Εξειδικευμένη γνώση για τη διάσωση ταφικών μνημείων

Στην πρώτη γραμμή των σημαντικών έργων που έχει ανάγκη η Σύρος να “τρέξουν” άμεσα, έρχεται η υπόθεση της διάσωσης των ταφικών μνημείων της Ερμούπολης, καθώς μετά από πολλά έτη απουσίας εξέλιξης, βγήκε στον αέρα στις 26 Οκτωβρίου ο διαγωνισμός για την πρόσληψη τεχνικού συμβούλου, ο οποίος με την εξειδικευμένη γνώση του θα οδηγήσει τον Δήμο μέχρι την υλοποίηση του πολύτιμου έργου με προϋπολογισμό 450 χιλ. ευρώ.

Συγκεκριμένα, οι Τεχνικές Υπηρεσίες του Δήμου Σύρου – Ερμούπολης επιδιώκουν να έχουν τη δυνατότητα συνδρομής από μηχανικούς με εμπειρία σε ανάλογα έργα, προκειμένου να αξιοποιήσουν τη μεγάλη χρηματοδότηση για τη διάσωση των τεσσάρων ταφικών μνημείων Πρασσακάκη, Γιαννίκογλου, Γεωργιάδου και Πρώιου, τα οποία φέρουν τις πιο σοβαρές φθορές από το σύνολο των μαυσωλείων εντός του Κοιμητηρίου της Ερμούπολης.

Ο διαγωνισμός θα είναι συνοπτικός και οι προσφορές των ενδιαφερομένων γραφείων θα ανοιχθούν στις 16 Νοεμβρίου του 2020, προκειμένου να υπάρξει όσο το δυνατόν αμεσότερα τεχνικός σύμβουλος. Το γραφείο που θα αναλάβει το έργο θα είναι εκείνο που θα προσφέρει την πλέον συμφέρουσα από οικονομικής και τεχνικής άποψης προσφορά, βάσει του περιεχομένου της διακήρυξης. Για την πρόσληψη του τεχνικού συμβούλου πρέπει να υπενθυμιστεί πως ο προϋπολογισμός του έργου αυξήθηκε κατά 75 χιλ. ευρώ, με απόφαση του Υφυπουργού Ανάπτυξης κι Επενδύσεων στις 5/11/2019, προκειμένου να μπορέσει να υλοποιηθεί το έργο.

Το μεγάλο πρόβλημα που είχε προκαλέσει δε, υψηλούς τόνους ακόμη και συγκρούσεις σε δημόσιες συνεδριάσεις γνωμοδοτικών και αποφασιστικών συλλογικών οργάνων του Δήμου ανάμεσα σε αιρετά μέλη, αποτελούσε το γεγονός πως το Υπουργείο Πολιτισμού αδυνατούσε να προχωρήσει το έργο λόγω της υποστελέχωσής του, όπως παρομοίως και ο Δήμος, καθώς η Τεχνική Υπηρεσία του, δεν διαθέτει μηχανικούς με εξειδικευμένη γνώση στην αποκατάσταση μαυσωλείων.

Ειδικότερα, το ακριβές έργο του τεχνικού συμβούλου αφορά στην υποστήριξη των αρμόδιων Υπηρεσιών του Δήμου Σύρου – Ερμούπολης στα στάδια της ωρίμανσης, δημοπράτησης και υλοποίησης της πράξης, λόγω του εξαιρετικά εξειδικευμένου αντικειμένου και της έλλειψης ανάλογου προσωπικού στις δημοτικές Υπηρεσίες. Δηλαδή το γραφείο που θα αναλάβει θα έχει υποχρέωση να ελέγξει και αν χρειαστεί να επικαιροποιήσει τις μελέτες που έχει ήδη εγκεκριμένες από το Υπουργείου Πολιτισμού και στη διάθεσή του ο Δήμος, αλλά και να επιβλέψει τις παρεμβάσεις και το έργο στα τέσσερα ταφικά μνημεία.

Η προσπάθεια που γίνεται για τη διάσωση των ταφικών μνημείων κρίνεται άκρως σημαντική, αφού μάλιστα αυτά έχουν ενταχθεί στην Ένωση Σημαντικών Κοιμητηρίων της Ευρώπης (Association of Significant Cemeteries of Europe – ASCE) με ενέργειες της πρώην δημοτικής συμβούλου και παλαιότερης προέδρου της Επιτροπής Ταφικών Μνημείων Ερμούπολης, Μαρίζας Αγγελοπούλου.

