«Η αντιστροφή ρόλων φέρνει στο προσκήνιο τα στερεότυπα»

Σύρος 1894. Ο σύζυγος και η Χριστίνα. Ένας άνδρας αποφασίζει να παντρευτεί το ερωτικό αντικείμενο του πόθου του για να πάψει να είναι ερωτευμένος. Η Χριστίνα «κλέβει» τις σκέψεις του και τις αποκαλύπτει στους θεατές. Ο άνδρας - παρών και απών στη σκηνή - παλεύει να «θάψει» τον έρωτά του. Φιλαρέσκεια, πόθος, χιούμορ, ζήλεια και αποκάλυψη όλων των ανδρικών στερεοτύπων για τον έρωτα και τον γάμο.

Το έργο, «βυθίζεται» στην ανδρική ψυχοσύνθεση για να σχολιάσει πτυχές της ερωτικής συνάντησης και του έγγαμου βίου: κτητικότητα, ερωτισμός, αφοσίωση, πάθος, πλήξη, αμφιβολία, ζήλεια, απιστία. Ο ανδρικός λόγος ακούγεται μέσα από ένα γυναίκειο σώμα, γκρεμίζοντας στερεότυπα και σχολιάζοντας την απουσία του γυναικείου λόγου, τότε και σήμερα.

Η εξαίρετη σπαρταριστή νουβέλα «Ψυχολογία Συριανού συζύγου» του Εμμανουήλ Ροϊδη έχει παρουσιαστεί αρκετές φορές στην ελληνική θεατρική σκηνή, καθώς και στο Θέατρο Απόλλων της Σύρου. Ωστόσο, αυτή η φορά είναι διαφορετική. Είναι η πρώτη φορά που το έργο ερμηνεύεται από γυναίκα.

Μία γυναίκα, το αντικείμενο του πόθου και το αντικείμενο των σκέψεων του άνδρα, πλέον αποκτά φωνή και τις επικοινωνεί με τα δικά της συναισθήματα στο προσκήνιο, δίνοντας στο ήδη καυστικό και – δυστυχώς – πάντα επίκαιρο θεατρικό κείμενο μία νέα ματιά, ένα νέο προσανατολισμό και ένα νέο, ηχηρό μήνυμα.

Η παράσταση αποτελεί το καλλιτεχνικό μέρος της διπλωματικής μεταπτυχιακής εργασίας της Συριανής Αιμιλίας Βάλβη με τίτλο: «Κοινωνικά στερεότυπα και ζητήματα φύλου στη θεατρική ζωή της Ερμούπολης στο τέλος του 19ου αιώνα (1864 – 1900) – Θεατρική παράσταση Ψυχολογία Συριανού Συζύγου του Ε. Ροΐδη», στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών: «Θέατρο και Κοινωνία: θεωρία, σκηνική πράξη και διδακτική» του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με επόπτρια καθηγήτρια, τη Μαρία Βελιώτη.

Η ιδιαίτερα έμπειρη ηθοποιός, Α. Βάλβη, που ενσαρκώνει τη Χριστίνα στην παράσταση, στο πλευρό του Κωνσταντή Μιζάρα, έχοντας αναλάβει τη διασκευή και τη δραματουργική επεξεργασία του κειμένου, υπό τη σκηνοθεσία και τη μουσική επιμέλεια του Γιάννη Λεοντάρη, μιλά στην Κοινή Γνώμη, για την παράσταση, η οποία επιλέχθηκε από το Τμήμα Πολιτισμού του Δήμου Σύρου – Ερμούπολης να ανέβει στο Θέατρο Απόλλων, ώστε να τιμήσει την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου, στις 27 Μαρτίου, δωρεάν για το κοινό. Ένα θεατρικό κείμενο του Συριανού Εμμανουήλ Ροΐδη, με πρωταγωνίστρια μία Συριανή καλλιτέχνη και ανάλυση των στερεοτύπων της Συριανής κοινωνίας του 1894.

