Ευκαιρία ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας

Μελέτη και σχετική έκθεση δημοσιοποίησε το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (Ε.Κ.Κ.Ε), σχετικά με τη στάση των πολιτών σε Μήλο, Κύθνο και Σαντορίνη, όσον αφορά στη θέσπιση Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών.

Με αφορμή το γεγονός, ότι βάσει των ευρωπαϊκών και διεθνών δεσμεύσεων για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και βάσει επιστημονικών κριτηρίων, το 2018 η Ελλάδα αποφάσισε την ένταξη 95 θαλάσσιων περιοχών στο δίκτυο Natura 2000 με σκοπό τη διατήρηση σημαντικών οικοτόπων, όπως τα λιβάδια Posidonia Oceanica.

 Ο ν. 4519/2018, που προβλέπει τη διαμόρφωση Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών σε όλη την Ελλάδα προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για την ανάληψη όλων των αναγκαίων δράσεων που προωθούν τον συνδυασμό τουριστικής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος.

Ως εκ τούτου, το επιστημονικό προσωπικό του ΕΚΚΕ προχώρησε στην εκπόνηση σχετικής μελέτης «Τοπικές κοινωνίες, Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές και καταδυτικός τουρισμός στις Κυκλάδες» (Λ. Αβράμη, Ν. Δεμερτζής, Α. Αρμενάκης 2021), όπου αποτυπώνεται η στάση των τοπικών κοινωνιών σε Σαντορίνη, Μήλο και Κύθνο, όπου έχει σχεδιαστεί η θέσπιση τέτοιων περιοχών.

Αειφόρος Καταδυτικός Τουρισμός

Ο καταδυτικός τουρισμός αναπτύσσεται με ρυθμό 15,6% ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο. Μέχρι σήμερα καταγράφονται παγκοσμίως 27.000.000 πιστοποιημένοι δύτες. Ο καταδυτικός τουρίστας είναι συνήθως υψηλού εισοδήματος και υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου, διαμορφώνοντας μια αγορά της τάξης των 1,4 - 2 δις δολαρίων το χρόνο.

Το 70% των Ευρωπαίων δυτών προτιμά τη Μεσόγειο και ειδικότερα τη Μάλτα, την Ισπανία, και πρόσφατα την Κύπρο, την Τουρκία και την Κροατία. Οι χώρες προέλευσης των δυτών είναι κυρίως οι ΗΠΑ, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Αυστραλία, η Ολλανδία και η Πολωνία. Από το σύνολο των πιστοποιημένων δυτών τα 3.500.000 βρίσκονται στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με την έκθεση του ΕΚΚΕ, είναι προφανές ότι υπάρχουν περιθώρια απόκτησης μεγαλύτερου μεριδίου της Ελλάδας στην αγορά αυτή.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία για τις Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές, ο ν. 4582/2018 διαμορφώνει για την Ελλάδα ένα πιο ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο για τον καταδυτικό τουρισμό, προβλέποντας την «υποβρύχια περιήγηση σε προστατευόμενους υποθαλάσσιους χώρους, καταδυτικά πάρκα και υποβρύχια μουσεία».

Οφέλη για την τοπική κοινωνία και οικονομία

Αποτελέσματα προηγούμενων ερευνών δείχνουν ότι οι Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές:

• προάγουν τη γαλάζια οικονομία, τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, τη διατήρηση των αλιευτικών αποθεμάτων και, συνακόλουθα, την εξασφάλιση της τροφής
• συμβάλλουν στη διατήρηση της πολιτισμικής κληρονομίας και του φυσικού τοπίου, καθώς και στην προαγωγή της θαλάσσιας έρευνας και εκπαίδευσης

Η προβολή μιας περιοχής ως προστατευόμενης αναμένεται να προσελκύσει επιπλέον επισκέπτες, αυξάνοντας ακόμα περισσότερο την αξία του φυσικού πόρου, αλλά και τα έσοδα της τοπικής κοινωνίας. Μετά τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως προστατευόμενης πολλαπλασιάζονται οι καταδύσεις και ενισχύονται οι επιχειρήσεις που συνδέονται με το  σπορ της κατάδυσης (ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια, ενοικιάσεις αυτοκινήτων και μηχανών, αγορές τουριστικών ειδών, τροφίμων, κ.ά.)

