«Η παράδοση είναι το όπλο μας για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε»

Με ρεμπέτικες μελωδίες θα πλημμυρίσει σε λίγες ημέρες το νησί της Σύρου μέσα από την επιστροφή ενός αγαπημένου πολιτιστικού θεσμού που έχει ως στόχο τη διατήρηση και προώθηση της λαϊκής μουσικής μας παράδοσης και την ανάδειξή του σε βασικό στοιχείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Μετά από ένα χρόνο απουσίας, το Φεστιβάλ Ρεμπέτικου «Η Σύρα του Μάρκου Βαμβακάρη» ανοίγει την αυλαία του για πέμπτη χρονιά και ετοιμάζεται να χαρίσει στους φίλους του μαγικές μουσικές βραδιές από την Έπαυλη Τσιροπινά και το Κτίριο Κορνηλάκη μέχρι το Ενυδρείο Κινίου και τον χώρο του Ταρσανά.

Το ρεμπέτικο, έχει καταχωρηθεί στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2015, στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO το 2017, ενώ το Φεστιβάλ «Η Σύρα του Μάρκου Βαμβακάρη», έχει καταχωρηθεί στο Ευρετήριο Ευρωπαϊκών Φεστιβάλ festivalfinder.eu και έχει λάβει το EFFE LABEL. Το Φεστιβάλ συνδιοργανώνεται από τον Δήμο Σύρου-Ερμούπολης και την Κυκλαδική Εταιρεία Ανάπτυξης (ΚΕΤΑΝ) ΑΜΚΕ του Επιμελητηρίου Κυκλάδων και θα διεξαχθεί από 25 έως 28 Αυγούστου 2021.

Σε συνέντευξή του στην «Κοινή Γνώμη» ο Αντώνης Μαραγκός, «ψυχή» του Φεστιβάλ αναφέρεται τόσο στη σημασία διατήρησης της λαϊκής μας παράδοσης και τον επίκαιρο χαρακτήρα της, όσο και στους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στη φετινή διοργάνωση.

Το Φεστιβάλ Ρεμπέτικου επιστρέφει στο πολιτιστικό πρόγραμμα του νησιού μετά από ένα χρόνο απουσίας. Σας πέρασε από το μυαλό η σκέψη ότι το υποχρεωτικό αυτό «διάλειμμα» θα μπορούσε να ανακόψει την εξελικτική πορεία του θεσμού στο πέρασμα των ετών;

«Όχι. Δεν θεωρήσαμε ότι θα μπορούσε αυτό να ανακόψει την πορεία του θεσμού, γιατί πάντα υπάρχουν οι τρόποι και τα εργαλεία να κάνεις μια δυνατή επιστροφή, στο βαθμό που επιτρέπουν τα μέτρα. Αυτό όμως που καθορίζει την πορεία του θεσμού είναι η απήχηση που έχει στον κόσμο αλλά και οι δυνατότητες για μελλοντική ένταξη περισσότερων και διαφορετικών εκδηλώσεων».

Το ρεμπέτικο γεννήθηκε και άνθισε σε εποχές δύσκολες, εκφράζοντας το λαϊκό αίσθημα και την ελπίδα για μία καλύτερη ζωή. Πόσο σημαντική είναι η διατήρηση της λαϊκής μας παράδοσης ειδικά σήμερα που οι προκλήσεις και οι δοκιμασίες μας βομβαρδίζουν η μία μετά την άλλη;

