Πόσοι ποιοι φοιτητές

Κάθε χρόνο υπάρχει μια επιδημία άγχους στους νέους και στους γονείς τους. Θα πάρουν καλούς βαθμούς στις Πανελλήνιες; Στα δικά μου χρόνια ήταν λίγο διαφορετικά. Ήμουν (ή δεν ήμουν) γόνος οικογένειας πανεπιστημιακών δασκάλων. Δίναμε εξετάσεις στη σχολή που θέλαμε. Αν ήμουν από οικογένεια πανεπιστημιακών, υπήρχαν πολλοί φίλοι ανάμεσα στους κριτές, τους μιλούσαν οι γονείς μου και μου έβαζαν ένα βαθμoύλη παραπάνω. Ο αριθμός των εισαγομένων ήταν περιορισμένος και άλλοι, ενδεχομένως καλύτεροι από εμένα, έμεναν εκτός νυμφώνος. Οι πανελλήνιες εξετάσεις έχουν ικανοποιητική αντικειμενικότητα. Όχι, δεν είναι τέλειο το σύστημα. Εξετάζεται ουσιαστικά η μνήμη του υποψηφίου, όχι η κρίση του· το καλό φροντιστήριο που πέρασε, ανάλογα και με τις οικονομικές δυνατότητές του· δεν μπαίνει στη Σχολή που προτιμά, αλλά σε μιαν άλλη πιο παρακατιανή κοκ. Το πού θα υπάρχουν ΑΕΙ αποφασίζεται από την κυβέρνηση με κριτήριο το πώς θα ενισχύσει κάθε επαρχία, όπως γινόταν παλιότερα με τα κέντρα εκπαίδευσης στρατιωτών, εισπράττοντας αντίστοιχες ψήφους κλπ. Δεν θα κάνω πλήρη ανάλυση των ισχυόντων.

Πόσο ικανοποιημένοι είμαστε; Οι απόφοιτοι δεν βρίσκουν δουλειά. Αφού σπούδασαν με δαπάνες που πληρώσαμε όλοι μας, φεύγουν στο εξωτερικό, όπου η εξειδικευμένη προσφορά τους συμβάλλει στην ανάπτυξη άλλων χωρών. Ταυτόχρονα μας λείπουν υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, άνθρωποι να μαζεύουν τις ελιές και πλήθος άλλων. Επαναλαμβάνω, δεν αναλύω τα πάντα. Θα εκφράσω όμως κάποιες σκέψεις μου.

Το σύστημα των πανελλήνιων εξετάσεων είναι γενικά επιτυχημένο. Μπορεί να βελτιωθεί. Να ζητείται από τον υποψήφιο, αντί να απαριθμήσει γεγονότα, να λύσει προβλήματα, με ανοιχτό βιβλίο, σε περιορισμένο χρόνο. Τα κινητά τηλέφωνα φυσικά απαγορεύονται. Αντικαθίσταται έτσι η μνήμη ως κριτήριο πνευματικής ανέλιξης με κρίση. Εύκολο για μαθηματικά, φυσική, χημεία κλπ, πιο δύσκολο για μαθήματα, όπως ιστορία, γεωγραφία κλπ. Όμως, σε μια ερώτηση του τύπου: "ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ της Γαλλικής ρεπούμπλικας και της Αθηναϊκής δημοκρατίας, στον περιορισμένο χρόνο της εξέτασης, όσο κι αν έχει το βιβλίο δίπλα του, ο υποψήφιος δεν μπορεί να απαντήσει κριτικά, αν δεν είναι μελετημένος.

Το θέμα αρχίζει από αλλού. Η κοινωνία μας πόσους από κάθε επιστήμη έχει ανάγκη; Μήπως έχομε υπερβολικό αριθμό γιατρών, δικηγόρων, μηχανικών, αλλά όχι προγραμματιστών; Προφανώς, σε 4-6 χρόνια που θα τελειώσει τις σπουδές του ο φοιτητής, οι ανάγκες θα έχουν αλλάξει, αλλά όχι υπερβολικά, οπωσδήποτε ο αριθμός των παραγόμενων επιστημόνων θα είναι πιο κοντά στις ανάγκες μας από ό,τι με το ισχύον αυθαίρετα τυχαίο σύστημα. Προπτυχιακή πρακτική είναι απαραίτητη. Στην ιατρική οι φοιτητές να έχουν μετάσχει στην παροχή ιατρικών υπηρεσιών, οι νομικοί στην απονομή δικαιοσύνης, οι φιλόλογοι, μαθηματικοί, φυσικοί κλπ στην εκπαίδευση μαθητών, όλα με παρακολούθηση και ευθύνη έμπειρων εκπαιδευτών. Για περιορισμένο αριθμό φοιτητών πρέπει να προβλεφθεί εκπαίδευση γνωστική, φιλοσοφική, όχι επαγγελματική. Η γνώση για τη γνώση. Μακροπρόθεσμα είναι απαραίτητοι. Στη ζωή του πια καθένας είναι πολύ πιθανό ότι θα αλλάξει μερικές φορές επάγγελμα. Η δια βίου εκπαίδευση είναι επομένως αναγκαία.

