Τοπική αυτοδιοίκηση

Σε λίγο καιρό έχομε εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση. Τι σημαίνει αυτό;

Κάποτε από τροφοσυλλέκτες γίναμε τροφοπαραγωγοί. Η αποδοτικότητα ήταν τόση που άρχισαν να περισσεύουν στους ανθρώπους αγαθά, ενώ σε άλλα υστερούσαν. Αντί της αντιπαράθεσης και της βίας, όπως μεταξύ του Κάιν και του Άβελ, υπήρχε και άλλος δρόμος. Τα περισσεύματα του καθενός μεταφέρονταν εκεί όπου διασταυρώνονταν φυσικές οδοί, ποταμοί, λιμάνια κλπ. Στο ίδιο μέρος έρχονταν άλλοι παραγωγοί με τα δικά τους, διαφορετικά περισσεύματα και γινόταν ανταλλαγή προϊόντων προς αμοιβαία ωφέλεια. Εγκαταστάθηκαν εκεί και άλλοι εργαζόμενοι που δεν παρήγαν, αλλά πρόσφεραν υπηρεσίες στους εμπόρους-παραγωγούς. Χτίστες, ναυτικοί, αγωγιάτες, φύλακες κοκ. Αυτή ήταν η Αγορά, η θεμελιώδης εστία του άστεως. Έτσι δημιουργήθηκαν οι πόλεις.

Η πατρίδα μας έχει μια σπάνια ιδιαιτερότητα: μεγάλη ποικιλία εδάφους. Ψηλά βουνά, εύφορους κάμπους, παραλίες και νησιά κλπ. Οι κάτοικοί τους ασχολούνται με ό,τι τους προκαθορίζει η γεωγραφική ιδιαιτερότητά τους. Οι καμπίσιοι γεωργοί· οι βουνήσιοι βοσκοί (και ληστές)· οι παράλιοι ψαράδες, ναυτικοί (και πειρατές). Και αυτοί οι άνθρωποι με τις διαφορετικές εμπειρίες απείχαν λίγα χιλιόμετρα ο ένας από τον άλλον και είχαν κοινή γλώσσα επικοινωνίας. Άλλοτε με αντιπαλότητα, άλλοτε με δημιουργική συμπληρωματικότητα (π.χ. εμπόριο), άλλοτε με μίμηση, αλληλεπηρεάζονταν. Έτσι ο πνευματικός ορίζοντας καθενός ήταν σημαντικά ευρύτερος από εκείνον σε άλλες περιοχές με ομοιογενή γεωγραφία. Αυτό ήταν σημαντική αιτία για την ανάπτυξη του απαράμιλλου πολιτισμού που εφηύραν. Δεν είναι δυνατό να αντιγράφουμε τι κάνουν οι "πολιτισμένοι" Γερμανοί, Γάλλοι, Ολλανδοί κλπ που ζουν σε απέραντες πεδιάδες, ενώ εμείς έχομε τόση ανάγλυφη ποικιλία στον τόπο μας. Το μεγάλο αυτό πλεονέκτημα είχε τίμημα. Οι Ελληνικές πόλεις έγιναν κράτη, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, ώσπου ο Φίλιππος τα ένωσε βίαια και ο Αλέξανδρος στη συνέχεια άπλωσε, πάλι βίαια, τον πολιτισμό τους σε όλο το γνωστό τότε κόσμο. Στη νεότερη ιστορία μας, δεν μπόρεσαν να οργανωθούν οι επαναστάτες του 1821 σε ένα ενιαίο στρατό, αλλά είχαν εμφύλιους πολέμους.

Με παράδοση σαν την παραπάνω, έχομε ανάγκη για σημαντική ανεξαρτησία της τοπικής αυτοδιοίκησης από την κεντρική εξουσία, χωρίς βέβαια να χάσει το κέντρο τον ενοποιητικό ρόλο του. Όλοι οι δήμοι έχουν κοινές ανάγκες. Χρειάζονται δρόμους, πλατείες, ηλεκτροδότηση, ύδρευση, αποχέτευση κλπ. Καθένας όμως έχει τις ιδιαίτερες ανάγκες του ανάλογα με τον επιλεγόμενο ρόλο που του προκαθορίζουν η γεωγραφία και η ιστορία του. Η Αθήνα είναι η πρωτεύουσα της Ελλάδας, εκεί συγκεντρώνονται οι κεντρικές εξουσίες, κυβέρνηση, βουλή, ανώτατα δικαστήρια, προεδρία δημοκρατίας κλπ. Η Αθήνα πρέπει να είναι δομημένη έτσι που να διευκολύνει την πρόσβαση στις εξουσίες όλων από παντού. Η Θεσσαλονίκη είναι η πύλη εισόδου όλων των Βαλκανίων στη θάλασσα. Πρέπει να μεριμνά για την αμοιβαία επωφελή εξυπηρέτησή τους. Η Πάτρα είναι η πύλη εισόδου στην Ελλάδα από τη Δύση, ιδιαίτερα την Ιταλία. Τα Ιωάννινα από τη Δύση και την Αλβανία.

Θα εστιασθώ σαν παράδειγμα στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, τη Σύρο. Οι σκέψεις μου δεν ξέρω πόσο ισχυρές είναι, επειδή, εδώ και πολλές δεκαετίες, δεν είμαι μόνιμος κάτοικος και δεν βιώνω τα προβλήματά της.