Πρόκειται για ένα κλασικό έργο του Εμμ. Ροΐδη, στο οποίο πλέον ο Συριανός σύζυγος σωπαίνει, ενώ το κοινό ακούει τη Χριστίνα. Πώς προέκυψε αυτή η ιδέα; Πώς παίρνει μορφή στη σκηνή και πώς θεωρείτε, ότι αλλάζει την ουσία της παράστασης;

Αιμ. Βάλβη: «Η παράσταση αυτή ξεκίνησε ως ένα πείραμα, στο πλαίσιο της διπλωματικής μεταπτυχιακής μου εργασίας, πάνω στην πρακτική του θεάτρου. Και εδώ θέλω να πω ότι είναι μεγάλη μου χαρά, που πια το θέατρο δεν είναι μόνο τέχνη, αλλά και επιστήμη κι έτσι, αντιμετωπίζεται με αυτό τον τρόπο και τα πειράματα, οι έρευνες, γίνονται με την επιστημονική μέθοδο, δεν είναι αυθαίρετα, αλλά τεκμηριώνονται σαφώς.

Πρόκειται για ένα έργο που το αγαπώ πολύ, καθώς το είχα δει για πρώτη φορά από τον Μιχάλη Μητρούση, ο οποίος έκτοτε είναι πολύ καλός φίλος μου, και τρελάθηκα, ήταν από τις ωραιότερες παραστάσεις που έχω δει ποτέ και με στιγμάτισε. Πάντοτε όμως, με “βασάνιζε” η Χριστίνα. Αυτό το πρόσωπο, το οποίο παραμένει σχεδόν βουβό στη νουβέλα του Ροΐδη. Τώρα λοιπόν, αυτό αντιστρέφεται και σχεδόν βουβός χαρακτήρας παραμένει πλέον ο σύζυγος.

Το κείμενο παραμένει ακριβώς το ίδιο, ωστόσο μεταφέρεται από το πρώτο, στο τρίτο πρόσωπο. Θα δούμε τους ρόλους να αλλάζουν. Θα ακούσουμε τον λόγο του Συριανού συζύγου, αλλά θα δούμε το συναίσθημα της Χριστίνας. Πώς εκείνη αισθάνεται, δηλαδή, την ώρα που θα εκφράζει τις σκέψεις του, πώς θα αλλάζει το σώμα της γυναίκας, όταν ένας άνδρας μιλά για αυτήν και βάζει συγκεκριμένα λόγια μέσα στο σώμα της. Μέσα από αυτό και μόνο, αναδεικνύονται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό όλα τα στερεότυπα της πατριαρχίας, που ταλαιπωρούν όχι μόνο τη γυναίκα, αλλά και τον ίδιο τον άνδρα.

Ο σύζυγος ταλαιπωρείται και ασφυκτιά μέσα σε αυτό το περιβάλλον που τον έχει μάθει, ότι για να υπάρξει αρμονική συμβίωση με γυναίκα φιλάρεσκο, πρέπει να αποκρύπτει εις αυτήν δύο τινά: τα 9/10 της αγάπης του και το ήμισυ, τουλάχιστον, της περιουσίας του. Έπρεπε, σύμφωνα με τα στερεότυπα της εποχής, ώστε να παραμείνει ο γάμος σωστός, να μάθει να κρύβει τα 9/10 της αγάπης του. Τα συναισθήματά του, δηλαδή. Και την περιουσία του. Κι εδώ βλέπουμε το χιούμορ του Ροΐδη και η πραγματικότητα της εποχής – και όχι μόνο.

Υπάρχουν επίσης και γυναικείοι χαρακτήρες μέσα στη νουβέλα, όπως για παράδειγμα μία “γεροντοκόρη” που περιγράφει ο Ροΐδης. Η ίδια η “γεροντοκόρη” φαίνεται να αναπαράγει τα στερεότυπα ενάντια στις γυναίκες. Για εκείνη, η γυναίκα πρέπει να είναι ήσυχη, να είναι σεμνή, να είναι νοικοκυρά κλπ, ενώ όλες οι άλλες που δεν είναι έτσι, είναι ανήθικες. Πρόκειται για στερεότυπα που χρησιμοποιούνται και αναπαράγονται από τις ίδιες τις γυναίκες – σε συντρόφους, στα παιδιά τους, ενάντια στις άλλες γυναίκες – φαινόμενο που βλέπουμε και σήμερα.

Όταν ξεκινήσαμε αυτή την προσπάθεια, δεν είχε ξεκινήσει ακόμη το κίνημα #MeToo στην Ελλάδα. Στην πορεία, όμως, η παράσταση αυτή έγινε– και δεν το λέω αυτό με χαρά – δυστυχώς πολύ πιο επίκαιρη. Δυστυχώς, η αναζήτηση της θέσης της γυναίκας, μπαίνει ξανά σε νέες βάσεις. Συζητάμε για τρομακτικά πράγματα το 2021. Και το επίκαιρο στις μέρες μας κείμενο αυτό, είναι γραμμένο το 1894, ενώ όχι μόνο συνομιλεί με το σήμερα, αλλά βασίζεται σε μία πραγματικότητα την οποία μπορούμε να διακρίνουμε και σήμερα. Αυτό μας δείχνει, πως μάλλον επανερχόμαστε στα ίδια και στα ίδια πράγματα.

