης στη Σίφνο και κατ' επέκταση την προβολή του νησιού σε εθνικό, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι, με το πέρασμα του χρόνου το όνομα “Σιφνιός” ταυτίστηκε με τα επαγγελματικά “τσικαλάς”, “αγγειοπλάστης” και “κανατάς”.

Η καθιέρωση των “τσικαλάδων”

Η γεωγραφική θέση των εργαστηρίων με τους απαραίτητους βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους καθοριζόταν πάντα από τις γενικότερες ιστορικές συνθήκες. Όταν τα Κυκλαδονήσια υπέφεραν από την πειρατεία, τα αγγειοπλαστεία ήταν αναγκαστικά εγκατεστημένα στην ενδοχώρα κοντά στον Αρτεμώνα και το Άνω Πετάλι, ενώ η παραγωγή κάλυπτε τις τοπικές ανάγκες.

Με την υποχώρηση του κινδύνου και κυρίως μετά την ίδρυση του ελεύθερου ελληνικού Κράτους, οι τεχνίτες μετέφεραν τις εγκαταστάσεις τους σε παραθαλάσσιες περιοχές και κυρίως, στους όρμους που προστατεύονταν από τους ισχυρούς βόρειους ανέμους, όπου είχαν τη δυνατότητα να ασκήσουν άφοβα το επάγγελμά τους και παράλληλα, να στραφούν προς το εξαγωγικό εμπόριο. Αξίζει να σημειωθεί ότι, η γειτνίαση με τη θάλασσα ευνοούσε το εμπόριο με τα υπόλοιπα Κυκλαδονήσια, την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα, τη Μάλτα, την τουρκία, την Αλεξάνδρεια και τις συροπαλαιστινιακές ακτές. Ωστόσο, επειδή οι αποστάσεις από τους κεντρικούς οικισμούς ήταν μεγάλες, παρέμεναν όλη την εβδομάδα στο χώρο εργασίας τους και επέστρεφαν στα σπίτια τους το Σάββατο το απόγευμα, για να φύγουν πάλι το πρωί της Δευτέρας.

Η περίοδος της μεγάλης ακμής

Στην περίοδο της μεγάλης ακμής της, πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου η υφαντουργία είχε ήδη αρχίσει να παρουσιάζει κάμψη, η αγγειοπλαστική απασχολούσε εποχιακά περισσότερους από 180 τεχνίτες (και πολύ περισσότερους για τις παράλληλες βοηθητικές εργασίες) σε 90 εργαστήρια σε όλο το νησί. Ειδικότερα, στην παραγωγική διαδικασία συμμετείχαν ο κλαδάς, ο χωματάς, ο μουλαράς, ο κοπανιστής, ο μάστορας και ο βοηθός του (πεσπρέτης).

Ο πλεονασμός των εργατικών χεριών, οδήγησε πολλούς αγγειοπλάστες σε εποχική μετανάστευση σε κοντινά ή μακρινότερα νησιά. Επιπλέον, Σίφνιοι τεχνίτες μετακινήθηκαν και ανέπτυξαν δραστηριότητα σε διαφορές περιοχές της Αττικής, όπως στο Μαρούσι, στο Χαλάνδρι, στην Αγία Παρασκευή κ.ά. αλλά και σε χώρες του εξωτερικού.

Διάδοση του επαγγέλματος σε όλη την Ελλάδα

Κατ' αυτό τον τρόπο, η τέχνη τους διαδόθηκε σε όλη την Ελλάδα, ενώ πάρα πολλά αγγειοπλαστεία έχουν ιδρυθεί από Σιφνιούς ή από άλλους, οι οποίοι έχουν μαθητεύσει κοντά τους. Με την άνοδο του τουρισμού, πολλοί Σιφναίοι αγγειοπλάστες έχουν επιστρέψει στην προγονική τους γη και δημιουργούν και πάλι τα αξεπέραστης τέχνης κεραμικά τους στη Σίφνο. Η παραγωγική περίοδος περιορίζεται στο τετράμηνο της καλοκαιρινής σεζόν Ιούνιος-Σεπτέμβριος ενώ η παραγωγή έχει τροποποιηθεί με βάση τις νέες ανάγκες, που αφορούν κυρίως τα σουβενίρ των τουριστών.

Οι Σίφνιοι αγγειοπλάστες επί τω έργω

Ο επισκέπτης της Σίφνου μπορεί να βρει θαυμάσια διακοσμητικά και χρηστικά πήλινα, φτιαγμένα από τα επιδέξια χέρια ντόπιων αγγειοπλαστών που εδώ και αιώνες συνεχίζουν την παράδοση, πλάθοντας με το μοναδικό Σιφνέικο χώμα αντικείμενα μοναδικής ομορφιάς. Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται σκεύη για μαγειρική, στάμνες, κανάτες και μισόσταμνα για τη μεταφορά υγρών, καθώς και άλλα χρηστικά αντικείμενα όπως φουφού, αρμεός, διψέλι και φλάρος. Επιπλέον, του δίνεται και η ευκαιρία να ενημερωθεί, αλλά και να ζήσει από κοντά την εμπειρία παρουσίασης της αγγειοπλαστικής τέχνης, βλέποντας τα διαφορετικά στάδια κατασκευής των κεραμικών δημιουργημάτων.

Τα τσικαλαριά ή τσικαλάδικα, όπως τα αποκαλούν ακόμη και σήμερα, υπάρχουν ακόμη και σήμερα στους παραθαλάσσιους οικισμούς, στον Πλατύ Γιαλό, στο Βαθύ και στις Καμάρες αλλά και στην ενδοχώρα, στην Απολλωνία και στον Αρτεμώνα. Τα προϊόντα τους ταξιδεύουν σε κάθε γωνιά του κόσμου, καθώς οι περισσότεροι από τους επισκέπτες της Σίφνου γίνονται φανατικοί χρήστες και συλλέκτες τους.

Σωματείο Αγγειοπλαστών Σίφνου

Το 2001, οι επαγγελματίες αγγειοπλάστες του νησιού ίδρυσαν το Σωματείο Αγγειοπλαστών Σίφνου με σκοπό να διαφυλάξουν και να αναδείξουν τη σπουδαία ιστορία του επαγγέλματος, να προβάλουν και να εξελίξουν τις παραδοσιακές φόρμες, αλλά και να παρακολουθούν τις αλλαγές στα υλικά και τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται. Από το 2002 και μετά, το Σωματείο Αγγειοπλαστών Σίφνου διοργανώνει κάθε καλοκαίρι σχετική έκθεση, η οποία διαρκεί από τα μέσα Ιουλίου ως το τέλος Αυγούστου, προσελκύοντας το έντονο ενδιαφέρον των επισκεπτών. Το θέμα της έκθεσης διαφοροποιείται από χρόνο σε χρόνο, ενώ συχνά διοργανώνονται παράλληλες εκδηλώσεις και εκθέσεις άλλων δημιουργών από άλλες περιοχές της Ελλάδας ή και του κόσμου.

Από την πλευρά τους, οι τεχνίτες της Σίφνου είναι πάντα πρόθυμοι να μιλήσουν στους επισκέπτες για την τέχνη τους και την ιστορία της, εκφράζοντας τη μεγάλη αγάπη τους προς αυτή. Επιπλέον, τα κεραμικά προϊόντα πωλούνται με το Σήμα του Σωματείου Αγγειοπλαστών Σίφνου, που εγγυάται πως έχουν παραχθεί στη Σίφνο.