Τα οικονομικά οφέλη από τη λειτουργία των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών είναι σημαντικά και μπορούν να αντισταθμίσουν πιθανές οικονομικές απώλειες, εξ αιτίας της απαγόρευσης ή του περιορισμού δραστηριοτήτων εντός μιας προστατευόμενης περιοχής, αλλά και το λειτουργικό κόστος όπως οι ελεγκτικοί μηχανισμοί και η απασχόληση προσωπικού του αρμόδιου φορέα διαχείρισης.

Τι πιστεύουν οι πολίτες;

Η έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) αποτυπώνει τις απόψεις των τοπικών φορέων και των κατοίκων τριών νησιών των Κυκλάδων (Κύθνος, Μήλος, Σαντορίνη) όσον αφορά τη λειτουργία Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής, τις επιπτώσεις της στην τοπική κοινωνία και την οικονομία, καθώς και την ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού.

Κατά την περίοδο Μαΐου - Σεπτεμβρίου 2018 πραγματοποιήθηκαν 32 ατομικές συνεντεύξεις με εκπροσώπους φορέων της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας, καθώς και της δημόσιας διοίκησης, περιβαλλοντικών οργανώσεων, σωματείων τουριστικών επιχειρήσεων και καταδυτικών κέντρων, που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα στη λειτουργία και διαχείριση των ΘΠΠ ή/και δραστηριοποιούνται στον τομέα του καταδυτικού τουρισμού. Επίσης, διεξήχθη δειγματοληπτική τηλεφωνική έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού (705 άτομα) των τριών αυτών νησιών των Κυκλάδων στις 15-28 Μαρτίου 2019.

Σκοπός της μελέτης ήταν η αποτύπωση και συγκριτική ανάλυση των αντιλήψεων και απόψεων των τοπικών ομάδων συμφερόντων τριών νησιών των Κυκλάδων, αλλά και η διερεύνηση των κύριων παραγόντων που εκτιμάται ότι θα συμβάλουν ή θα υπονομεύσουν σε τοπικό επίπεδο τη διακυβέρνηση, τη διαχείριση και εντέλει την αποτελεσματικότητα των ΘΠΠ στις παραπάνω περιοχές.

Σύμφωνα με τη μελέτη, προκύπτει κατ’ αρχάς η ουσιαστική έλλειψη ενημέρωσης των εμπλεκόμενων τοπικών φορέων και ομάδων συμφερόντων όσον αφορά τις Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές.

Ωστόσο, οι περισσότεροι εκπρόσωποι των τοπικών φορέων και στα τρία νησιά, όπου πρόσφατα θεσμοθετήθηκαν ΘΠΠ, αναγνωρίζουν τη δυνητική συμβολή της ΘΠΠ στην περιβαλλοντική προστασία, τον περιορισμό της αλιείας και την ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού. Μάλιστα, οι τοπικοί φορείς υποστηρίζουν ότι υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης του καταδυτικού τουρισμού στην περιοχή τους, η οποία θα μπορούσε να συμβάλει στην προσέλκυση τουριστών, στην περιβαλλοντική προστασία, στην αύξηση του εισοδήματος, στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος και στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Από την άλλη μεριά, η πλειονότητα των τοπικών φορέων και στα τρία νησιά, εκτιμά ότι η θεσμοθέτηση της ΘΠΠ θα έχει και αρνητικές επιπτώσεις, πρωτίστως για τους επαγγελματίες αλιείς, έστω βραχυπρόθεσμα. Όπως προκύπτει και από άλλες μελέτες, οι αλιείς αναμένεται να αποτελέσουν την ομάδα που θα είναι πιο επιφυλακτική (αν όχι αρνητική) στη διαμόρφωση μιας ΘΠΠ.

