Αναπόφευκτο Τέλος

Η ιστορία βρίθει από απαισιόδοξες προβλέψεις, που όμως τελικά δεν επαληθεύονται. Ήδη στη Ρωμαϊκή εποχή, όταν άρχισαν οι άνθρωποι να ευημερούν, και επομένως να πολλαπλασιάζονται, διατυπώθηκε ο φόβος ότι σε λίγο η γη δεν θα επαρκούσε να τους θρέψει. Πολλούς αιώνες αργότερα ο R. Malthus παρουσίασε την ίδια υπόθεση, αυτή τη φορά όμως στηριγμένη σε ισχυρά επιστημονικά δεδομένα. Ωστόσο, δεν ήταν παρά υπόθεση, που θα έπρεπε να επαληθευτεί στο μέλλον. Δεν επαληθεύτηκε, τουλάχιστον όπως αυτός την έβλεπε. Οι άνθρωποι πολλαπλασιαζόμενοι αυξάνουν την παραγωγή περισσότερο από όσο την καταναλώνουν. Ωστόσο, σήμερα η ανθρωπότητα (με εξαιρέσεις σχετικά περιορισμένες χρονικά και χωρικά) κινδυνεύει όχι τόσο από ανεπάρκεια μέσων διατροφής, αλλά από τη διάθεση των απορριμμάτων του πλήθους των ανθρώπων. Οι επιστήμονες σαν τον Μάλθους δεν σκέφτηκαν ότι ο άνθρωπος κινδυνεύει να πεθάνει όχι μόνον όταν δεν μπορεί να φάει, αλλά και όταν πάθει ειλεό και δεν μπορεί να ενεργηθεί. Ο ειλεός σημαίνει σήμερα οικολογική καταστροφή. Ένας μεγάλος οικονομολόγος, ο D. Ricardo ισχυρίστηκε ότι η φθίνουσα απόδοση της γης μπορεί να αναβληθεί, όχι να αναιρεθεί, με την εισαγωγή νέων τεχνολογιών. Ούτε η απαισιοδοξία του Ρικάρντο φαίνεται να επαληθεύεται.

Αυτή τη στιγμή έχουν διατυπωθεί τρομακτικές απειλές για την ανθρωπότητα. Τέτοιες είναι κυρίως τρεις: Η πυρηνική καταστροφή, η κλιματική αλλαγή και η κυριαρχία της τεχνολογίας (Y. N. Harari). Να στηριχτούμε λοιπόν στη μη επαλήθευση των απαισιόδοξων προβλέψεων του παρελθόντος και να κοιμόμαστε "ασυνείδητοι, ήσυχοι και ευτυχείς";

Στην εξέλιξη πρέπει να παρατηρήσουμε πως υπάρχουν ποσοτικές και ποιοτικές αλλαγές. Αν έχω υπέρταση ή καπνίζω, κινδυνεύω να πάθω έμφραγμα και άλλες αρρώστιες. Αν τις πάθω, κινδυνεύω να πεθάνω από αυτές ή να ζήσω μια υποβαθμισμένη ζωή, αλλά δεν απελπίζομαι. Πάντα κάτι μπορώ να κάνω για όλες τους, αν αντιδράσω σωστά και έγκαιρα. Υπάρχει όμως ένα γεγονός στη ζωή μας εντελώς ποιοτικό που, αν συμβεί, δεν έχει επιστροφή: ο Θάνατος! Αντίθετα από τις απαισιόδοξες προβλέψεις του παρελθόντος, που απειλούσαν με υποβάθμιση της ζωής μας, οσοδήποτε σοβαρή, οι σύγχρονες απειλές απειλούν τη σύγχρονη ανθρωπότητα με θάνατο, χωρίς επιστροφή, αν δεν αντιμετωπιστούν σωστά και έγκαιρα.

