"Ζωή" ξανά στο λατομείο του Πύργου στην Τήνο

Μία σπουδαία πρωτοβουλία που θα αναδείξει το ανενεργό λατομείο του «Αγίου Ελευθερίου» (Θέατρο Δράκου Καπαριά), πάρθηκε στην Τήνο, καθώς ο Δήμος αποφάσισε να παραχωρήσει δωρεάν τη χρήση του, συνολικής έκτασης 4 στρεμμάτων, που βρίσκεται στην είσοδο του οικισμού Πύργος της Κοινότητας Πανόρμου, στο Πνευματικό Κέντρο Πανόρμου «Γιαννούλης Χαλεπάς». Με αυτό τον τρόπο θα το αναδείξει σε χώρο Πολιτισμού που θα επισκέπτονται και θα απολαμβάνουν κάτοικοι, αλλά και επισκέπτες του νησιού.

Στόχος η μετατροπή του χώρου σε πολιτιστικό πάρκο

Σκοπός της παραχώρησης είναι η μετατροπή από το Πνευματικό Κέντρο, σε ένα πολιτιστικό πάρκο, που θα αποτελέσει έργο πνοής για τον πολιτισμό και την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής της ιστορικής Κοινότητας Πανόρμου. Η χρονική διάρκεια της παραχώρησης είναι για 50 χρόνια και παραχωρείται άνευ ανταλλάγματος. Σύμφωνα με σχετικό συμφωνητικό το Πνευματικό Κέντρο αναλαμβάνει την υποχρέωση, επιμέλεια με δαπάνες του να μετατρέψει τον χώρο σε πολιτιστικό πάρκο, υποχρεούμενο να συμμορφώνεται στις εκάστοτε πολεοδομικές, αστυνομικές και λοιπές νόμιμες διατάξεις, αφού πρώτα γίνει καταγραφή της αρχικής μορφής του χώρου.

Οι διαμορφώσεις, διαρρυθμίσεις και τροποποιήσεις θα παραμείνουν προς όφελος του ακινήτου, χωρίς να γεννάται δικαίωμα του για αφαίρεση ή αποζημίωση, ο χρήστης όμως δύναται να αξιώσει την αφαίρεσή τους. Απαγορεύεται, παράλληλα, ρητώς η αλλαγή χρήσης και η περαιτέρω παραχώρηση της χρήσης του χώρου από το Πνευματικό Κέντρο σε τρίτον, φυσικό ή νομικό πρόσωπο, με ή χωρίς αντάλλαγμα. Επίσης, το Πνευματικό Κέντρο υποχρεούται να διατηρεί καθ’ όλη τη διάρκεια της σύμβασης το ακίνητο σε καλή κατάσταση, καθαρό και λειτουργικό, κατάλληλο για την χρήση του.

Η χρυσή ιστορία του λατομείου

Το ιστορικό για την περιοχή της Κοινότητας Πανόρμου λατομείο του «Αγίου Ελευθερίου» της γνωστής οικογένειας μαρμαρογλυπτών Γιάννη και Κώστα Καπαριά, ονομαζόμενο σήμερα ως «Θέατρο Δράκου Καπαριά» λειτούργησε από τον 19ο έως τα μέσα του 20ού αιώνα και από το άσπρο μάρμαρο που εξορύσσονταν σε αυτό έχουν διακοσμηθεί εκκλησίες, οικήματα και μνημεία στην Τήνο και σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Πρόκειται για ένα από τα πρώιμα λατομεία του χωριού Πύργος στην Έξω Μεριά της Τήνου και βρίσκεται ακριβώς πάνω από το χωριό. Αν και η θέση ονομάζεται Μάρμαρα, το νταμάρι είναι γνωστό ως «Νταμάρι του Αϊ-Λευτεριού» από το ξωκλήσι του Αγίου Ελευθερίου, που είναι χτισμένο στα κράσπεδά του. Σύμφωνα με την παράδοση, «στην τοποθεσία αυτή, όπου έχουν εξαχθεί χιλιάδες κυβικά λευκού μαρμάρου σε πολύ παλιές εποχές, το έχτισαν οι μαρμαράδες της εποχής εκείνης για να έχουν ένα προστάτη άγιο». Περιλαμβάνει τρεις επιμέρους πελεκανιές (παλαιότερα περισσότερες), δηλαδή τρεις ανεξάρτητες ιδιοκτησίες οι οποίες στο πέρασμα του χρόνου άλλαζαν ιδιοκτήτες. Το μαρμαροφόρο στρώμα αποτελεί την αφετηρία μιας πτύχωσης (στεφάνι) που χάνεται κάτω από το έδαφος και επανεμφανίζεται. Κατά τη διαδρομή της, αξιοποιήθηκε και σε άλλα σημεία.