Μνημεία – κομμάτι της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς

Σύμφωνα με τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στη διακήρυξη του διαγωνισμού για την πρόσληψη τεχνικού συμβούλου, αξίζει να υπενθυμιστεί πως το νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου Ερμούπολης εγκαινιάστηκε το 1834. Περιλαμβάνει ουσιαστικά δύο κατηγορίες τάφων, τους απλούς και τα μνημεία. Η προσπάθεια του Δήμου – όπως πολλάκις έχει αναφερθεί – αφορά στη διάσωση της δεύτερης κατηγορίας, δηλαδή των τάφων που είναι μνημεία διατηρητέα.

Τα εν λόγω ταφικά μνημεία στο σύνολό τους “αποτελούν ένα θαυμαστό και σπάνιο σύνολο γλυπτικών και αρχιτεκτονικών έργων, που ακολουθούν τις αρχές του κλασικισμού”.

Όπως είναι γνωστό, η σημερινή κατάσταση αυτών των μνημείων είναι κάκιστη ενώ παρουσιάζουν βλάβες και ζημιές σε μεγάλο βαθμό.

Τα πλέον σημαντικά προβλήματα διαπιστώνονται στους κατωτέρω τέσσερις τάφους: του Νικηφόρου Γεωργιάδη, του Νικολάου Πρασσακάκη, του Ν. Γιαννίκογλου και του Ιωάννη Σταματίου Πρώιου.

Όπως υπογραμμίζεται ρητά στο περιεχόμενο της διακήρυξης, “η έκταση και η σημασία των βλαβών των παραπάνω ταφικών μνημείων κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική με σοβαρούς κινδύνους για τη διάσωσή τους και για τον λόγο αυτόν, κρίνεται απολύτως απαραίτητη η άμεση εκτέλεση των εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης”.

Άλλωστε, η διάσωσή τους θα βοηθήσει στην προβολή της Ερμούπολης και στην προσέλκυση τουριστικής κίνησης, καθώς τα μνημεία αυτά αποτελούν κομμάτι της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, τα οποία έχουν ενταχθεί στην Ένωση Σημαντικών Κοιμητηρίων της Ευρώπης (Association of Significant Cemeteries of Europe - ASCE).

Έλεγχος - ωρίμανση μελετών μέχρι και δημοπράτηση έργου

Πιο αναλυτικά, για την επιλογή αναδόχου για την παροχή της υπηρεσίας: Υποέργο 1: Υπηρεσία Τεχνικού Συμβούλου για το έργο συντήρησης και αποκατάστασης 4 διατηρητέων ταφικών μνημείων στο Κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου Ερμούπολης, ο Δήμος προχωρά σε συνοπτικό διαγωνισμό, θέτοντας μάλιστα συγκεκριμένες προϋποθέσεις, οι οποίες θα εξασφαλίσουν ένα ουσιαστικό και ποιοτικό αποτέλεσμα για τη διάσωση των πολυσυζητημένων ταφικών μνημείων.

Στον εν λόγω διαγωνισμό μπορούν να λάβουν μέρος όσοι οικονομικοί φορείς έχουν νόμιμο δικαίωμα συμμετοχής σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 4412/16 και το άρθρο 2.2 της διακήρυξης και διαθέτουν: α. Έναν τουλάχιστον μηχανικό (αρχιτέκτονα μηχανικό Π.Ε. ή πολιτικό μηχανικό Π.Ε. ή μηχανικό δομικών έργων Τ.Ε. ή μηχανικό έργων υποδομής Τ.Ε) με επαγγελματική εμπειρία άνω των δέκα ετών και εμπειρία ειδικά σε μελέτες και έργα αποκατάστασης και αναστήλωσης μνημείων και έργων τέχνης κατά την τελευταία δεκαετία.

β. έναν τουλάχιστον συντηρητή μνημείων ή έργων τέχνης εγγεγραμμένο στα Μητρώα Συντηρητών του Υπουργείου Πολιτισμού με ειδίκευση στις εργασίες μαρμάρων με εμπειρία στην συντήρηση μαρμάρινων μνημείων και έργων τέχνης κατά την τελευταία πενταετία.

