Γιατί κόκκινα αβγά;

Ήμουν ο μικρότερος στην οικογένεια, περίπου 3,5 χρονών. Όλοι οι μεγάλοι, ή απλώς μεγαλύτεροι, με πείραζαν. Κι εγώ πίστευα ό,τι κι αν μου έλεγαν. Είδα λοιπόν μια πιατέλα κόκκινα αβγά και απόρησα. Είχαμε μια αυλή, όπου τρέφαμε κότες. Ήξερα λοιπόν πολύ καλά πως τα αβγά που γεννούν οι κότες είναι άσπρα. Ανάμεσα στις αρκετές όρνιθες ήταν κι ένα κόκορας, περήφανος και κατακόκκινος και μας ξυπνούσε κάθε πρωί. Απόρησα λοιπόν. Και ο παππούς μου μου έδωσε την απάντηση. "Κόκκινα είναι τα αβγά που γεννούν τα κοκόρια!" Κάποτε επιτέλους κατάλαβα πως δεν είναι έτσι, αλλά τα έβαφαν. Και πάλι όμως απόρησα. "Γιατί βάφουμε κόκκινα αβγά το Πάσχα;" Φαντάζομαι πως πολλοί ακόμη δεν ξέρουν την απάντηση. Μια έμμεση λύση ανακάλυψα πως υπήρχε στο αίνιγμα που μου έθεσε πάλι ο παππούς μου. "Γιατί ο Ναπολέων φορούσε κόκκινο ζωνάρι;" Προσπάθησα να βρω ένα σωρό απαντήσεις. Τελικά το πήρε το ποτάμι: "Για να μην του πέφτουν τα βρακιά του!" Λογικό. Και αναρωτήθηκα ύστερα από τόσα χρόνια: "Γιατί το Πάσχα βάφουμε κόκκινα αβγά;" Υπάρχει βέβαια μια εξίσου λογική απάντηση. Εκείνα τα χρόνια, τα παιδικά μου, δεν υπήρχαν ψυγεία. Όλοι είχαμε λίγες κοτούλες στην αυλή μας που τρέφονταν με τ΄ αποφάγια μας κι εμείς τρώγαμε πάντοτε αβγά της ημέρας, άντε το πολύ 2-3 ημερών. Περισσότερο δεν κρατιόνταν. Ναι, αλλά τα βραστά αβγά διατηρούνται περισσότερο από τα ωμά. Την περίοδο της Σαρακοστής οι κότες γεννούν πολλά αβγά, ενώ εμείς νηστεύομε. Πώς να τα διατηρήσουμε; Ο απλούστερος τρόπος χωρίς ψυγείο είναι να τα βράσουμε. Και πώς να τα ξεχωρίζουμε από τα άβραστα; Απλώς, τα βρασμένα τα βάφομε. Μένει βέβαια το ερώτημα, γιατί κόκκινα και όχι άλλο χρώμα. Η κόκκινη βαφή ήταν η πιο εύκολη, ενώ, στην περίοδο που συζητάμε μπορούσαμε να συμβολίσουμε μ΄ αυτό το χρώμα το ιερό αίμα του Κυρίου που χύθηκε στο μαρτύριό Του. Τελικά, η συμβολική εξήγηση είναι που επικράτησε διαχρονικά, όχι η λογική. Τα σύμβολα, χωρίς λογική στήριξη, διατηρούνται ακόμη κι όταν η ουσιαστική αιτία έχει παρέλθει.

Το κάθε σημαντικό που μας συμβαίνει αποκτά και μια συμβολική σημασία για μας. Ένα τετραγωνικό μέτρο στο χωραφάκι μου είναι ασήμαντο, αφού εγώ έχω αρκετά στρέμματα. Μπορεί να το αφήσω και ακαλλιέργητο. Όμως συμβολίζει την κυριαρχία μου. Αν το σφετεριστεί ο γείτονας, θα τσακωθώ άγρια μαζί του, αμφισβητεί την κυριότητά του, αν δεν απαιτήσω το δίκιο μου, χάνεται το γόητρό μου. Υπάρχει το σύμβολο, αλλά υπάρχει και η ουσία. Κανονικά, αυτή είναι το σημαντικό. Ωστόσο, για χάρη του συμβόλου, γίνονται συχνά φοβερά πράγματα. Θυμάμαι μια ιστορία με τον παλιό γιατρό, τον Μαντζουράνη, στη Νάξο, που ήταν γνωστός όχι μόνο σαν καλός γιατρός που έτρεχε από το ένα χωριό στο άλλο, αλλά και για το χιούμορ του. Σε μια πορεία του προς ένα χωριό διασταυρώθηκε με ένα χωρικό που κουβαλούσε ένα καλάθι σύκα. Κατοχή, ο κόσμος πέθαινε από την πείνα. "Ωραία σύκα!" θαύμασε ο γιατρός. "Πελώρια", καμάρωσε ο χωρικός "ένα να φας, χορταίνεις". "Υπερβάλλεις. Εγώ μπορώ να φάω όλο το καλάθι" αντέτεινε ο γιατρός. "Αδύνατο", επιμένει ο άλλος. "Να, δες, αν δεν τα φάω, να με φτύσεις". Ο χωρικός δέχτηκε το στοίχημα. Ο γιατρός κάθισε, έφαγε και στα 7 σταμάτησε: "Νίκησες! Δεν μπορώ άλλο. Φτύσε με!" "Μάλλον εσύ να με φτύσεις για τη βλακεία μου, γιατρέ", επιτέλους κατάλαβε την ουσία του θέματος ο χωρικός.