Επιπλέον προκύπτει, ότι πράγματι οι στάσεις και οι απόψεις των εμπλεκόμενων ομάδων διαφοροποιούνται σημαντικά ανάλογα με την περιοχή, το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο των τοπικών ομάδων και το διακύβευμα της υπό διαμόρφωση ΘΠΠ, ενώ σημαντικές διαφοροποιήσεις παρατηρούνται συχνά και στις απόψεις των εκπροσώπων του ίδιου κλάδου.

Τα συμπεράσματα της μελέτης

Τα κύρια συμπεράσματα της μελέτης του ΕΚΚΕ αναλύονται ως εξής:

→ Η ενημέρωση και η διαβούλευση με την τοπική κοινωνία, με σκοπό την επίτευξη συναίνεσης μεταξύ των εμπλεκόμενων ομάδων που είναι οι κύριοι αποδέκτες της νομοθεσίας και θα κληθούν να την εφαρμόσουν, είναι απαραίτητη για την άμβλυνση των όποιων αντιδράσεων και την ορθή και αποτελεσματική διαχείριση των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών.

→ Από την έρευνα προκύπτει ότι, ιδίως σε περιοχές με χαμηλό επίπεδο τουριστικής ανάπτυξης και μεγάλο αλιευτικό στόλο, ελλείψει ενημέρωσης, ο φόβος για το άγνωστο και το διαφορετικό υπερισχύει και η λειτουργία της Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής ενδέχεται να διαταράξει την κοινωνική συνοχή.

→ Οι εκτιμώμενες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της λειτουργίας των ΘΠΠ διαφοροποιούνται από νησί σε νησί και θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν κατά τον σχεδιασμό και την οριοθέτηση των ζωνών διαβαθμισμένης προστασίας εντός των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών, αλλά και την πρόβλεψη συγκεκριμένων και λελογισμένων περιορισμών.

→ Οι αποτελεσματικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί και οι κυρώσεις που θα αποθαρρύνουν παραβατικές συμπεριφορές αναδεικνύεται ως η κυριότερη πρόκληση για τη λειτουργία των υφιστάμενων και των πρόσφατα οριοθετημένων Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών.

→ Η θετική στάση των επαγγελματικών ομάδων και των πολιτών προϋποθέτει την ουσιαστική συμμετοχή τους στα όργανα διαχείρισης και την εξοικείωσή τους με το νέο κανονιστικό πλαίσιο, ενώ παράλληλα συνδέεται με την ενημέρωση και τις εμπειρίες που αποκτούν σταδιακά κατά τη διαμόρφωση και τη λειτουργία της Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής.

→ Ο συνδυασμός περιβαλλοντικής προστασίας και τουριστικής ανάπτυξης προϋποθέτει τη βελτίωση των υποδομών. Η προσέλκυση τουριστών δεν αρκεί για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος μακροπρόθεσμα. Όπου υπάρχει υψηλή τουριστική ανάπτυξη, όπως στη Σαντορίνη, η διαμόρφωση των κατάλληλων υποδομών αποτελεί πλέον ζήτημα ζωτικής σημασίας. Όπου η τουριστική ανάπτυξη είναι λιγότερο ανεπτυγμένη, όπως στην Κύθνο και στη Μήλο, η βελτίωση των υποδομών αποτελεί τη βάση για τη βιώσιμη ανάπτυξή τους.

→ Η μεγιστοποίηση της ωφέλειας που δύναται να αποφέρει μια Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή στην τοπική οικονομία και κοινωνία συνδέεται άρρηκτα με την  αποτελεσματική λειτουργία της και τη διαμόρφωση ζωνών προστασίας που θα υπακούουν τόσο σε οικολογικά, όσο και σε κοινωνικοοικονομικά κριτήρια.