Επιπλέον, σημειώνεται πως, η αμοιβή της εν λόγω υπηρεσίας του τεχνικού συμβούλου έχει προεκτιμηθεί στο ποσό των 59.437,80 ευρώ χωρίς ΦΠΑ και η χρηματοδότηση είναι από εθνικούς πόρους μέσω ΠΔΕ.

Ο χρόνος παροχής της συγκεκριμένης υπηρεσίας που θα βοηθήσει τον Δήμο να φτάσει μέχρι και τη δημοπράτηση του έργου συντήρησης και αποκατάστασης προϋπολογισμού 450 χιλ. ευρώ, ανέρχεται σε 24 μήνες και ξεκινά από την ημερομηνία υπογραφής της σύμβασης.

Σημειώνεται πως το έργο του γραφείου που θα αναλάβει, θα ξεκινήσει πρωτίστως από τον έλεγχο και την ωρίμανση των μελετών που έχει εγκεκριμένες η Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου ενώ θα επιβλέψει και το έργο στη φάση της υλοποίησής του, καθώς τέλος, θα βοηθήσει τον Δήμο να εκδώσει και τα απαραίτητα πιστοποιητικά περαίωσής του.

Η γκάμα των εργασιών για τα τέσσερα ταφικά μνημεία

Για τα τέσσερα ταφικά μνημεία, για τα οποία προβλέπεται η συντήρηση και αποκατάστασή τους, υπάρχουν δύο μελέτες, οι οποίες προβλέπουν τις παρακάτω εργασίες:

1. Μελέτες καταγραφής της παθολογίας και δομοστατικής τεκμηρίωσης για την αποκατάστασή τους (εργασίες αναστήλωσης). Ειδικότερα, από τις μελέτες προβλέπεται: Κατά περίπτωση ολική ή μερική αποσυναρμολόγησή τους, αρίθμηση και ταξινόμηση των αρχιτεκτονικών μελών, αφαίρεση των μεταλλικών συνδέσμων και γόμφων, που έχουν προκαλέσει λόγω οξείδωσης τα δομοστατικά προβλήματα των μνημείων, καθαρισμός των εντορμιών από τα υπολείμματα των οξειδίων, συντήρηση / αποκατάσταση των αρχιτεκτονικών μελών, σύμφωνα με την αντίστοιχη μελέτη. Όπου υπάρχουν φθορές αρχιτεκτονικών μελών θα αποσπαστούν τα θραύσματα, θα καθαριστούν οι θραυσιγενείς επιφάνειες και θα συγκολληθούν με λευκό τσιμέντο (σσ. συγκεκριμένος τύπος). Σε περίπτωση εξαιρετικά κατακερματισμένων τμημάτων, θα γίνει συμπλήρωση με νέο μάρμαρο με τη μέθοδο της αντιγραφής.

Επιπλέον προβλέπεται, η επανατοποθέτηση των αρχιτεκτονικών μελών στις αρχικές τους θέσεις, σύμφωνα με τη μελέτη.

2. Μελέτες συντήρησης των ταφικών μνημείων και των αρχιτεκτονικών μελών τους που θα αποσυναρμολογηθούν. Προβλέπονται οι εργασίες: καθαρισμού των λίθινων επιφανειών, αφαίρεσης των σκουρόχρωμων αποθέσεων, αφαίρεσης των πορτοκαλί – καφέ κηλίδων οξείδωσης, απομάκρυνσης των μικροοργανισμών και συντήρησης των μεταλλικών στοιχείων.

Υπενθυμίζεται πως οι ανωτέρω μελέτες που θα έχει στη διάθεσή του ο τεχνικός σύμβουλος, έχουν εγκριθεί από τις αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού.

Χρονοδιάγραμμα

Σαφές είναι και το χρονοδιάγραμμα που θα πρέπει να ακολουθήσει ο τεχνικός σύμβουλος, βάσει του περιεχομένου της διακήρυξης.