Tο μάρμαρο που περιλαμβάνει είναι συμπαγές, λευκό με κοκκινωπές φλέβες. Η καλή ποιότητά του, η ευκολία εξόρυξης που εξασφάλιζαν οι κομμοί και η ευκολία μεταφοράς (λόγω της άμεσης γειτνίασης με το χωριό) συνετέλεσαν στην αξιοποίησή του, τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα, όπως πιστοποιούν χρονολογημένες κατασκευές από αυτό το μάρμαρο. Φαίνεται πιθανό μάρμαρα ορισμένων πρώιμων έργων, να προέρχονται από αυτό το λατομείο, όπως εκείνα που συναντούμε στο τέμπλο του Αγίου Νικολάου της Βάνης, το 1662-64).

Η εκδήλωση "The inherited earth" που έστρεψε τα "φώτα" στο λατομείο

Το "The inherited earth " (Κληρονομημένη Γή) επιχείρησε να αναδείξει με επίκεντρο 12 φιλοξενούμενους  καλλιτέχνες / residents, το λατομείο του Αγίου Ελευθερίου ( ή Λατομείο του Δράκου), όχι από πλευράς μιας ακόμη  τουριστικής πράξης/ανάδειξης ενός μνημείου/τόπου ή παράδοσης, που άλλωστε "γενναιόδωρα" έχει πέσει πάνω στην Τήνο σήμερα αλλά, με αφορμή το λατομείο, στην αξιοποίηση, ευρύτερα του πολιτιστικού αποθέματος του νησιού αποτελώντας  πηγής  έμπνευσης των  δημιουργών και ενεργοποίησης της τοπικής κοινότητας. Με τη ματιά προς το ιδιόμορφο ανθρωπογενές τοπίο και την ιστορία που το ίδιο αυτό φέρει, για δύο εβδομάδες , 12 residents (φιλοξενούμενοι), κατοικούσαν στην ευρύτερη περιοχή του Πύργου υλοποιώντας 9 επιτόπιες παραγωγές με βάση την Θεματική του residency στο λατομείο. Το residency ολοκλήρωνε η Μαρία Βαρελά (Ελλάδα), η οποία κατοικούσε στη Χώρα και υλοποίησε το project της στην Υφαντουργική Σχολή στη Χώρα.

Η κατεύθυνση /επιμέλεια στηρίχθηκε στην απλή κατεύθυνση να αφήσουμε  τις όποιες αναφορές κρατάει ο εικαστικός  από το μέρος που δραστηριοποιείται, να γίνει μέρος της κοινότητας, να συνδιαλλαγεί  με αυτήν,  να δημιουργήσει από τα φυσικά και τεχνητά "υλικά” του κομματιού της γης του λατομείου, ώστε να δημιουργήσουμε τις συνθήκες ενός γόνιμου διαλόγου και προβληματισμού για σύγχρονα ζητήματα της τοπικότητας, της "ανάπτυξης", της βιωσιμότητας  και εστιασμένα  στο πολιτιστικό αξονα που τον τελευταίο καιρό συγχέεται και ανταγωνίζεται από τον τουρισμο. Τα έργα που παρουσιάζονται στην θεματική αυτή, αποτελούνται από  διαφορετικα μέσα και προσεγγίσεις των εικαστικών , όπως  εικαστικές εγκαταστάσεις, εγκαταστάσεις που απλώνονται στο χώρο, γλυπτά, ηχητικές performances, συμμετοχικά έργα. Το κοινό σημείο που τα ενώνει είναι ο ίδιος ο χώρος το λατομείου σε συνδυασμό με το Υλικό και τις παραδοσιακές τεχνικές  της Έξω μεριάς που ζητήθηκε να αποτελεί το βασικό υλικό.

Η καλλιτεχνική διαδικασία 

Το "The inherited earth" ξεκίνησε την περασμένη άνοιξη με την υποδοχή των συμμετεχόντων και οι επόμενες μέρες κατανεμήθηκαν σε μία σειρά δράσεων έναρξης που έφερε σε επαφή τους συμμετέχοντες με τον τόπο και την παράδοση του μαρμάρου και των άλλων τεχνών. Περιηγήσεις στα γύρω λατομεία, ξεναγήσεις στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας και στη Προπαρασκευαστική Επαγγελματική  Σχολή Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου, στο χωριό του Πύργου, ομιλίες από αξιόλογους επιστήμονες και ειδικούς κλπ.   Στη συνέχεια οι συμμετέχοντες δημιούργησαν στο και γύρω από το λατομείο και την περιοχή τα έργα τους.

Όπως σε κάθε διαδικασία του residency (καλλιτεχνική κατοικία) τα έργα ήταν επιτόπια και πήγαζαν από τον ίδιο τον χώρο. Μέσα από την διαδικασία της υλοποίησης του έργου και μέσα λοιπόν από την καθημερινότητα της κατοίκησής τους στο μέρος αυτό, οι residents, ήρθαν σε επαφή με ιστορικούς, με λαογράφους, κοινοτάρχες, με μαρμαροτεχνίτες, τεχνίτες, αγρότες αλλά κυρίως με φοιτητές, με  ντόπιους, συζήτησαν/έμαθαν  μαζί τους, βρήκαν λύσεις για τις παραγωγές των έργων τους, εμβαθύνοντας μέσα στην κουλτούρα του τόπου αλλά και των υλικών "αγαθών" που αυτός προσφέρει.