Αυτή η αντιστροφή, φέρνει στο προσκήνιο τα στερεότυπα αυτά, και δεν αθωώνει κανένα από τα φύλα, αλλά ούτε και τα καταδικάζει. Σκοπός της παράστασης δεν είναι σε καμία περίπτωση κάποιο φεμινιστικό μανιφέστο, αλλά ο προβληματισμός, όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαμε πια να ξεπεράσουμε κάποιες από αυτές τις αντιλήψεις και να συνυπάρξουμε.

Μάλιστα, υπάρχουν και κάποια κομμάτια ελεύθερου, αυτοσχέδιου λόγου στη δημοτική, καθώς αντιληφθήκαμε κατά τη διάρκεια των προβών την ανάγκη μίας πιο άμεσης επικοινωνίας με το κοινό και μίας επαναφοράς στο εδώ και τώρα. Είναι ένα κομμάτι πολύ χρήσιμο, παρ’ όλο που με δυσκολεύει ως ηθοποιό καθώς πρέπει σε κάθε παράσταση να αυτοσχεδιάζω, ωστόσο έχουμε δει ένα πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτή την επικοινωνία».

Έτσι, θα γιορτάσετε κι εσείς, μέσα από αυτό το επίκαιρο και εξαιρετικά ενδιαφέρον έργο του Εμμ. Ροΐδη, παρέα με το κοινό της Σύρου, την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου.

Αιμ. Βάλβη: «Πραγματικά είμαι πολύ ευγνώμων για την τιμή αυτή που μας έκανε ο Δήμος Σύρου – Ερμούπολης, να επιλέξει τη δική μας παράσταση για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου. Εμείς είχαμε στείλει βεβαίως την πρόταση για την πραγματοποίηση της παράστασης, ωστόσο είχαμε την τιμή να μας γίνει η πρόταση, η παράσταση να ανέβει τη συγκεκριμένη ημέρα στο θέατρο. Είμαι φοβερά συγκινημένη και αισθάνομαι και μεγάλη αγωνία και ευθύνη για αυτό.

Το θέατρο, κατά τα δύο τελευταία χρόνια, έχει πληγεί πάρα πολύ. Βεβαίως, όλοι μετράμε φοβερές απώλειες από αυτό που μας έχει συμβεί, ωστόσο και για το θέατρο το πλήγμα ήταν πολύ μεγάλο και φυσικά για τους καλλιτέχνες ακόμη περισσότερο, καθώς πρόκειται για τη ζωή, το επάγγελμά μας και την επιβίωσή μας.

Εξακολουθώ να πιστεύω, ότι το θέατρο μπορεί να μη σώσει τον κόσμο, αλλά σίγουρα μπορεί να τον ανακουφίσει και να του δώσει μία “ανάσα” μέσα στις δύσκολες καταστάσεις, κυρίως στο κομμάτι της συλλογικότητας. Στο γεγονός ότι βρισκόμαστε μαζί, στο εδώ και το τώρα, με ζωντανή παρουσία. Η τέχνη έχει πολλές μορφές, αλλά το θέατρο απαιτεί τον άνθρωπο σωματικά και πνευματικά εκεί, μαζί με άλλους ανθρώπους, να παρακολουθεί κάτι ζωντανό, να τελείται εκείνη τη στιγμή.

Έτσι, σε μία εποχή που έχουμε απομονωθεί πάρα πολύ. Η τεχνολογία και το σύστημα κάπως καθοδηγούν τα πράγματα προς μία ακόμη μεγαλύτερη απομόνωση. Έτσι, την ανάγκη της συλλογικότητας και να υπάρξουμε μαζί, τη θεωρώ απολύτως θεραπευτική και απαραίτητη, ίσως περισσότερο από ποτέ».

Καλώντας το κοινό στην παράσταση, ένα κοινό που ενδεχομένως να έχει παρακολουθήσει στο παρελθόν τη θεατρική μεταφορά της νουβέλας, ποιο είναι αυτό το καινούριο στοιχείο, που θα φέρει ξανά τον κόσμο στο θέατρο και θα τη δει ως μία τελείως διαφορετική παράσταση;

Αιμ. Βάλβη: «Παραμένει αναλλοίωτο το κείμενο του Ροΐδη μεν, αλλά από ακριβώς την αντίστροφη πλευρά. Σαν να παίρνουμε ένα σακάκι, να το γυρίζουμε από την ανάποδη πλευρά, ώστε να φαίνονται οι ραφές του.