Έναντι της αισιόδοξης άποψης των αμφισβητιών των Κασανδρών όπως ο Μάλθους και ο Ρικάρντο, έρχεται ο νόμος του E. Murphy: "αν κάτι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει". Ο Μέρφυ στηρίζεται σε μια μαθηματική σύγχυση. Το αδύνατο μπορεί να συμβολισθεί μαθηματικά ως 0/x. Το απίθανο μπορεί να συμβολιστεί ως x/∞, που σημαίνει ακριβώς αυτό: Αν δοθεί άπειρος χρόνος, ό,τι είναι λογικά δυνατό να συμβεί, κάποτε, στο απροσδιόριστο μέλλον, θα συμβεί. Το αδύνατο δεν είναι συνώνυμο με το απίθανο, έστω και αν στην καθημερινή εμπειρία μας, μπορούμε (και ίσως οφείλομε) να τα θεωρούμε περίπου ταυτόσημα. Και, αν το απειλητικό ενδεχόμενο είναι χωρίς επιστροφή, όπως ο θάνατος ενός ανθρώπου ή ο θάνατος της ζωής πάνω στον πλανήτη μας, η απαισιόδοξη δοξασία οφείλει να μας βάλει ήδη σε σκέψεις. Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Στη γη υπάρχουν αποθηκευμένα πυρηνικά όπλα ικανά να καταστρέψουν κάθε ζωή ή και τον πλανήτη ολόκληρο. Κάποτε θα χρησιμοποιηθούν! Η κλιματική αλλαγή είναι ήδη ορατή, με αύξηση στη συχνότητα των ακραίων φαινομένων, παγετώνων, καυσώνων, πυρκαγιών, ανομβρίας, πλημμυρών, τυφώνων, κλπ και με λιώσιμο των πάγων στους πόλους. Με αυτό το ρυθμό υπολογίζεται βάσιμα αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης κατά 10οC σε μόλις ένα αιώνα (όταν θα ζουν τα εγγόνια μας) που είναι ασύμβατη με τη ζωή των ανθρώπων. Η τεχνολογία μας παρέχει τα μέσα να αντιστρέψουμε αυτή την πορεία. Η τεχνολογία, ιδιαίτερα η τεχνητή νοημοσύνη, είναι το "προνόμιο" που δόθηκε στον άνθρωπο από το Δημιουργό του (Θεό, Φύση, Τύχη, όποιο πιστεύετε) να φάει ή όχι από το δέντρο της Γνώσης. Κι εκείνος έφαγε. Μόνο που αυτή η τεχνολογία έγινε η πιο σκληρή και ύπουλη απειλή. Η ανακάλυψη του τόξου επέτρεψε στους ανθρώπους να σκοτώνουν από μακριά και τα πιο γοργοπόδαρα θηράματα και τα πιο άγρια θηρία που με τα φοβερά δόντια και νύχια τους μόνον εξεπαφής απειλούν να μας κάνουν εμάς θηράματά τους. Όμως αυτό το πολύτιμο τόξο στράφηκε και κατά των συνανθρώπων μας. Όποιος είχε τα πιο ισχυρά όπλα, γινόταν αφεντικό, αυτός να σκέφτεται και οι ηττημένοι να εκτελούν - ή να μην υπάρχουν. Η σύγχρονη τεχνολογία, ιδίως η ρομποτεχνητή νοημοσύνη, είναι το σύγχρονο τόξο που μπορεί να μας υποδουλώσει. Οι ολοένα λιγότεροι ολιγάρχες, που είναι οι ολοένα πλουσιότεροι και λιγότεροι πάνω στη γη το πιθανότερο είναι να είναι αυτοί οι ιδιοκτήτες της τεχνολογίας. Για την άνεσή τους, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορεί να παίρνει πολύ έγκαιρα, σχεδόν ακαριαία, αποφάσεις, ερήμην ακόμη και των κυρίων της, των ολιγαρχών. Ολόκληρη η ανθρωπότητα θα έχει γίνει τότε δούλος της τεχνολογίας που παρήγαγε ως αποτέλεσμα της βρώσης από το δέντρο της Γνώσης στον Παράδεισο.

Υπάρχει αντίδοτο; Δεν ξέρω. Η τεχνολογία έχει ένα, ναι, μόνον ένα, ασθενές σημείο. Δεν μπορεί να λαθεύει. Οι άνθρωποι μπορούν. Το λάθος διέπεται από την τύχη που υπακούει στον ισχυρότερο, ναι, τον μόνο ισχυρό που γνωρίζομε, νόμο της Φύσης, το νόμο της εντροπίας. Αυτός, που επιστημονικά εκφράζεται με το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα, στην πράξη σημαίνει πως τα πάντα στον κόσμο βαδίζουν σταθερά και αδυσώπητα, με πολλά σκαμπανεβάσματα, από την τάξη στην αταξία. Η τύχη δεν διέπεται παρά μόνον από αυτό το νόμο. Αν ανήκουμε στους τυχερούς που πιστεύουν σε μεταφυσικές δυνάμεις, ο Θεός είναι ο μόνος που μπορεί να παρέμβει στην τύχη. Παίρνω ένα λαχείο. Παρακαλώ το Θεό και, αν Εκείνος ευδοκήσει, ο λαχνός θα πέσει σε μένα. Αν δεν πιστεύω, την ισχύ του Θεού την έχει στην κοινωνία ο Λαός. "Φωνή λαού, οργή Θεού". Αν η ισχύς του λαού επικρατήσει, όπως με την αναλογική εκπροσώπησή του στα σώματα εξουσίας (ιδιαίτερα βουλή και ποινική δικαιοσύνη), δεν θα επιτραπεί σε καμιά ολιγαρχία να γίνει μονοπωλιακός εξουσιαστής της τεχνητής νοημοσύνης, της τεχνολογίας ιδιαίτερα. Και αυτή θα παραμείνει το εργαλείο για να αντιμετωπιστούν οι υπαρκτές απειλές που έχουν συσσωρευτεί στον πλανήτη γη. Ένα τυχαία κληρωμένο δείγμα του λαού μπορεί να αποφασίσει και να ορίσει τι είναι κοινωνικά αγαθό και τι κακό. Μιας και αυτά έχουν αποφασιστεί από τη λαϊκή φωνή (οργή Θεού) μπορούμε να οικοδομήσουμε ένα ηθικό σύστημα στο οποίο από τις υπάρχουσες δυνατότητες θα επιλέγουμε την πλέον αγαθή ή τη λιγότερο κακή.