Οι πανελλήνιες εξετάσεις μπορούν να χρειάζονται για να αποκλειστούν κάποιοι, που δεν έχουν τις πνευματικές ικανότητες να σπουδάσουν. Από τους υπόλοιπους, αν σε κάποια επιστήμη οι αναγκαίοι επιστήμονες είναι λιγότεροι από όσους κάνουν αίτηση γι΄ αυτήν, ο M. J. Sandel προτείνει κλήρωση. Μετά την εξαίρεση των ανικάνων να φοιτήσουν, όλοι είναι ικανοί. Και ποτέ δεν ξέρομε ακριβώς ποιες ικανότητες πρέπει να έχει ο υποψήφιος για να γίνει σωστός επαγγελματίας. Πώς θέλομε να είναι ένας γιατρός; Καλός ερευνητής; Έτοιμος να βρίσκεται πάντα κοντά στον άρρωστο; Έτοιμος να βοηθήσει είτε αμειφθεί είτε όχι; Μελετηρός, ώστε να γνωρίζει διαρκώς τις νέες ιατρικές γνώσεις, έστω και αν ο ίδιος δεν παράγει τέτοιες; Και πλήθος άλλες οι επιθυμητές ιδιότητες που κανένας δεν μπορεί να τις έχει όλες. Και αυτές δεν μπορούν να προβλεφθούν ούτε με πανελλήνιες ούτε, ενδεχομένως, με άλλες εξετάσεις. Να σημειώσω ότι κλήρωση, μαζί με αξιοκρατικά κριτήρια, έχει εφαρμοσθεί σε κάποια πανεπιστήμια.

Η Ελλάδα έχει ανάγκη από αποκέντρωση, περισσότερη από άλλες χώρες, λόγω της εδαφικής ανομοιογένειάς της. Στο γενικό πλαίσιο αποκέντρωσης, μαζί και με πολλά άλλα μέτρα, είναι λογικό να έχουμε αρκετά πανεπιστήμια. Η παρουσία τους αναβαθμίζει τον τόπο όπου εδράζονται. Η δημιουργία πολλαπλών πανεπιστημίων στον τόπο μας, αύξησε την πανελλήνια ερευνητική δραστηριότητα, αν και δεν είμαι βέβαιος πως βελτίωσε την ποιότητα των σπουδών σ΄ αυτά. Οι απόφοιτοι των ποικίλων πανεπιστημίων δεν είναι όλοι ισάξιοι. Αν η επαγγελματική άδεια μεταφερόταν από τα υπουργεία σε επαγγελματικά όργανα, στο Τεχνικό Επιμελητήριο, στον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο κλπ, αυτά θα έκαναν τη δική τους αξιολόγηση, λαμβάνοντας υπόψη και το βαθμό του πτυχίου, αλλά όχι μόνον αυτόν. Θα δινόταν έτσι δυνατότητα να αξιολογούνται και συγκρίνονται μεταξύ τους οι ποικίλες Σχολές και Τμήματα των ΑΕΙ. Αυτά πρέπει να έχουν ικανοποιητική ανεξαρτησία από το υπουργείο Παιδείας, μολονότι αυτό πληρώνει για τις σπουδές. Θα προτιμούσα να πληρώνουν οι φοιτητές για να σπουδάσουν και, για τη δωρεάν παιδεία, να παίρνουν μια εκπαιδευτική υποτροφία ικανοποιητική για τις εκπαιδευτικές και βιοτικές ανάγκες τους. Το τσάμπα δεν εκτιμάται. Ο φοιτητής πρέπει ή να πληρώνει και να απαιτεί από τον καθηγητή ή να πληρώνεται και να απαιτείται από αυτόν καλή επίδοση.

Τα ΑΕΙ δεν μεταδίδουν μόνο, αλλά και παράγουν γνώση. Σε ποιον ανήκει αυτή; Φυσικά σε όποιον τη χρηματοδοτεί. Σε ιδιωτικά ΑΕΙ ανήκει αυτή η γνώση που την κάνει ό,τι θέλει. Προς όφελος ή προς ζημία. Φαντάζεστε να δημιουργήσουν οι φίλοι μας οι Τούρκοι ένα Πανεπιστήμιο εδώ στο οποίο θα διδάσκουν, και ιστορία; Στα δημόσια η γνώση ανήκει στο κράτος. Επειδή τα ΑΕΙ παράγουν και διαδίδουν γνώση, αυτή η γνώση δεν μπορεί να είναι απόρρητη. Αν το κράτος χρειάζεται απόρρητη γνώση (π.χ. αμυντική, βιομηχανική κλπ), υπάρχουν γι΄ αυτήν ερευνητικά κέντρα. Να θυμόμαστε ότι η δημόσια ανώτατη εκπαίδευση, αν το κράτος είναι ολοκληρωτικό, έχει παρόμοια μεροληψία όπως και η ιδιωτική.

Τελικά με τι κριτήριο θα αποφανθούμε για πολλά ή λίγα ΑΕΙ, για αποκλειστικά δημόσια ή και ιδιωτικά ΑΕΙ κλπ; Είναι το καλό της κοινωνίας. Τι την ωφελεί περισσότερο; Τι εξασφαλίζει καλύτερα αυτάρκεια, αυτοτέλεια, ενότητά της; Καθόλου εύκολη απάντηση. Δεν θα δοθεί από μια συγκυριακή πλειοψηφία μιας ολιγαρχικής εξουσιαστικής ομάδας, όπως είναι το κόμμα που πλειοψηφεί στη βουλή. Ούτε καν μιας ομάδας άριστα εκπαιδευμένων προσώπων, π.χ. μιας επιτροπής από καθηγητές ΑΕΙ. Η ίδια η κοινωνία πρέπει να αποφασίσει, καλά πληροφορημένη από τους παραπάνω.