Το σύμβολο δεν μετριέται. Μπορεί να έχει αξία ή να είναι ασήμαντο. Έχει αξία, αν προδικάζει κάποιες μελλοντικές στάσεις. Ακριβώς, επειδή αντέχει στο χρόνο. Αλλιώς, απλώς, αν θιγεί, προσβάλλει την αυτοεκτίμηση κάποιου κι όποιος το καταλάβει αντιλαμβάνεται πως το να μάχεσαι εναντίον της σκιάς ενός τίγρη επειδή είναι μεγάλη μπορεί να είναι και επικίνδυνο, διότι ξεχνάς πως μπορεί να σε κατασπαράξει ο τίγρης, όχι η σκιά του.

Στις σχέσεις μεταξύ κρατών, δεν είναι σπάνιο να γίνονται ασύλληπτες καταστροφές για ένα σύμβολο. Η δολοφονία ενός δούκα στο Σαράγεβο πυροδότησε τον τρομακτικό πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Τα σύμβολα δεν έχουν καθαυτά αξία, μπορούν όμως να δρουν ως πυροδότες, όταν υπάρχουν ήδη ουσιαστικές αιτίες για να γίνει κάτι. Και η αξία που δίνομε στο σύμβολο δεν αντιστοιχεί στην αξία των πραγμάτων που συμβολίζει. Είναι όπως δεν παίζει ρόλο πόσο δυνατά θα πατήσουμε τη σκανδάλη· το βλήμα θα κάνει τη διαδρομή του που δεν σχετίζεται με το πάτημα του κόκορα. Αυτός απλώς ακολουθεί το νόμο του "όλου ή ουδενός".

Στη ζωή μας ερχόμαστε συχνά σε σύγκρουση ανταγωνιζόμενοι τους συνανθρώπους μας. Οι αιτίες της σύγκρουσης μπορεί να είναι ουσιαστικές διαφορές συμφερόντων, αλλά τις πιο πολλές φορές είναι απλώς συμβολικές. Σημασία έχει να βράζουμε τα αβγά όταν περισσεύουν, ενώ το χρώμα που τους δίνουμε είναι χωρίς πραγματική αξία, είναι μόνο συμβολικό.

Κοντεύομε να το ξεχάσουμε, όπως πρόβλεπε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης πως θα γινόταν σε 10 χρόνια, εννοώ το όνομα του βόρειου γείτονά μας. Το σημαντικό ήταν να είναι σύμμαχός και όχι εχθρός μας στην πραγματική διαφορά, διένεξη που έχομε με τον ανατολικό γείτονα. Κι ας ονομάζονται όπως νάναι. Αρκεί να μην αμφισβητείται η δική μας επικράτεια. Σήμερα, που από Ανατολικά απειλούμαστε, από το Νότο έχομε το εχθρικό Λιβοτουρκικό σύμφωνο, δυτικά την φιλοτουρκικά ουδέτερη Αλβανία, έχομε τουλάχιστον στο βορρά ένα ουδέτερο κράτος που γέρνει φιλικά προς εμάς. Η φιλία με τους γείτονές μας, αν δεν θίγει την ακεραιότητα ή ριζικά συμφέροντά μας, είναι πολύτιμη, σαφώς συμφέρουσα. Έστω και με θυσία συμβόλων, όπως είναι το όνομα κάποιου, αντί της ακέραιης ύπαρξής του.

Ωστόσο, ας μην τα πετάμε τα σύμβολα στα σκουπίδια. Αυτά είναι που μας ενθουσιάζουν, μας τονώνουν το ηθικό όταν χρειάζεται. Πολεμάμε όταν χρειαστεί για μια σημαία, γι΄ αυτήν είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε τη ζωή μας. Θυσιαζόμαστε για το Σταυρό, "για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδας την ελευθερία". Όμως ποτέ δεν πρέπει να συγχέουμε τα σύμβολα με τις πραγματικές αιτίες. Επαναστατήσαμε τότε, το 1821, διότι κάποιοι στεγανά διαφορετικοί από μας μάς εκμεταλλεύονταν. Όταν λέω στεγανά διαφορετικοί από μας εννοώ πως στη νομή του πλούτου δεν μπορούσε κάποιος να αμφισβητήσει πως αυτός ήταν υποτελής Έλληνας, αλλά ο άλλος ήταν προνομιούχος Τούρκος. Ο Τούρκος είχε το δίκιο με το μέρος του όχι για τις πράξεις μας, αλλά απλώς επειδή ήταν Τούρκος.