«Ειδικότερα σήμερα, η παράδοσή μας, η γλώσσα μας και η γνώση, είναι τα όπλα στα οποία νομίζω ότι πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερο βάρος αν θέλουμε να συνεχίσουμε να υπάρχουμε…. αξιοπρεπώς. Όχι γιατί πρέπει, αλλά γιατί και η παράδοσή μας και η γλώσσα μας και η γνώση έχουν η κάθε μια τη δική της ομορφιά. Όπως πολύ σωστά λέτε, οι προκλήσεις και οι δοκιμασίες μας βομβαρδίζουν. Μαζί με αυτά, μας βομβαρδίζουν με λάθος πρότυπα, τηλεοπτικά σκουπίδια και εργαλεία που δημιουργούν επιθυμία για κατανάλωση. Αν σε όλα αυτά δεν έχουμε πνευματικό και γνωστικό ανάχωμα, πάμε χαμένοι. Το ρεμπέτικο με το ανυπότακτο πνεύμα που το χαρακτήριζε, έφερε κάποιου είδους επανάσταση στο μουσικό χώρο και όχι μόνο εκεί. Μην ξεχνάμε ότι η θεματολογία του – υπερβολικά πλούσια για τα σημερινά δεδομένα – καταπιάνεται με τα πάντα. Τον έρωτα, τα επαγγέλματα, την κοινωνία, την οικογένεια,  την αδικία, την πολιτική, την πατρίδα, την ξενιτειά και τη μετανάστευση, τη φτώχεια, τον πόλεμο, τον εμφύλιο, το χρήμα, τη ματαιότητα, την απιστία, την αρρώστια, το θάνατο, τη φύση, τα ζώα, τη μάνα…

Σήμερα τι βλέπετε απ΄όλα αυτά στη μουσική μας; Μπορεί σε μουσικές άλλων λαών να υπάρχουν στοιχεία από αυτή τη θεματολογία, όχι όμως στη δική μας μουσική, καθώς οι δημιουργοί αντλούν περισσότερο έμπνευση από την προσωπική τους ψυχική κατάσταση και πολύ λιγότερο από αυτά που υπάρχουν και συμβαίνουν γύρω τους. Άρα, κατά τη δική μου άποψη η σύγχρονη μουσική δημιουργία είναι περισσότερο εσωστρεφής».

Η σημερινή εποχή αποτελεί πρόσφορο έδαφος για να ανοίξει μία νέα δεξαμενή ρεμπέτικων τραγουδιών που θα μπορούσαν να αποκτήσουν τη διαχρονικότητα εκείνων των κομματιών με τη μεγάλη ιστορία;

«Αν εννοείτε να γραφούν νέα τραγούδια που να μοιάζουν με τα λεγόμενα ρεμπέτικα, το θεωρώ και δύσκολο αλλά και λάθος. Αυτά τα τραγούδια είναι αυτό που είναι. Τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο. Πρώτον, οι δημιουργοί είχαν βιωματική  σχέση με τα τραγούδια τους και αυτό δεν μπορεί να αναπαραχθεί, ούτε και να αντιγραφεί. Το ίδιο και εκείνη η εποχή. Έχουν αλλάξει τα πάντα. Οι γειτονιές, οι πόλεις, οι συμπεριφορές, το ντύσιμο, το πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, τα μέσα και οι τρόποι επικοινωνίας των ανθρώπων, η υφολογική αντίληψη στο παίξιμο και στην ερμηνεία των τραγουδιών».

Ποιες είναι οι σημαντικότερες στιγμές της 5^ης διοργάνωσης που θα απολαύσουμε σε λίγες ημέρες;

«Νομίζω ότι όλες οι ημέρες θα είναι ενδιαφέρουσες, σε συνδυασμό με τα σχήματα και τους χώρος που έχουμε επιλέξει. Όμως θα ήθελα να αναφέρω – για λόγους συμβολικούς αλλά και ουσιαστικούς, τη σημασία της παρουσίας του Πέτρου Κουλουμή από την Κύπρο, ο οποίος με τους εξαιρετικούς συνεργάτες του, θα “ανοίξει” το Φεστιβάλ (Τετάρτη 25/8 στην Έπαυλη Τσιροπινά – Ντελαγκράτσια) και πιστεύω ότι θα καθηλώσει το κοινό με το εύρος και της δυνατότητες της φωνής του, αλλά και τη σεμνή και ήρεμη παρουσία του.

Τα νεανικά μας σχήματα, Δέσποινα Ψαθά – Βαγγέλης Πετρινιώτης, οι Γιαρέμ (26/8 στο κτίριο Κορνηλάκη) και οι Σερσέ λα Φαμ, (27/8 στο ενυδρείο του Κινίου), θα δώσουν ένα διαφορετικό αέρα δροσιάς και αισιοδοξίας στο Φεστιβάλ. 