Αυτό δεν έκανε και ο ίδιος ο Ροΐδης; Είχε φοβερή σχέση και αγάπη ο Ροΐδης με το θέατρο. Ένας Ροΐδης, που τόλμησε πρώτος να σκεφτεί, τον Πάπα ως γυναικείο χαρακτήρα. Ας μην ξεχνάμε, πως ο Ροΐδης αφορίστηκε για την Πάπισσα Ιωάννα. Θέλω να πιστεύω, ότι ο Ροΐδης θα ήταν ιδιαίτερα χαρούμενος να παρακολουθήσει αυτό το πείραμα. Κι ας υπάρχουν κάποιες αντιρρήσεις, από άνδρες κυρίως, πως αυτό το κείμενο δεν μπορεί να ειπωθεί μέσα από το γυναικείο σώμα. Ειδικά όμως στη Σύρο, που παίχτηκε ο Άμλετ για πρώτη φορά από γυναίκα δύο αιώνες πριν, το να παίξει σήμερα μία γυναίκα έναν ανδρικό ρόλο, δεν είναι καμία καινοτομία. Δεν τολμάμε κάτι τρομακτικά καινούριο. Είναι ωστόσο μία ωραία συγκυρία και έχω πολύ μεγάλη χαρά και συγκίνηση, που επιστρέφω στο Θέατρο Απόλλων μετά από περίπου 10 χρόνια, ένα θέατρο που για μένα, είναι το ωραιότερο θέατρο στην Ελλάδα.

Το κείμενο είναι ακριβώς το ίδιο, αλλά από τόσο διαφορετική οπτική γωνία, που πραγματικά είναι σχεδόν αγνώριστο. Αν μη τι άλλο, θα δείτε μία παράσταση που δεν έχει καμία σχέση με τις υπόλοιπες. Παραμένει το χιούμορ του Ροΐδη, παραμένει η εξυπνάδα του, παραμένει η φρεσκάδα, αλλά παράλληλα μπαίνει και ένα σχόλιο καλλιτεχνικό. Το δικό μου σχόλιο, το σχόλιο του σκηνοθέτη. Το σχόλιο αυτό όμως το εμπεριέχει και η γραφή του Ροΐδη, καθώς ακόμη κι εκείνος ήταν σαρκαστικός απέναντι στον Συριανό σύζυγο, τον υπονόμευε και αυτό είναι και το ενδιαφέρον αυτής της νουβέλας».

Πρόκειται για μία παράσταση που μόλις ξεκίνησε να παίζεται στα θέατρα. Τι έχουμε να περιμένουμε στο μέλλον;

Αιμ. Βάλβη: «Είμαι ευγνώμων που επιστρέφω στην Ερμούπολη, μετά από μία δεκαετία, με την ευτυχή συγκυρία να γιορτάσουμε μαζί την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου, με αυτόν τον συγγραφέα. Περιμένω με αγωνία την ανταπόκριση του κόσμου, διότι και για εμάς είναι ένα “work in progress”, ένα έργο σε εξέλιξη.

Τώρα έχουμε ξεκινήσει και ηθελημένα ξεκινήσαμε από τα θέατρα της περιφέρειας και όχι από την Αθήνα.

Και για εμάς αποτελεί τροφοδότηση και ένα πρότζεκτ που εξελίσσεται, ώστε να προχωράμε και να διορθώνουμε ή να βελτιώνουμε ή και να αλλάζουμε πράγματα. Χρειαζόμαστε την παρουσία και τη γνώμη του κόσμου για αυτό.

Η επίσημη πρώτη παράσταση, έγινε σε θέατρο της Αργολίδας πριν από τρεις εβδομάδες και η Σύρος είναι η τέταρτη παράστασή μας. Ωστόσο έχουμε μεγάλο μέλλον μπροστά μας. Η παράσταση θα παιχτεί σε διάφορα θέατρα της Ελλάδας, αλλά θα πάει και σε φεστιβάλ του εξωτερικού. Επειδή η παράσταση αποτελεί μέρος ενός ερευνητικού προγράμματος και ως θεατρικό πείραμα ενδιαφέρει αρκετά, έχει ιδιαίτερες προοπτικές για το μέλλον».