Το νησί δεν έχει εύφορη ενδοχώρα, καθώς, χωρίς ψηλά βουνά, αποθήκες νερού, η Σύρος είναι άνυδρη. Διαθέτει όμως καλό φυσικό λιμάνι, το καλύτερο ίσως αυτή τη στιγμή σε όλο το Αιγαίο πέλαγος, ενώ τα κατάλληλα λιμενικά έργα έχουν αυξήσει την ασφάλειά του. Βρίσκεται στο κέντρο μιας συστάδας νησιών, όπως στην αρχαιότητα η Δήλος, ένα ακόμη μικρότερο και πιο άνυδρο νησί. Ιστορικά, ο πληθυσμός της είναι μεικτός, με καθολικούς και ορθοδόξους. Παλιές αντιπαλότητες έχουν πρακτικά εκλείψει, καθώς μάλιστα μεγάλο ποσοστό των ζευγαριών είναι σήμερα διπλού δόγματος. Αυτή η μεικτή σύσταση του πληθυσμού προσδίδει στο νησί πολυπολιτισμική ιδιαιτερότητα. Έμφαση στις πολιτισμικές εκδηλώσεις από το δήμο είναι απαραίτητη. Έχει μοναδική πολεοδομία και αρχιτεκτονική. Οι ιδρυτές της Ερμούπολης, πρόσφυγες από κυνηγημένες περιοχές στη διάρκεια της επανάστασης, δεν έφεραν εδώ τον πλούτο τους, έφεραν όμως τη ζωή τους και τη διεθνή πίστη που διέθεταν ως έμποροι. Τους εμπιστεύονταν και τους πίστωναν γι΄ αυτό οι ξένοι. Αρχικά ήταν το κέντρο ανεφοδιασμού των πλοίων που μετέφεραν σιτάρι από την Οδησσό στη Μασσαλία κι έπρεπε να περιπλεύσουν την Πελοπόννησο. Με το άνοιγμα της διώρυγας της Κορίνθου και την ανάπτυξη του Πειραιά, χάθηκε αυτό το πλεονέκτημα, αλλά οι πλούσιοι εφοπλιστές προσαρμόστηκαν άμεσα και έγιναν βιομήχανοι. Προπολεμικά, θυμάμαι περί τα 25 ποικίλα εργοστάσια. Οι Συριανοί ζούσαν ως εργάτες στα εργοστάσια, ναυτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι, καθώς όλες οι διοικητικές υπηρεσίες των Κυκλάδων βρίσκονταν στη Σύρο. Με τον πόλεμο και την κατοχή από χιλιάδες ξένο στρατό, αυτές οι δραστηριότητες εξέλιπαν τελείως, ενώ η ελάχιστη παραγωγή πήγαινε στους κατακτητές και στη Σύρο είχαμε θανάτους από πείνα περισσότερους από οπουδήποτε αλλού στην Ελλάδα (με εξαίρεση κάποια ορεινά χωριά της Νάξου, όπως η Κόρωνος, με επίσης τεράστιο λιμό). Σήμερα έχει αναπτυχθεί ο τουρισμός. Αυτός όμως δεν είναι Η λύση. Αφενός είναι εποχιακός και αφετέρου εξαρτάται από παράγοντες έξω από την ευθύνη μας. Πόλεμοι, διεθνείς οικονομικές κρίσεις, πανδημίες κλπ τον επηρεάζουν άμεσα. Η Σύρος πρέπει να αναπτύξει τις δικές της παραγωγικές μονάδες. Αν και δεν έχει πια πολύ νόημα η τυπική διαίρεση, η Σύρος εξακολουθεί να είναι "πρωτεύουσα" των Κυκλάδων. Αυτό σημαίνει δυνατότητα άμεσης επαφής όλων των Κυκλάδων με τη Σύρο. Ο κάτοικος της Κέας δεν είναι νοητό να πηγαίνει στην Αθήνα για να έλθει στη Σύρο για μια υπόθεσή του στο Εφετείο ή για να δει μια παράσταση στο μνημειακό θέατρό της. Πρέπει να μπορεί να έλθει και να επανέλθει στο δικό του νησί αυθημερόν. Τα παραδοσιακά καΐκια δεν υπάρχουν πια. Θα πρέπει να κατασκευαστούν σύγχρονα πλοιάρια. Ως μικρά, δεν χρειάζονται πολυδάπανα λιμενικά έργα. Υπάρχει το Νεώριο που μπορεί να τα κατασκευάσει όπως ήταν παλιά το Καρνάγιο και ο Ταρσανάς. Τα ονειρεύομαι ηλεκτροκίνητα με μπαταρίες φορτιζόμενες από φωτοβολταϊκές συσκευές στις επιφάνειές τους και ανεμογεννήτριες σαν κατάρτια, με κάθετο, όχι οριζόντιο, άξονα περιστροφής. Αυτές, λόγω της ροπής αδράνειας, θα προσφέρουν σημαντική σταθερότητα έναντι του κυματικού κλυδωνισμού.

Όσα έγραψα χρειάζονται χιλιάδες σελίδες μελέτης από ειδικούς. Κάθε τοπική αυτοδιοίκηση όμως πρέπει να επιλέξει το ρόλο του δήμου της και να τον επιδιώξει με τέτοιες μελέτες. Η επιλογή ρόλου δεν είναι υπόθεση ούτε του κράτους ούτε ιδιωτών. Η καλή τεκμηρίωσή τους όμως είναι κίνητρο για χρηματοδότηση από κράτος, ιδιώτες, ΕΕ κλπ, καθώς εγγυάται την αποπληρωμή της.