Ο Στέλιος Γαλανός με το σχήμα του, μια γνήσια λαϊκή φωνή με ωριμότητα, στιβαρότητα και απέριττη ερμηνεία είναι μια από τις εκπλήξεις του φετινού φεστιβάλ (27/8 στο ενυδρείο του Κινίου),

Το κερασάκι στο κλείσιμο του Φεστιβάλ (28/8), θα είναι το σχήμα των Γιάννη Παπαβασιλείου, Γιάννη Νιάρχου και Σεμέλης Παπαβασιλείου στον Ταρσανά. Όλοι τους σπουδαίοι καλλιτέχνες. Πρέπει να πούμε ότι ο Γιάννης Παπαβασιλείου έχει αποτελέσει πρότυπο δεξιοτέχνη του μπουζουκιού, με προσωπικό ύφος, εκρηκτικό και επιθετικό παίξιμο και σημείο αναφοράς μεταξύ των μουσικών και των λάτρεων της λαϊκής μουσικής. Ο Γιάννης Νιάρχος, επίσης μεγάλο κεφάλαιο για την ερμηνεία  και διατήρηση ζωντανών αυτών των τραγουδιών. Για τη μικρότερη της παρέας, τη Σεμέλη, δεν θα πω τίποτα. Θα τη δείτε… ή μάλλον θα την ακούσετε.

Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε την ιδιαίτερου ενδιαφέροντος  διάλεξη/σεμινάριο με τίτλο «Δρόμος, Ήχος & Μακάμ στο Ρεμπέτικο - Σχέσεις και Διαφορές», από τον Κυριάκο Γκουβέντα, κατά την οποία θα παρουσιασθούν και ζωντανά, παραδείγματα από τραγούδια του ρεμπέτικου».

Εκτός από τους καταξιωμένους δημιουργούς και δεξιοτέχνες που συμμετέχουν κάθε χρόνο στις εκδηλώσεις, το φεστιβάλ δίνει βήμα και σε νέους καλλιτέχνες. Μέσα από την πολυετή εμπειρία σας θεωρείτε πως η ρεμπέτικη μουσική έχει άξιους και πολλά υποσχόμενους συνεχιστές;

«Βέβαια έχει. Έχουν αναδειχθεί σπουδαίοι μουσικοί αλλά και ερμηνευτές από τα νεότερα παιδιά, Τώρα, για το πολλά υποσχόμενους, πρέπει να πούμε ότι εδώ δεν μιλάμε για show biz. Είναι κάτι άλλο, έξω και μακρυά από αυτό που σερβίρεται με πολλά συνοδευτικά από την τηλεόραση. Πολλοί μουσικοί και ερμηνευτές που ξεκίνησαν από το χώρο αυτό, στη συνέχεια μεταπήδησαν σε άλλους χώρους. Αυτό θα γίνεται πάντα, καθώς κάποιοι αναζητούν στη μουσική τους πορεία κάτι διαφορετικό ή πιο σύγχρονο. Αυτό δεν είναι κακό και δεν το κρίνουμε αρνητικά. Μήπως κι εμείς σαν ακροατές ακούμε μόνο ένα είδος μουσικής;

Θα πρέπει όμως να έχουμε υπόψη μας πως όσο απομακρυνόμαστε χρονικά, τόσο αλλοιώνεται η σχέση με το θέμα. Η σχέση από βιωματική γίνεται θεατρική και μουσειακή».

Ποιο το θέμα του φετινού σεμιναρίου που θα διεξαχθεί κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ;

«Η διάλεξη και σεμινάριο από τον Κυριάκο Γκουβέντα, θα έχει τίτλο «Δρόμος, Ήχος & Μακάμ στο Ρεμπέτικο - Σχέσεις και Διαφορές». Κατά τη διάρκειά της θα παρουσιασθούν και ζωντανά, παραδείγματα από τραγούδια του ρεμπέτικου.