Συγκεκριμένα, το πρώτο στάδιο του ελέγχου των μελετών και της ωρίμανσης του έργου θα απαιτήσει διάστημα από 1 μέχρι 6 μήνες, ενώ παρομοίως διάστημα - το περισσότερο - έξι μηνών προβλέπεται για τη δημοπράτηση του έργου, δηλαδή για την έκδοση όλων των απαιτούμενων εγκρίσεων και αδειοδοτήσεων που θα οδηγήσουν στη διαγωνιστική διαδικασία για τα 450 χιλ. ευρώ. Τέλος, το διάστημα του ενός έτους θα αφιερωθεί στο στάδιο της υλοποίησης των συντηρήσεων και της αποκατάστασης των τεσσάρων ταφικών μνημείων.

Όσον αφορά την πληρωμή του γραφείου τεχνικού συμβούλου έχει εξασφαλιστεί για να δαπανηθεί το ποσό των 75 χιλ. ευρώ με ΦΠΑ. Δηλαδή για την ωρίμανση του έργου ποσό 12.841,50 ευρώ, για τη δημοπράτηση του έργου 7.338 ευρώ και για τον έλεγχο κατά την υλοποίηση του έργου ποσό 39.258,30 ευρώ.

Βασικά προβλήματα και αποκατάσταση

Σχετικά με το ταφικό μνημείο Πρασσακάκη, η ανέγερση του οποίου χρονολογείται το 1872, δίνονται όλα τα ιστορικά και τεχνικά στοιχεία του στη μελέτη που έχει στη διάθεσή του ο Δήμος. Ρητά αναφέρεται πως “το μνημείο είναι σε κατάσταση ετοιμορροπίας” ενώ μεταξύ άλλων σημειώνεται πως “οι παραμορφώσεις του κτηρίου” είναι σημαντικές και διαπιστώνονται μετακινήσεις μαρμάρων.

Σχετικά με την πρόταση αποκατάστασής του, ο μελετητής επισημαίνει πως “η μόνη λύση για να αρθούν τα αίτια της κατάστασης ετοιμορροπίας του είναι η αποσυναρμολόγηση”, λύση η οποία όπως υπογραμμίζεται από πλευράς του, “είναι η τεχνική παρέμβαση που έχει ακολουθηθεί και στα μνημεία της Ακροπόλεως”.

Η ίδια τεχνική θα ακολουθηθεί και στα άλλα τρία ταφικά μνημεία. Στο μνημείο Νικηφόρου Γεωργιάδου (1842), “οι κυριότερες δομικές βλάβες σχετίζονται με παραμορφώσεις λόγω διανοίξεως αρμών”. Ως εκ τούτου, ο μελετητής για το συγκεκριμένο μνημείο προτείνει μεταξύ άλλων: “Να αποσυναρμολογηθούν τα μάρμαρα από τον οριζόντιο αρμό μεταξύ του δεύτερου και του τρίτου δόμου του τοίχου και πάνω από τα κιονόκρανα του προπύλου και των δίλοβων παραθύρων”. Για την ταξιθέτηση των μαρμάρων στο έδαφος και την επανασυρμολόγηση παρέχονται λεπτομέρειες στα σχέδια παθολογίας.

Επιπλέον, για το μνημείο Γιαννίκογλου, σημειώνει ο μελετητής πως “οι κυριότερες δομικές βλάβες σχετίζονται με διανοίξεις αρμών και αποπτώσεις τμημάτων της οροφής”. Με φόντο όσα αναλύει, προτείνει: “Να αποσυναρμολογηθούν η στέγη, τα αετώματα, τα γείσα και οι λίθοι του διαζώματος πάνω από το επιστύλιο. Επιπλέον, να καθαιρεθούν τα φθαρμένα επιχρίσματα και οι ετοιμόρροποι θολίτες, σε όσες περιοχές χρειάζεται. Τέλος να ανακατασκευαστούν και να επανεπιχριστούν”.

Ακόμη, όσον αφορά το μνημείο Πρώιου (1857), ο μελετητής έχει διαπιστώσει πως, “επίσης οι κυριότερες δομικές βλάβες σχετίζονται με διανοίξεις αρμών”. Ο ίδιος σημειώνει στη μελέτη ότι: “Θα αποσυναρμολογηθούν τα μέλη από το επιστύλιο και πάνω, δηλαδή οι λίθοι του διαζώματος, των γείσων, των αετωμάτων και της στέγης”.

Σημειώνεται πως το φωτογραφικό υλικό λήφθηκε από το περιεχόμενο των μελετών.