Στην παραδοσιακή μας μουσική χρησιμοποιούμε τους δρόμους (νιαβέντι, πειραιώτικος, ποιμενικός, φρυγικός, δωρικός, χιτζαζ κ.α.) Στη βυζαντινή μουσική έχουμε τους ήχους (α’, β’, γ’, δ’) και στην Αραβοπερσική και Τουρκική παράδοση, τα μακάμ. Ο Κυριάκος Γκουβέντας θα παρουσιάσει τις σχέσεις αλλά και τις διάφορες μεταξύ τους. Η Βυζαντινή Μουσική χρησιμοποιεί το σύνολο των ήχων, οι οποίοι είναι οκτώ. Το  γεγονός ότι στην αραβοπερσική και την τουρκική μουσική εμφανίζεται το φαινόμενο της πολυηχίας, όπου μπορεί κανείς να συναντήσει εκεί, "μακάμια" (μακάμ = ήχος, στην αραβοπερσική), στην ουσία και πάλι οι ήχοι που γίνονται αποδεκτοί δεν είναι παρά οκτώ».

Το ρεμπέτικο και η ιστορία του εμπνέει κατά καιρούς και πολλούς δημιουργούς από άλλα μετερίζια του πολιτισμού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, τα ντοκιμαντέρ για τον Μάρκο Βαμβακάρη και η πολυαναμενόμενη ταινία κινουμένων σχεδίων «ΜΑΡΚΟΣ». Όλα αυτά μπορούν να συμβάλουν στην προσπάθεια γνωριμίας της νέας γενιάς με το είδος;

«Βέβαια, όλα αυτά τα παραδείγματα – ας μην ξεχνάμε και τη βιβλιογραφία - αποτελούν σπουδαίες πρωτοβουλίες και σπουδαίες δουλειές και πράγματι έχουν φέρει τη νέα γενιά πιο κοντά στη μουσική μας παράδοση. Θα πρέπει να πούμε ότι όλα αυτά τα «θρυλικά» πρόσωπα του ρεμπέτικου, περιβάλλονται από το δικό τους μύθο, ο καθένας για άλλους λόγους. Αυτή η μυθική διάσταση προκαλεί τη φαντασία του καθενός μας και ταυτόχρονα δίνει ερεθίσματα στη φαντασία των σύγχρονων δημιουργών των χώρων του θεάτρου, του κινηματογράφου, της λογοτεχνίας, των κόμικς. Δηλαδή, παρά το γεγονός ότι η λαϊκή μουσική εκείνης της εποχής και μαζί με αυτήν τα πρόσωπα που συνδέθηκαν με αυτή παραμένουν επίκαιρα και ζωντανά, ωστόσο καθώς έχουν περάσει στο μύθο ή την ιστορία και περιβάλλονται από ένα πέπλο μυστηρίου, αποτελούν αστείρευτη πηγή έμπνευσης και φαντασίας για όλους αυτούς τους σύγχρονους δημιουργούς.

Άλλωστε, η φετινή αφίσα και το έντυπο του Φεστιβάλ κοσμούνται από εικονογραφήσεις των Κωνσταντίνου Σκλαβενίτη και Δ. Κερασίδη, από το graphic novel «Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς» [Γ. Σκαμπαρδώνης - Δ. Κερασίδης, Εκδόσεις Μικρός Ήρως (Νοέμβριος 2020)], το οποίο θεωρούμε μια σπουδαία δουλειά που χαρακτηρίζεται από ρεαλισμό και καινοτομία στη θεματολογία.

Θα μου επιτρέψετε να κλείσω με κάτι που αποδεικνύει τη διαχρονικότητα και την επικαιρότητα του ρεμπέτικου. Τη σύνθεση του Κώστα Ρούκουνα με τίτλο «Η κρίση».

Οι φόροι και τα κόμματα φέραν αυτή την κρίση

που κάνανε τον άνθρωπο να μην μπορεί να ζήσει

Και τότε και τώρα, για τα ίδια πράγματα μιλάμε. Όλα αλλάξανε και όλα τα ίδια μένουν……».